Bağlama (saz) hakkında bilgiler

Bağlama, Anadolu ve yakın doğu halk kültürünün bir çalgısı olarak yüz yıllardan beridir; bir iletişim, kültürü koruma ile duygu ve düşünceleri aktarma aracı olarak her zaman günlük yaşamımızda yerini bulmuştur.​

Erdal Erzincan dan bağlama şov


Uzun insanlık tarihi boyunca aktarımı sağlanan sayısız kültür ürünü gibi bağlama da değişerek ve varlığını koruyarak günümüze kadar gelmiştir. Bu anlamda bağlamanın tarihçesini öğrenmek ve doğru anlamak önemlidir.

Geriye dönüp baktığımızda; bazen bağlamayı diyar diyar dolaşarak hikâyeler aktaran bir halk ozanına eşlik eden çalgı olarak görmekteyiz, bazen bir hastayı iyileştirme aracı olarak ve bazen de topluluğu bir araya toplayan saz olarak görmekteyiz.

Kültür yaşamımızda bu derece önemli yer tutan bağlamanın tarihi M.Ö. 2000’li yıllara kadar uzanıyor. Dünyaca ünlü etnomüzikolog Laurence Picken yaptığı detaylı araştırmalar sonucunda, bağlamanın (Kopuz) Anadolu, Ortadoğu ve Kafkaslar’da M.Ö. 2000 yıllarında kullanıldığını akademik olarak yazmaktadır. Ayrıca, Mısır ve Hıristiyan dönemindeki Bizans’ta kullanıldığını da aynı kitabında belirtmektedir.

Bağlamanın ilk kökeni Kopuz olarak adlandırılmıştır ve biçimi farklıdır. Bir önceki paragrafta Kopuz’u parantez içinde belirtmem bundan kaynaklıdır. Yazılı kaynaklarda Kopuz olarak geçen çalgı, tarih içinde biçim değiştirerek bugünkü bildiğimiz bağlama şeklini almıştır. Daha gerilere gidersek, bunu ek bilgi olarak vermek istiyorum, aslında tüm var olan yaylı ve mızraplı sazların Asya kökenli olduğu düşünülmektedir ve bir yay biçiminden başlayıp çoğaldığı savı ileri sürülmektedir. Elbette bunlar temelleri olan araştırma ve iddialardır. Yani ilk enstrümanın bildiğimiz bir yay biçiminde olduğu ve seslerin bu yaya dokunuşlar ile oluşturulduğu düşünülüyor. Daha sonra çeşitlenerek harp, kopuz ve diğer enstrümanlara bürünmeye başlamış. Cafer Açın ve Erol Parlak bu konuda kapsamlı araştırma yapmışlardır.


Tekrar bağlamanın kökeni olan Kopuz’a dönecek olursak; Şamanizm’de yer edindiği tarih kitaplarında yer almaktadır. Burada Kopuz’un tedavide kullanıldığı, iradeleri güçlendirme ve duyguları dinlendirmede bir araç olarak yararlanıldığı görülmektedir. Yani Kopuz’un, Şamanizm yoluyla toplum yaşamında önemli bir yer oluşturduğu söylenebilir.

Bu vurgudan sonra, şimdi günümüze daha yakın bir tarihe gidelim. Ünlü müzikolog Mahmut Ragıp Gazimihal, yaptığı araştırmalar sonucunda, 1212 yılında ölen Mengütaş Tay’ın kabristanında Kopuzist yazdığını belgelemektedir. Bu anlamda o yıllarda Kopuz çalanlara Kopuzist dendiğini ve çalgının o dönemlerde var olduğunu görmüş oluyoruz. Daha sonra Kopuz’u, Yunus Emre (1240-1321), Kaygusuz Abdal (1341-1444) şiirlerinde, Dede Korkut hikâyelerinde ve Evliya Çelebi (1611-1682) ‘Seyahatname’sinde yazılı olarak görmekteyiz.

