Her ülkenin özel eğitim anlayışı farklıdır. Bu anlayışı belirleyen ölçütler: ekonomi-toplumsal-kültürel-eğitim yapısı ve eğitim birikimidir (geçmişten günümüze eğitimdeki uygulamalardır).
1951 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olan Sağır-Dilsiz (işitme engelli) ve Körler (görme engelliler) Okulunun Milli Eğitim Bakanlığına devredilmesini düzenleyen 5822 sayılı yasa çıkarılmıştır. Bu yasa özel eğitimin Türk Milli Eğitiminin örgün eğitim çalışmaları arasında yürütülmesinin başlangıcı olmuştur (Özsoy, 1983: 192).
Engellilere ilişkin özel eğitim esaslarının düzenlenmesi, 03.12.1996 tarihli 4216 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca 30..05.1997 tarihli 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kararlaştırılmıştır. Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin hükümlerine göre Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 18.01.2000 tarih ve 23937 sayı ile resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Günümüzde özel eğitim hizmetleri bu yönetmeliğe göre yürütülmektedir.
Enç, Çağlar ve Özsoy (1987: 8) özel eğitimi, beden, zihin, duygusal ve sosyal gelişim özelliklerindeki olağan dışı ayrıcalıkları nedeni ile normal eğitim hizmetlerinden yeterince yararlanamayan çocukları özel eğitime muhtaç çocuklar olarak tanımlamıştır.
Kırcaali-İftar (1998: 3) özel eğitimi, ortalama öğrenci özelliklerinden önemli ölçüde farklılaşan öğrencilere sağlanan, bireysel olarak planmış ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim hizmetlerinin bütünü olarak tanımlamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı (2000: Madde: 4) ise özel eğitimi, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ve sosyal gereksinimlerini karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile özel eğitim gerektiren bireylerin bireysel yeterliliklerine dayalı, gelişim özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim olarak tanımlamıştır.
Özel eğitim ilgili tanımları çoğaltabiliriz. Ancak bizim amacımız tanımları çoğaltmak değildir. Tarihsel süreç içinde “özel eğitim”deki değişim ve kapsamı vurgulamaktır.
Tanımların ortak yanları, normal çocukların gelişim ve özelliklerinden ayrılan çocuklar, bireyin bağımsız yaşamanı sürdürebilmesi için bireye sunulan eğitim olarak değerlendirebilir.
Özel Eğitimin Temel İlkeleri
Milli Eğitim Bakanlığı (2000: M: 5) Türk Millî Eğitimini düzenleyen genel amaçlar doğrultusunda özel eğitimle ilgili temel ilkeler şunlardır:
1. Özel eğitim gerektiren tüm bireyler; ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır.
2. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimine erken yaşta başlanır.
3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan plânlanır ve yürütülür.
4. Özel eğitim gerektiren bireylerin, eğitim performansları dikkate alınarak, amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir.
5. Özel eğitim gerektiren bireylerin, her tür ve kademedeki eğitimlerinin kesintisiz sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılır.
6. Özel eğitim gerektiren bireyler için, bireyselleştirilmiş eğitim plânı geliştirilir ve eğitim programları bireyselleştirilerek uygulanır.
7. Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif olarak katılmaları ve eğitimleri sağlanır.
8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitim gerektiren bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütleri ile işbirliği içinde çalışılır.
9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireylerin, toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde plânlanır.
Özel Eğitim Gerektiren Bireylerin Engellerine Göre Sınıflandırılması
Özel eğitim gerektiren bireylerin engellerine göre sınıflandırılması Tablo-1 ‘de verilmiştir. Sürece bağlı olarak özel eğitimdeki gelişmeler dikkate alınarak bir sınıflandırılma oluşturulmuştur. Bir zamanlar özür sözcüğü kullanılırken daha sonra engel sözcüğü kullanılmıştır. En son olarak yetersizlik sözcüğü kullanılmaktadır. Ayrıca sınıflama biçiminin de değişime uğradığını söyleyebiliriz.
Tablo-1: Özel Eğitim Gerektiren Bireylerin Engellerine Göre Sınıflandırılması
Enç, Çağlar ve Özsoy ‘un (1987: 8) Yaptığı Sınıflama Kırcaali-İftar’ın (1998: 3) Yaptığı Sınıflama MEB‘in (2000:3) Yaptığı Sınıflama*
I.Beden Özellikleri Yönünden
1.Görme Özürlü Olanlar
A) Kör
B) Az Gören
2. İşitme Özürü Olanlar
A) Sağır
B) Ağır İşitenler
3. Konuşma Özürü Olanlar
4. Ortopedik Özürlü Olanlar
5. Sürekli Hastalığı Olanlar
II. Zihin Özelikleri Yönünden
1. Üstün Olanlar
A) Üstün Zekalılar
B) Üstün Özel Yetenekliler
2. Geri Olanlar
A) Eğitilebilir Geri Zekalılar
B) Ağır Derecede Geri Zekalılar
III. Uyum Özellikleri Yönünden
1. Duygusal Güçlüğü Olanlar
2. Sosyal Uyumsuzluğu Olanlar
A) Suça Yönelmiş Çocuklar
B) Suçlu Çocuklar
C) Korunmaya Muhtaç Çocuklar
IV. Öğrenme Güçlüğü Olanlar
1. Kültürel Yoksunluğu Olanlar
2. Diğer Öğrenme Güçlüğü Olanlar 1. Zihinsel Engelli
2. Öğrenme Güçlüğü Gözlenenler
3. Duygu ve Davranış Bozukluğu
4. Bedensel Yetersizliği Olanlar
5. Konuşma ve Dil Sorunları
6. İşitme Engelliler
7. Görme Engelliler
8. Üstün Zekalı ve Üstün Yeteneği Olanlar. 1. Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
a) Hafif Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
b) Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
c) Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
d) Klinik Bakıma Gereksinim Nedeniyle Öğrenme Yetersizliği
2. İşitme Yetersizliği
3. Görme Yetersizliği
4. Ortopedik Yetersizlik
5. Sinir Sisteminin Zedelenmesi ile Ortaya Çıkan Yetersizlik
6. Dil ve Konuşma Güçlüğü
7. Özel Öğrenme Güçlüğü
8. Birden Fazla Alanda Yetersizlik
9. Duygusal Uyum Güçlüğü
10. Otizm
11. Sosyal Uyum Güçlüğü
12. Üstün veya Özel Yetenek
*MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 4. maddesindeki tanımlardan yararlanılarak sınıflama oluşturulmuştur.
Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanma Biçimi
Özel eğitim gereksinimi olan birey, ailesi veya gönderen kaynak tarafından ;
Özel eğitim gereksinimi olan bireyin eğitsel tanılaması il ve ilçelerdeki rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından yapılır. Bu tanılamada bireyin;
İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan “İl Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu” yöneltme raporu çerçevesinde, kaynaştırma uygulamalarına, özel eğitim sınıflarına veya özel eğitim kurumlarına “yerleştirilmesi” kararı alınır. Bu karar doğrultusunda özel eğitim gerektiren birey özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaya hak kazanır.
Özel Eğitim Ortamlarına Göre Uygulama
Özel eğitim ortamlarını, yaşıtlarla birarada bulunma düzeyine göre, en fazla kısıtlayıcıdan başlayıp en az kısıtlayıcıya doğru şöyle sıralanmaktadır (Kırcaali-İftar, 1998: 18):
1. Yatılı Özel Eğitim Okulu: Ülkemizde görme, işitme, ortopedik engeliler için yatılı ilköğretim okulları ve işitme ve ortopedik engeliler için yatılı ortaöğretim okulları, hastane ilköğretim okulları hizmet vermektedir.
2. Gündüzlü Özel Eğitim OkuluMerkezi: Ülkemizde ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için eğitim uygulama okulu ve iş eğitim merkezi, orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için mesleki eğitim merkezleri, otistik çocuklar için otistik çocuklar eğitim merkezleri, üstün veya özel yetenekli çocuklar için bilim sanat merkezleri, işitme-görme-ortopedik engelliler için ilköğretim ve ortaöğretim okulları hizmet vermektedir.
3. Normal Okul Bünyesinde Açılan Özel Eğitim Sınıfı: Ülkemizde daha çok orta düzeyde zihinsel engelli öğrenciler için açılan sınıflar bulunmaktadır. Ayrıca, buna otistik çocuklar için açılan bağımlı otistik çocuklar eğitim merkezini de örnek olarak verebiliriz.
4. Normal Okul Bünyesinde Normal Sınıfta Kaynaştırma: Ülkemizde her tür de ve düzeyde engele sahip bireyler (öğrenciler) anaokulu/ilköğretim/ortaöğretim/ yaygın eğitim kurumlarından yararlanmaktadır.
Özel Eğitim Okulları: Özel eğitim gerektiren bireylere hizmet veren, özel olarak yetiştirilmiş personelin bulunduğu, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemlerinin uygulandığı, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki yatılı ve gündüzlü resmî ve özel okullardır.
1. Üstün veya Özel Yeteneği Olan Bireyler İçin Açılan Bilim-Sanat Merkezleri
Üstün veya Özel yetenekli Çocuk: Zeka, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde başarı gösterdiği alan ve konu uzmanları tarafından belirlenen çocuklardır.
Bilim Sanat Merkezi: İlköğretim okullarına devam eden üstün veya özel yetenekli öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki eğitimlerini aksatmayacak şekilde bireysel yeteneklerinin bilincinde olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla açılan bağımsız özel eğitim kurumlarıdır.
• Üstün veya özel yetenekli öğrencileri belirlemek amacıyla her öğretim yılının ekim ayı içinde Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanan gözlem formu il ve ilçelerde bulunan okullara gönderilmektedir.
• Bu gözlem formu 1-5. sınıf öğretmenleri; 6-8. sınıf için şube öğretmenlerince doldurulmaktadır.
• Listeler ve formlar en geç mart ayının sonuna kadar ilgili Bilim Sanat Merkezine gönderilmektedir.
• Aday gösterilen öğrenciler her yıl mayıs ayında Bilim Sanat Merkezi müdürlüklerince belirlenen tarihlerde bakanlıkça hazırlanan grup testine alınmaktadırlar.
• Bireysel inceleme ve değerlendirme sonuçlarına göre sıralan öğrenci listeleri genel müdürlükçe yapılan değerlendirme sonunda uygun bulunan listeler, onaylandıktan sonra ilgili merkeze gönderilmektedir.
• Onaylı listelerde yer alan öğrenciler en yüksek puan alandan başlanarak merkeze kaydedilmektedir.
• Eğitim şekli, yılda üç dönem olarak düzenlenmiştir.
2. Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Bulunan Bireyler İçin Açılan Özel Eğitim Sınıfları
Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği: Bireyin, gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel okuma-yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.
a) Orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği bulunan bireyler için ilköğretim okulları bünyesinde özel eğitim sınıfları açılmaktadır.
b) Birleştirilmiş sınıf programı uygulanmaktadır. 1-2-3-4 sınıf ve 5-6-7-8 sınıf biçiminde birleştirilmiş sınıf programı uygulanmaktadır.
c) Eğitim süresi 8 yıldır.
d) Sınıf mevcudu en fazla 12 öğrencidir.
3. Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan iş eğitim okulu
• İlköğretimlerini tamamlayan, 21 yaşından gün almamış, orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
• Merkezde etkinlik süresi günde toplam altı ders saatidir.
• Merkezin programı, birinci yılı hazırlık olmak üzere dört yıldır.
• Hazırlık sınıflarında öğrencilere, kültür dersleri ve merkezdeki atölyelerde gerekli teorik bilgiler verilir, uygulamalı iş eğitimi yoluyla temel bilgi ve beceriler kazandırılır. Bu sınıfta öğrenciler bir iş yerine gönderilmezler.
• Öğrenciler hazırlık sınıfında ilgileri, istekleri ve yeterlilikleri ölçüsünde iş veya meslek programlarına yöneltilirler.
4. Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan Eğitim ve Uygulama Okulları
Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği: Bireyin, ciddi biçimde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel özbakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.
1. Genel eğitim programlarından yararlanamayan, okul öncesi ve zorunlu ilköğretim çağındaki, ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için açılan gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
2. Bu okullarda, öğrencilerin, özbakım ve temel yaşam becerileri ile işlevsel akademik becerilerini geliştirmek ve topluma uyumlarını sağlamak amacıyla gelişimsel eğitim programları uygulamaktadır.
3. Sınıf mevcutları; okul öncesi eğitim sınıflarında en fazla altı, diğer sınıflarda ise en fazla sekiz öğrenciden oluşmaktadır.
4. Okul öncesi eğitimi sınıfından altıncı sınıfa kadar sınıflarda iki özel eğitim öğretmeni; yedinci ve sekizinci sınıflarda ise, bir özel eğitim öğretmeni ile bir usta öğretici veya iki özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
5. İş eğitimi atölye öğretmenlerince okutulmaktadır.
6. Okul programı bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri doğrultusunda bireyselleştirilmektedir.
7. Öğretmenler, her çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim programına göre hem grup eğitimi hem de birebir eğitim yapmaktadırlar.
8. Öğrenci, bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri dikkate alınarak uygun sınıfa yerleştirilmektedir.
9. Eğitim süresi 8 yıldır.
5. Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan İş Eğitim Merkezleri
Eğitim uygulama okullarını bitiren veya zorunlu eğitim çağı dışında kalan zihinsel öğrenme yetersizliği olanlar ve/veya genel eğitim programlarından yararlanamayan özel eğitim gerektiren bireylerin; temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme gereksinimlerini karşılamak, topluma uyumlarını sağlamak, onları işe hazırlamak amacıyla; farklı konu ve sürelerde meslek kurslarının düzenlendiği, gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
• Sınıflarda bir özel eğitim öğretmeni ile bir atölye öğretmeni/usta öğretici veya iki özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
• Merkezde etkinlik süresi günde toplam altı ders saatidir.
• Eğitim süresi 3 yıldır.
• Bir kurs programını tamamlayan kursiyer, farklı bir kurs programından da yararlanabilmektedir.
Otistik Bireyler İçin Açılan Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi
Otizm, yaşam boyu süren, sosyalleşme, dil ve etkileşim gibi birçok etkinlik alanını kapsayan yaygın gelişimsel bir bozukluktur. Sosyal etkileşim, sosyal iletişim kullanılan alıcı ve ifade edici dil becerileri, ilgililerinin kısıtlı olması gibi alanlardan en az birinde üç yaşından önce meydana gelen gecikme ya da gecikmelerle kendisini gösterir.
Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi: Otistik çocukların eğitildiği, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı özel eğitim kurumudur. Eğitim programı, 3-6 yaş, 7-11 yaş, 12-15 yaş, gruplarının gelişimine ait özellikler dikkate alınarak düzenlenmektedir. Öğrenciye bitirme belgesi verilmektedir.
1. Genel eğitim programlarından yeterince yararlanamayan, otizm tanısı konulmuş 3-18 yaş grubundaki çocuklar için açılan gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
2. Kurumlarda gelişimsel eğitim programları uygulanmaktadır.
3. Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının uygulanması esastır.
4. Bu nedenle iki öğrenciye bir özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
Bağımlı Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi: İlköğretim okulları bünyesindeki “Otistik Çocuklar Eğitim Merkezidir. Kaynaştırma esastır. Eğitim süresi 8 yıldır. İlköğretim diploması verilmektedir.
7. Ortopedik Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
Ortopedik Yetersizlik: İskelet, kas ve eklemlerdeki hastalık, bozukluk ve yetersizlikten dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
1. Ortopedik engelli bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
2. İlköğretim okulu programı uygulamakta olup eğitim süresi 8 yıldır.
3. Yatılılık kısmı bulunmaktır.
4. Sınıf mevcutları okul öncesi, ilköğretim en fazla 10, orta öğretimde en fazla 20 öğrencidir.
5. Ortaöğretim programı uygulanmaktadır.
8. İşitme Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
İşitme Yetersizliği: İşitme duyarlılığının kısmen veya tamamen yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
İşitme engelli bireyler için açılan her tür ve kademede* (anaokulu-ilköğretim-lise) gündüzlü ve yatılı özel eğitim kurumlarıdır.
* İşitme engeli total (işitme cihazı kullanmasına rağmen duyamayan) olan öğrencilerdir.
Yatılılık kısmı bulunmaktadır.*
İlköğretim ve Orta* öğretim programı uygulanmaktadır.
Sınıf mevcutları okul öncesi,* ilköğretimde en fazla 10, orta öğretimde en fazla 20 öğrencidir.
9. Görme Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
Görme Yetersizliği: Görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
1 Görme kaybı %100 olan bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
2 İlköğretim programı uygulanmaktadır.
3 Yatılılık kısmı bulunmaktadır.
4 Az görenler (görme kaybı en az %90) için özel eğitim sınıfı bulunmaktadır.
5 Sınıf mevcutları en fazla 10 öğrencidir.
Hastane İlköğretim Okulları
Hastane İlköğretim Okulları: Resmî ve özel hastanelerde çeşitli hastalıklardan dolayı yatan ve tedavi gören çocukların eğitim-öğretimden yararlanması ve ders yılı kayıplarını önlemek amacıyla hastanede açılan özel eğitim kurumlarıdır.
1. Bu kurumlarda gerektiğinde seviye gruplarına göre birleştirilmiş sınıf uygulaması yapılmaktadır.
2. Programlarda, öğrencilerin hastalığı ve hastane şartları göz önüne alınarak gereken esneklik sağlanmaktadır.
3. Sınıf mevcudu en fazla 10 öğrenciden oluşmaktadır.
4. Sınıfa gelemeyecek durumdaki öğrencilere odalarında eğitim verilmektedir..
5. Bir aydan fazla hastane ilköğretim okuluna devam eden öğrencinin başarı durumu ve gelişimi okuluna bildirilmektedir.
6. Sınıf geçme ve diploma işlemleri kayıtlı bulunduğu okul tarafından yürütülmektedir.
Evde Eğitim
Evde Eğitim: Zorunlu öğrenim çağındaki, klinik bakıma gereksinim duyan veya birden fazla alanda yetersizliği olan bireylerin, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenler tarafından eğitimlerini evde sürdürmeleridir.
1. Zorunlu öğrenim çağındaki fiziksel, duygusal, sosyal ve iletişim yetersizlikleri nedeniyle, eğitim öğretim kurumlarından doğrudan yararlanamayacak durumda olan bireylerin eğitimleri, özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından plânlanmaktadır.