Kopuz, tarih içinde böylece ad değiştirerek tüm çevre toplumlarına dağılmıştır. Mesela Kırgızistan’da Komuz, Türkmenistan ve Uygur’da Dutar, Özbekistan’da Tambur ve Sato, Azerbaycan’da Saz ve Kazakistan’da Dombra adlarıyla yer edinmiştir. Bunlara ek olarak Walter Feldman, Kopuz’un Macaristan’da Kopza ve Çekya Cumhuriyeti’nde Koboz, Kobez ya da Kobzicku adıyla yer aldığını yazmıştır. Yukarıda da belirttiğim gibi, bunlar temelleri olan araştırmalardır ve görmekteyiz ki, Kopuz ad değiştirerek farklı toplum yaşamlarına girmiş ve o kültürlerde sağlam bir şekilde yer bulmuştur.

15. yy.dan sonra Kopuz, Anadolu’da yavaşça bağlamaya dönüşmeye, kendi şeklini ve ailesini oluşturmaya başlamıştır. Ünlü halk ozanlarımız tarafından sadık bir dost olarak kullanılmış ve onlar tarafında geliştirilmiştir. Örneğin, Pir Sultan Abdal (1480-1550), Kazak Abdal (16. yy.), Köroğlu (16. yy.), Karacaoğlan (17. yy.), Dadaloğlu (19. yy.) ve Âşık Veysel, bağlamanın bugünlere gelmesinin en önemli öncüleri olmuşlardır.

Bağlamanın Anadolu’da gelişmesi ve ilerlemesi, madeni tellerin kullanılmaya başlanması sayesinde esas olarak 17. yy.dan sonra hızlanmıştır. Bu konuda 14. yy. civarında Kopuz’da da madeni tellerin kullanıldığı şeklinde yaygın bir görüş de vardır ama kesin olarak 17. yy.da bağlamada önemli ölçüde kullanılmaya başlandığını biliyoruz. Bir diğer gelişme ise, bağlamada çeşitlenme ile bir aile oluşmaya başlamıştır. Bildiğiniz gibi, daha önceki bir yazımda bu tanıtımı yapmıştım. Ayrıca, mızrapın yaygın olarak kullanılmasından dolayı, yine önceki bir yazımda belirttiğim gibi, bağlamada yöresel tavırlar oluşmaya başlamıştır. Ek olarak, bağlama ailesi ve yöresel tavırlardan dolayı, bağlamada değişik birçok düzen (akort) sistemi meydana gelmiş ve perde sayısında da çoğalmalar olmaya başlamıştır.

Bağlama Tarihçesi

Bağlama, Türk müziğinin en önemli enstrümanlarından biridir. Geçmişi binlerce yıl öncesine dayanan bağlama, günümüzde de Türk müziğinin vazgeçilmez bir parçası olarak varlığını sürdürmektedir.

Bağlama, ilk olarak Neolitik Çağ'da ortaya çıkmış olabileceği tahmin edilmektedir. Bu dönemde, insanların mızraplarla hayvan derilerini çalarak müzik yaptığı bilinmektedir. Bu bağlamalardan günümüze ulaşan örnekler olmasa da, benzer enstrümanlar günümüzde de Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde kullanılmaktadır.

Bağlama, Orta Çağ'da Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemde, bağlama, daha çok halk müziğinde kullanılmaktaydı. Ancak, zamanla bağlama, klasik Türk müziğinde de kullanılmaya başlandı.

Bağlama, Osmanlı döneminde de önemli bir enstrümandır. Bu dönemde, bağlama, birçok önemli besteci tarafından kullanılmıştır. Bağlama, Osmanlı döneminde özellikle tasavvuf müziğinde önemli bir rol oynamıştır.

Cumhuriyet döneminde, bağlama, Türk müziğinin en önemli enstrümanlarından biri haline geldi. Bu dönemde, bağlama üzerine birçok araştırma yapıldı ve bağlama eğitimi yaygınlaştırıldı.