2. Öncelikle ailenin bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve bireyin evde eğitime alınması temeline dayalı olarak, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen tarafından sürdürülmektedir.
3. İlköğretim çağındaki öğrencilerin en yakın ilköğretim okuluna kaydı yapılmaktadır.
4. Bu öğrenciler için okula devam etme koşulu aranmaz, başarıları değerlendirilerek haklarında okula devam eden diğer öğrenciler gibi işlem yapılmaktadır.
5. Öğrencilerin başarı durumu ve gelişimi okuluna bildirilir; sınıf geçme ve diploma işlemleri kayıtlı bulunduğu okul tarafından yürütülmektedir.
6. İl/ilçe millî eğitim müdürlüğü, ilköğretim çağı çocuklarının kayıtlarının olduğu okullardan sınıf ve branş öğretmenlerini, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenlerin önerileri doğrultusunda görevlendirebilmektedir.
7. Evde eğitim, bir destek eğitim hizmeti değildir.
8. Eğitim-öğretim hizmetlerinin bireyin yetersizliği nedeniyle evde verilmesi temeline dayanmaktadır.
9. Plânlanan bu eğitim doğrultusunda birey, aile ve eğitimci birlikte çalışır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim
Kırcaali-İftar (1998: 3) kaynaştırmayı, özel gereksinimli öğrencilerin normal öğrencilerin devam ettiği eğitim ortamlarında (normal anaokulu, normal ilköğretim okulu gb.) eğitilmesi olarak tanımlamıştır. MEB (2000, M:4) ise kaynaştırmayı; özel eğitim gerektiren bireylerin, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerini resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamaları olarak tanımlamıştır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulama İlkeleri
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama ilkeleri şunlardır (MEB, 2000: M: 68):
1. Özel eğitim gerektiren her bireyin akranları ile birlikte aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır.
2. Hizmetler bireylerin yetersizliklerine göre değil, bireylerin eğitim gereksinimlerine göre plânlanır.
3. Hizmetler okul merkezli olur.
4. Karar verme süreci aile-okul-eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi dayanışmasına dayalı olarak gerçekleşir.
5. Bütün bireyler öğrenebilir ve öğretilebilir.
6. Kaynaştırma, bir program dahilinde verilen bir özel eğitim uygulamasıdır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulama Ölçütleri
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama ölçütleri şunlardır (MEB, 2000: M: 69):
• Kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda özel eğitim gerektiren öğrencinin gereksinimleri çerçevesinde kurumun fiziksel, sosyal, psikolojik ortamında ve eğitim programlarında destek hizmetler ile gerekli düzenlemeler (kaynak oda, rehberlik ve psikolojik danışma servisi, bireyselleştirilmiş eğitim programları geliştirme ve uygulama birimi kurulması; rampalar, ses yalıtımı, ışık düzenine dikkat edilmesi gibi) yapılır.
• Kaynaştırma uygulamalarına devam edecek öğrencilerin birden fazla yetersizliği olmamasına, erken yaşta tanılanmış, ailesinin iş birliğine açık ve eğitim almaya yatkın, cihaz kullanması gerekenlerin mutlaka cihazlandırılmış, zihinsel öğrenme yetersizliği olan öğrencilerin hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olmalarına dikkat edilir.
• Kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda tüm kurum personelinin, öğrencilerin, ailelerin ve yakın çevrelerinin özel eğitim gerektiren öğrencilerin bireysel ve gelişim özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri esastır.
• Kaynaştırma uygulamalarında öğretim programları, programın amaçları bireye uyarlanarak uygulanır, bireyselleştirilmiş eğitim programları ile desteklenir.
İlköğretim’de Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulanmasından Öğrencinin Yararlanma Biçimi
İlköğretim’de kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama biçimi şunlardır (MEB, 1991: 192-193, Kırcaali-İftar, 1998: 22-23, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 1999: 416, Mcloughlin- Lewis: 380, MEB, 2000: M: 70-71):
a) Özel gereksinimli olan çocuğun yalnızca özel araç-gereçler sağlanarak tam gün normal sınıfa devam etmesi: Kaynaştırma uygulamaları yapılan okullarda, sınıf mevcutlarının okul öncesi eğitim kurumlarında 14, ilköğretim kurumlarında 30 öğrenciyi aşmamasına dikkat edilir. Özel eğitim gerektiren öğrenciler her sınıfa eşit olarak dağıtılır, bir sınıfta yetersizliği aynı olan en fazla iki öğrenci uygulamaya katılır.
b) Normal sınıfta özel gereksinimli olan çocuğa gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen ve uzman tarafından sınıf içi yardım sağlanması: Sınıf içi yardım, kaynaştırma öğrencisine yönelik olduğundan, sınıf öğretmeni sınıfın geri kalanıyla öğretim yaparken, yardım sağlayan öğretmen kaynaştırma öğrencisiyle bireysel çalışır. Bunun tersi de olabilir; sınıf öğretmeni kaynaştırma öğrenciyle bireysel çalışırken, yardım sağlayan öğretmen sınıfın geri kalanıyla ders yapabilir.
c) Kaynaştırma eğitimine alınan öğrenci bütün gününün normal sınıfta geçirir ve sınıf öğretmeni, bir danışman ve uzmandan gereken destek eğitim hizmetini alması: Özel hizmet, öğretmene verilir ve öğrenci bundan dolaylı olarak yararlanır.
d) Özel gereksinimi olan öğrencinin (normal sınıfta kaynaştırma eğitim uygulamasına alınan öğrencinin) normal okul binası içinde kaynak odada (özel eğitim ünitesi) eğitim hizmeti verilmesi: Kaynak odadaki eğitim, özel eğitim öğretmeni/ gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen tarafından bireysel ya da küçük grup eğitimi olarak yürütülür. Kaynak odadaki eğitimin amacına ulaşabilmesi için, normal sınıf öğretmeni ile kaynak odada eğitim veren öğretmenin yakın iletişim ve işbirliği içinde olmaları gerekir.
e) Özel gereksinimli olan öğrencinin gezici eğitmenden yararlanması: Öğrenci günün büyük bir kısmını normal derslikte içinde geçirir ve belirli aralıklarla (haftada bir veya iki kez gibi) özel yardım almak için sınıftan ayrılır. Bu destek eğitim hizmetini Rehberlik ve Araştırma Merkezi ile özel eğitim kurumundan alabilir.
f) Özel gereksinimi olan öğrencinin normal okulda açılan özel eğitim sınıfından yararlanması: Özel eğitim sınıfları, özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından açılır. Bu sınıfların mevcudu en fazla; okul öncesi eğitimde 6, ilköğretimde 12, orta öğretimde 20 ve yaygın eğitimde 10 öğrenciden oluşur.
g) Özel gereksinimi olan çocuğun normal sınıfta belirli etkinliklere katılması: Özel eğitim okulunun yatılılık/gündüzlülük olanaklarından yararlanan öğrencilerden, akranları arasında destek eğitim alması uygun görülenler, kaynaştırma uygulaması yapılan sınıfların etkinliklerine katılır.