Günümüzde, bağlama, Türk müziğinin en önemli enstrümanlarından biridir. Bağlama, klasik Türk müziği, halk müziği, tasavvuf müziği ve pop müzik gibi birçok türde kullanılmaktadır.

Bağlama Türleri

Bağlama, üç temel türde üretilmektedir:

• Klasik bağlama: Klasik bağlama, Türk müziğinin klasik formunda kullanılan bağlama türüdür. Klasik bağlama, 7 tellidir ve uzun saplıdır.
• Türk halk bağlaması: Türk halk bağlaması, Türk halk müziğinde kullanılan bağlama türüdür. Türk halk bağlaması, 5 tellidir ve kısa saplıdır.
• Bağlama saz: Bağlama saz, Türk müziğinin çeşitli türlerinde kullanılan bağlama türüdür. Bağlama saz, 7 tellidir ve uzun saplıdır.

Bağlama Çalma Teknikleri

Bağlama, mızrap ile çalınır. Mızrap, genellikle ahşaptan yapılır ve uç kısmında kürk veya keçe bulunur. Bağlama çalarken, mızrap, tellerin üzerinde hızlı ve ritmik bir şekilde hareket ettirilir.

Bağlama, farklı çalınma teknikleri ile çalınabilir. Bu teknikler arasında, tırnak tekniği, parmak tekniği ve çift mızrap tekniği sayılabilir.

Bağlama Eğitimi

Bağlama eğitimi, genellikle özel dersler veya kurslar ile verilir. Bağlama eğitimi, temel tekniklerden başlayıp, ilerleyen aşamalarda daha karmaşık tekniklere kadar ilerler.

Bağlama, Türk müziğinin en önemli enstrümanlarından biridir. Bağlama öğrenmek, Türk müziğini daha iyi anlamanın ve öğrenmenin en iyi yollarından biridir.

Kısa sap bağlama​

Kısa sap bağlama 19 perdesi olan tekne boyutları uzun sap bağlama ile aynı olabilen bağlama türüdür. Bağlama kurslarına başlarken kısa sap veya uzun sap bağlama seçiminizi dikkatlice yapmanızı tavsiye ediyoruz. Bundan dolayı kısa sap bağlama çalarken şu düşünceden çıkmanız gerekmektedir.

Özellikle kısa sap bağlama çalarken uzun sap bağlamayı da çok kısa sürede öğrenebilirim mantığı enstrüman çalmak adına çok verimli bir düşünce değildir.

Uzun sap bağlama​

Uzun sap bağlamada ise 23 perde bulunur ve fiziki olarak kısa sap bağlamadan daha uzun bir sapı vardır.Kısa sap bağlama da kullanılan ağaçlar uzun sap bağlama içinde kullanılmaktadır. Fiyat olarak kısa sap bağlamadan bir farkı yoktur. Bağlama kursuna başlayacak arkadaşlar uzun sap bağlama çalarsak hepsini çalarız mantığı doğru değildir. Buna dikkat etmeniz gerekmektedir.

Kısa sap ile uzun sap bağlama arasındaki farkların detaylarını inceleyebilirsiniz.

Cura​

Cura ise tekne boyutu 22-23 cm olan yine 23 ile 19 perde de yapılan Cahit Berkay’ın bağlamasında Al Yazmalım türküsünü seslendirirken kullandığı bağlamadır.

Elektro bağlama​

Elektro bağlama ise içerisinde elektronik bir devre olan bir enstrümandır. Bağlama ağacı elektro bağlamada çok önemli değildir. Elektronik devreler çok daha önemlidir. Kısa sap ve uzun sap bağlama olarak yapılabilir. Çalımında bir değişiklik olmaz. Yani kısa sap çalan arkadaşlar kısa sap elektro bağlama çalabilir.

Teşekkürler Bağlama üretimi konusunda Motor ali üzerine tanımam.