Sonuç olarak MEB özel eğitim gerektiren bireye yatılı-gündüzlü, özel eğitim sınıfı, kaynaştırma yoluyla eğitim hizmeti sunmaktadır. Burada önemli olan sunulan hizmetten yararlan birey sayısı, hizmetlerin yeterli olup olmaması ve hizmeti sunan personelin niteliğidir.
Alıntı yazı.
1951 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olan Sağır-Dilsiz (işitme engelli) ve Körler (görme engelliler) Okulunun Milli Eğitim Bakanlığına devredilmesini düzenleyen 5822 sayılı yasa çıkarılmıştır. Bu yasa özel eğitimin Türk Milli Eğitiminin örgün eğitim çalışmaları arasında yürütülmesinin başlangıcı olmuştur (Özsoy, 1983: 192).
Engellilere ilişkin özel eğitim esaslarının düzenlenmesi, 03.12.1996 tarihli 4216 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca 30..05.1997 tarihli 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kararlaştırılmıştır. Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin hükümlerine göre Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 18.01.2000 tarih ve 23937 sayı ile resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Günümüzde özel eğitim hizmetleri bu yönetmeliğe göre yürütülmektedir.
Enç, Çağlar ve Özsoy (1987: 8) özel eğitimi, beden, zihin, duygusal ve sosyal gelişim özelliklerindeki olağan dışı ayrıcalıkları nedeni ile normal eğitim hizmetlerinden yeterince yararlanamayan çocukları özel eğitime muhtaç çocuklar olarak tanımlamıştır.
Kırcaali-İftar (1998: 3) özel eğitimi, ortalama öğrenci özelliklerinden önemli ölçüde farklılaşan öğrencilere sağlanan, bireysel olarak planmış ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim hizmetlerinin bütünü olarak tanımlamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı (2000: Madde: 4) ise özel eğitimi, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ve sosyal gereksinimlerini karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile özel eğitim gerektiren bireylerin bireysel yeterliliklerine dayalı, gelişim özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim olarak tanımlamıştır.
Özel eğitim ilgili tanımları çoğaltabiliriz. Ancak bizim amacımız tanımları çoğaltmak değildir. Tarihsel süreç içinde “özel eğitim”deki değişim ve kapsamı vurgulamaktır.
Tanımların ortak yanları, normal çocukların gelişim ve özelliklerinden ayrılan çocuklar, bireyin bağımsız yaşamanı sürdürebilmesi için bireye sunulan eğitim olarak değerlendirebilir.
Özel Eğitimin Temel İlkeleri
Milli Eğitim Bakanlığı (2000: M: 5) Türk Millî Eğitimini düzenleyen genel amaçlar doğrultusunda özel eğitimle ilgili temel ilkeler şunlardır:
1. Özel eğitim gerektiren tüm bireyler; ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır.
2. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimine erken yaşta başlanır.
3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan plânlanır ve yürütülür.
4. Özel eğitim gerektiren bireylerin, eğitim performansları dikkate alınarak, amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir.
5. Özel eğitim gerektiren bireylerin, her tür ve kademedeki eğitimlerinin kesintisiz sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılır.
6. Özel eğitim gerektiren bireyler için, bireyselleştirilmiş eğitim plânı geliştirilir ve eğitim programları bireyselleştirilerek uygulanır.
7. Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif olarak katılmaları ve eğitimleri sağlanır.
8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitim gerektiren bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütleri ile işbirliği içinde çalışılır.
9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireylerin, toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde plânlanır.
Özel Eğitim Gerektiren Bireylerin Engellerine Göre Sınıflandırılması
Özel eğitim gerektiren bireylerin engellerine göre sınıflandırılması Tablo-1 ‘de verilmiştir. Sürece bağlı olarak özel eğitimdeki gelişmeler dikkate alınarak bir sınıflandırılma oluşturulmuştur. Bir zamanlar özür sözcüğü kullanılırken daha sonra engel sözcüğü kullanılmıştır. En son olarak yetersizlik sözcüğü kullanılmaktadır. Ayrıca sınıflama biçiminin de değişime uğradığını söyleyebiliriz.
Tablo-1: Özel Eğitim Gerektiren Bireylerin Engellerine Göre Sınıflandırılması
Enç, Çağlar ve Özsoy ‘un (1987: 8) Yaptığı Sınıflama Kırcaali-İftar’ın (1998: 3) Yaptığı Sınıflama MEB‘in (2000:3) Yaptığı Sınıflama*
I.Beden Özellikleri Yönünden
1.Görme Özürlü Olanlar
A) Kör
B) Az Gören
2. İşitme Özürü Olanlar
A) Sağır
B) Ağır İşitenler
3. Konuşma Özürü Olanlar
4. Ortopedik Özürlü Olanlar
5. Sürekli Hastalığı Olanlar
II. Zihin Özelikleri Yönünden
1. Üstün Olanlar
A) Üstün Zekalılar
B) Üstün Özel Yetenekliler
2. Geri Olanlar
A) Eğitilebilir Geri Zekalılar
B) Ağır Derecede Geri Zekalılar
III. Uyum Özellikleri Yönünden
1. Duygusal Güçlüğü Olanlar
2. Sosyal Uyumsuzluğu Olanlar
A) Suça Yönelmiş Çocuklar
B) Suçlu Çocuklar
C) Korunmaya Muhtaç Çocuklar
IV. Öğrenme Güçlüğü Olanlar
1. Kültürel Yoksunluğu Olanlar
2. Diğer Öğrenme Güçlüğü Olanlar 1. Zihinsel Engelli
2. Öğrenme Güçlüğü Gözlenenler
3. Duygu ve Davranış Bozukluğu
4. Bedensel Yetersizliği Olanlar
5. Konuşma ve Dil Sorunları
6. İşitme Engelliler
7. Görme Engelliler
8. Üstün Zekalı ve Üstün Yeteneği Olanlar. 1. Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
a) Hafif Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
b) Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
c) Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
d) Klinik Bakıma Gereksinim Nedeniyle Öğrenme Yetersizliği
2. İşitme Yetersizliği
3. Görme Yetersizliği
4. Ortopedik Yetersizlik
5. Sinir Sisteminin Zedelenmesi ile Ortaya Çıkan Yetersizlik
6. Dil ve Konuşma Güçlüğü
7. Özel Öğrenme Güçlüğü
8. Birden Fazla Alanda Yetersizlik
9. Duygusal Uyum Güçlüğü
10. Otizm
11. Sosyal Uyum Güçlüğü
12. Üstün veya Özel Yetenek
*MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 4. maddesindeki tanımlardan yararlanılarak sınıflama oluşturulmuştur.
Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanma Biçimi
Özel eğitim gereksinimi olan birey, ailesi veya gönderen kaynak tarafından ;
- Millî eğitim müdürlüğüne,
- Rehberlik ve araştırma merkezi müdürlüğüne,
- En yakın özel eğitim kurumuna,
- En yakın okula doğrudan başvurabilmektir.
Özel eğitim gereksinimi olan bireyin eğitsel tanılaması il ve ilçelerdeki rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi tarafından yapılır. Bu tanılamada bireyin;
- Zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal gelişim öyküsü,
- Tıbbî ve psiko-sosyal değerlendirme raporu,
- Bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri,
- Eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi,
- Eğitim performansı dikkate alınarak yöneltme raporu düzenlenir.
İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan “İl Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu” yöneltme raporu çerçevesinde, kaynaştırma uygulamalarına, özel eğitim sınıflarına veya özel eğitim kurumlarına “yerleştirilmesi” kararı alınır. Bu karar doğrultusunda özel eğitim gerektiren birey özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaya hak kazanır.
Özel Eğitim Ortamlarına Göre Uygulama
Özel eğitim ortamlarını, yaşıtlarla birarada bulunma düzeyine göre, en fazla kısıtlayıcıdan başlayıp en az kısıtlayıcıya doğru şöyle sıralanmaktadır (Kırcaali-İftar, 1998: 18):
1. Yatılı Özel Eğitim Okulu: Ülkemizde görme, işitme, ortopedik engeliler için yatılı ilköğretim okulları ve işitme ve ortopedik engeliler için yatılı ortaöğretim okulları, hastane ilköğretim okulları hizmet vermektedir.
2. Gündüzlü Özel Eğitim OkuluMerkezi: Ülkemizde ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için eğitim uygulama okulu ve iş eğitim merkezi, orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için mesleki eğitim merkezleri, otistik çocuklar için otistik çocuklar eğitim merkezleri, üstün veya özel yetenekli çocuklar için bilim sanat merkezleri, işitme-görme-ortopedik engelliler için ilköğretim ve ortaöğretim okulları hizmet vermektedir.
3. Normal Okul Bünyesinde Açılan Özel Eğitim Sınıfı: Ülkemizde daha çok orta düzeyde zihinsel engelli öğrenciler için açılan sınıflar bulunmaktadır. Ayrıca, buna otistik çocuklar için açılan bağımlı otistik çocuklar eğitim merkezini de örnek olarak verebiliriz.
4. Normal Okul Bünyesinde Normal Sınıfta Kaynaştırma: Ülkemizde her tür de ve düzeyde engele sahip bireyler (öğrenciler) anaokulu/ilköğretim/ortaöğretim/ yaygın eğitim kurumlarından yararlanmaktadır.
Özel Eğitim Okulları: Özel eğitim gerektiren bireylere hizmet veren, özel olarak yetiştirilmiş personelin bulunduğu, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemlerinin uygulandığı, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki yatılı ve gündüzlü resmî ve özel okullardır.
1. Üstün veya Özel Yeteneği Olan Bireyler İçin Açılan Bilim-Sanat Merkezleri
Üstün veya Özel yetenekli Çocuk: Zeka, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde başarı gösterdiği alan ve konu uzmanları tarafından belirlenen çocuklardır.
Bilim Sanat Merkezi: İlköğretim okullarına devam eden üstün veya özel yetenekli öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki eğitimlerini aksatmayacak şekilde bireysel yeteneklerinin bilincinde olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla açılan bağımsız özel eğitim kurumlarıdır.
• Üstün veya özel yetenekli öğrencileri belirlemek amacıyla her öğretim yılının ekim ayı içinde Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanan gözlem formu il ve ilçelerde bulunan okullara gönderilmektedir.
• Bu gözlem formu 1-5. sınıf öğretmenleri; 6-8. sınıf için şube öğretmenlerince doldurulmaktadır.
• Listeler ve formlar en geç mart ayının sonuna kadar ilgili Bilim Sanat Merkezine gönderilmektedir.
• Aday gösterilen öğrenciler her yıl mayıs ayında Bilim Sanat Merkezi müdürlüklerince belirlenen tarihlerde bakanlıkça hazırlanan grup testine alınmaktadırlar.
• Bireysel inceleme ve değerlendirme sonuçlarına göre sıralan öğrenci listeleri genel müdürlükçe yapılan değerlendirme sonunda uygun bulunan listeler, onaylandıktan sonra ilgili merkeze gönderilmektedir.
• Onaylı listelerde yer alan öğrenciler en yüksek puan alandan başlanarak merkeze kaydedilmektedir.
• Eğitim şekli, yılda üç dönem olarak düzenlenmiştir.
2. Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Bulunan Bireyler İçin Açılan Özel Eğitim Sınıfları
Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği: Bireyin, gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel okuma-yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.
a) Orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği bulunan bireyler için ilköğretim okulları bünyesinde özel eğitim sınıfları açılmaktadır.
b) Birleştirilmiş sınıf programı uygulanmaktadır. 1-2-3-4 sınıf ve 5-6-7-8 sınıf biçiminde birleştirilmiş sınıf programı uygulanmaktadır.
c) Eğitim süresi 8 yıldır.
d) Sınıf mevcudu en fazla 12 öğrencidir.
3. Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan iş eğitim okulu
• İlköğretimlerini tamamlayan, 21 yaşından gün almamış, orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
• Merkezde etkinlik süresi günde toplam altı ders saatidir.
• Merkezin programı, birinci yılı hazırlık olmak üzere dört yıldır.
• Hazırlık sınıflarında öğrencilere, kültür dersleri ve merkezdeki atölyelerde gerekli teorik bilgiler verilir, uygulamalı iş eğitimi yoluyla temel bilgi ve beceriler kazandırılır. Bu sınıfta öğrenciler bir iş yerine gönderilmezler.
• Öğrenciler hazırlık sınıfında ilgileri, istekleri ve yeterlilikleri ölçüsünde iş veya meslek programlarına yöneltilirler.
4. Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan Eğitim ve Uygulama Okulları
Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği: Bireyin, ciddi biçimde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel özbakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.
1. Genel eğitim programlarından yararlanamayan, okul öncesi ve zorunlu ilköğretim çağındaki, ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler için açılan gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
2. Bu okullarda, öğrencilerin, özbakım ve temel yaşam becerileri ile işlevsel akademik becerilerini geliştirmek ve topluma uyumlarını sağlamak amacıyla gelişimsel eğitim programları uygulamaktadır.
3. Sınıf mevcutları; okul öncesi eğitim sınıflarında en fazla altı, diğer sınıflarda ise en fazla sekiz öğrenciden oluşmaktadır.
4. Okul öncesi eğitimi sınıfından altıncı sınıfa kadar sınıflarda iki özel eğitim öğretmeni; yedinci ve sekizinci sınıflarda ise, bir özel eğitim öğretmeni ile bir usta öğretici veya iki özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
5. İş eğitimi atölye öğretmenlerince okutulmaktadır.
6. Okul programı bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri doğrultusunda bireyselleştirilmektedir.
7. Öğretmenler, her çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim programına göre hem grup eğitimi hem de birebir eğitim yapmaktadırlar.
8. Öğrenci, bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri dikkate alınarak uygun sınıfa yerleştirilmektedir.
9. Eğitim süresi 8 yıldır.
5. Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan İş Eğitim Merkezleri
Eğitim uygulama okullarını bitiren veya zorunlu eğitim çağı dışında kalan zihinsel öğrenme yetersizliği olanlar ve/veya genel eğitim programlarından yararlanamayan özel eğitim gerektiren bireylerin; temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme gereksinimlerini karşılamak, topluma uyumlarını sağlamak, onları işe hazırlamak amacıyla; farklı konu ve sürelerde meslek kurslarının düzenlendiği, gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
• Sınıflarda bir özel eğitim öğretmeni ile bir atölye öğretmeni/usta öğretici veya iki özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
• Merkezde etkinlik süresi günde toplam altı ders saatidir.
• Eğitim süresi 3 yıldır.
• Bir kurs programını tamamlayan kursiyer, farklı bir kurs programından da yararlanabilmektedir.
Otistik Bireyler İçin Açılan Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi
Otizm, yaşam boyu süren, sosyalleşme, dil ve etkileşim gibi birçok etkinlik alanını kapsayan yaygın gelişimsel bir bozukluktur. Sosyal etkileşim, sosyal iletişim kullanılan alıcı ve ifade edici dil becerileri, ilgililerinin kısıtlı olması gibi alanlardan en az birinde üç yaşından önce meydana gelen gecikme ya da gecikmelerle kendisini gösterir.
Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi: Otistik çocukların eğitildiği, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı özel eğitim kurumudur. Eğitim programı, 3-6 yaş, 7-11 yaş, 12-15 yaş, gruplarının gelişimine ait özellikler dikkate alınarak düzenlenmektedir. Öğrenciye bitirme belgesi verilmektedir.
1. Genel eğitim programlarından yeterince yararlanamayan, otizm tanısı konulmuş 3-18 yaş grubundaki çocuklar için açılan gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
2. Kurumlarda gelişimsel eğitim programları uygulanmaktadır.
3. Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının uygulanması esastır.
4. Bu nedenle iki öğrenciye bir özel eğitim öğretmeni görevlendirilmektedir.
Bağımlı Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi: İlköğretim okulları bünyesindeki “Otistik Çocuklar Eğitim Merkezidir. Kaynaştırma esastır. Eğitim süresi 8 yıldır. İlköğretim diploması verilmektedir.
7. Ortopedik Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
Ortopedik Yetersizlik: İskelet, kas ve eklemlerdeki hastalık, bozukluk ve yetersizlikten dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
1. Ortopedik engelli bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
2. İlköğretim okulu programı uygulamakta olup eğitim süresi 8 yıldır.
3. Yatılılık kısmı bulunmaktır.
4. Sınıf mevcutları okul öncesi, ilköğretim en fazla 10, orta öğretimde en fazla 20 öğrencidir.
5. Ortaöğretim programı uygulanmaktadır.
8. İşitme Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
İşitme Yetersizliği: İşitme duyarlılığının kısmen veya tamamen yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
İşitme engelli bireyler için açılan her tür ve kademede* (anaokulu-ilköğretim-lise) gündüzlü ve yatılı özel eğitim kurumlarıdır.
* İşitme engeli total (işitme cihazı kullanmasına rağmen duyamayan) olan öğrencilerdir.
Yatılılık kısmı bulunmaktadır.*
İlköğretim ve Orta* öğretim programı uygulanmaktadır.
Sınıf mevcutları okul öncesi,* ilköğretimde en fazla 10, orta öğretimde en fazla 20 öğrencidir.
9. Görme Engelli Bireyler İçin Açılan Okullar
Görme Yetersizliği: Görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
1 Görme kaybı %100 olan bireyler için açılan özel eğitim kurumlarıdır.
2 İlköğretim programı uygulanmaktadır.
3 Yatılılık kısmı bulunmaktadır.
4 Az görenler (görme kaybı en az %90) için özel eğitim sınıfı bulunmaktadır.
5 Sınıf mevcutları en fazla 10 öğrencidir.
Hastane İlköğretim Okulları
Hastane İlköğretim Okulları: Resmî ve özel hastanelerde çeşitli hastalıklardan dolayı yatan ve tedavi gören çocukların eğitim-öğretimden yararlanması ve ders yılı kayıplarını önlemek amacıyla hastanede açılan özel eğitim kurumlarıdır.
1. Bu kurumlarda gerektiğinde seviye gruplarına göre birleştirilmiş sınıf uygulaması yapılmaktadır.
2. Programlarda, öğrencilerin hastalığı ve hastane şartları göz önüne alınarak gereken esneklik sağlanmaktadır.
3. Sınıf mevcudu en fazla 10 öğrenciden oluşmaktadır.
4. Sınıfa gelemeyecek durumdaki öğrencilere odalarında eğitim verilmektedir..
5. Bir aydan fazla hastane ilköğretim okuluna devam eden öğrencinin başarı durumu ve gelişimi okuluna bildirilmektedir.
6. Sınıf geçme ve diploma işlemleri kayıtlı bulunduğu okul tarafından yürütülmektedir.
Evde Eğitim
Evde Eğitim: Zorunlu öğrenim çağındaki, klinik bakıma gereksinim duyan veya birden fazla alanda yetersizliği olan bireylerin, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenler tarafından eğitimlerini evde sürdürmeleridir.
1. Zorunlu öğrenim çağındaki fiziksel, duygusal, sosyal ve iletişim yetersizlikleri nedeniyle, eğitim öğretim kurumlarından doğrudan yararlanamayacak durumda olan bireylerin eğitimleri, özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından plânlanmaktadır.
2. Öncelikle ailenin bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve bireyin evde eğitime alınması temeline dayalı olarak, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen tarafından sürdürülmektedir.
3. İlköğretim çağındaki öğrencilerin en yakın ilköğretim okuluna kaydı yapılmaktadır.
4. Bu öğrenciler için okula devam etme koşulu aranmaz, başarıları değerlendirilerek haklarında okula devam eden diğer öğrenciler gibi işlem yapılmaktadır.
5. Öğrencilerin başarı durumu ve gelişimi okuluna bildirilir; sınıf geçme ve diploma işlemleri kayıtlı bulunduğu okul tarafından yürütülmektedir.
6. İl/ilçe millî eğitim müdürlüğü, ilköğretim çağı çocuklarının kayıtlarının olduğu okullardan sınıf ve branş öğretmenlerini, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenlerin önerileri doğrultusunda görevlendirebilmektedir.
7. Evde eğitim, bir destek eğitim hizmeti değildir.
8. Eğitim-öğretim hizmetlerinin bireyin yetersizliği nedeniyle evde verilmesi temeline dayanmaktadır.
9. Plânlanan bu eğitim doğrultusunda birey, aile ve eğitimci birlikte çalışır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim
Kırcaali-İftar (1998: 3) kaynaştırmayı, özel gereksinimli öğrencilerin normal öğrencilerin devam ettiği eğitim ortamlarında (normal anaokulu, normal ilköğretim okulu gb.) eğitilmesi olarak tanımlamıştır. MEB (2000, M:4) ise kaynaştırmayı; özel eğitim gerektiren bireylerin, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerini resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamaları olarak tanımlamıştır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulama İlkeleri
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama ilkeleri şunlardır (MEB, 2000: M: 68):
1. Özel eğitim gerektiren her bireyin akranları ile birlikte aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır.
2. Hizmetler bireylerin yetersizliklerine göre değil, bireylerin eğitim gereksinimlerine göre plânlanır.
3. Hizmetler okul merkezli olur.
4. Karar verme süreci aile-okul-eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi dayanışmasına dayalı olarak gerçekleşir.
5. Bütün bireyler öğrenebilir ve öğretilebilir.
6. Kaynaştırma, bir program dahilinde verilen bir özel eğitim uygulamasıdır.
Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulama Ölçütleri
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama ölçütleri şunlardır (MEB, 2000: M: 69):
• Kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda özel eğitim gerektiren öğrencinin gereksinimleri çerçevesinde kurumun fiziksel, sosyal, psikolojik ortamında ve eğitim programlarında destek hizmetler ile gerekli düzenlemeler (kaynak oda, rehberlik ve psikolojik danışma servisi, bireyselleştirilmiş eğitim programları geliştirme ve uygulama birimi kurulması; rampalar, ses yalıtımı, ışık düzenine dikkat edilmesi gibi) yapılır.
• Kaynaştırma uygulamalarına devam edecek öğrencilerin birden fazla yetersizliği olmamasına, erken yaşta tanılanmış, ailesinin iş birliğine açık ve eğitim almaya yatkın, cihaz kullanması gerekenlerin mutlaka cihazlandırılmış, zihinsel öğrenme yetersizliği olan öğrencilerin hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olmalarına dikkat edilir.
• Kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlarda tüm kurum personelinin, öğrencilerin, ailelerin ve yakın çevrelerinin özel eğitim gerektiren öğrencilerin bireysel ve gelişim özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri esastır.
• Kaynaştırma uygulamalarında öğretim programları, programın amaçları bireye uyarlanarak uygulanır, bireyselleştirilmiş eğitim programları ile desteklenir.
İlköğretim’de Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulanmasından Öğrencinin Yararlanma Biçimi
İlköğretim’de kaynaştırma yoluyla eğitim uygulama biçimi şunlardır (MEB, 1991: 192-193, Kırcaali-İftar, 1998: 22-23, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 1999: 416, Mcloughlin- Lewis: 380, MEB, 2000: M: 70-71):
a) Özel gereksinimli olan çocuğun yalnızca özel araç-gereçler sağlanarak tam gün normal sınıfa devam etmesi: Kaynaştırma uygulamaları yapılan okullarda, sınıf mevcutlarının okul öncesi eğitim kurumlarında 14, ilköğretim kurumlarında 30 öğrenciyi aşmamasına dikkat edilir. Özel eğitim gerektiren öğrenciler her sınıfa eşit olarak dağıtılır, bir sınıfta yetersizliği aynı olan en fazla iki öğrenci uygulamaya katılır.
b) Normal sınıfta özel gereksinimli olan çocuğa gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen ve uzman tarafından sınıf içi yardım sağlanması: Sınıf içi yardım, kaynaştırma öğrencisine yönelik olduğundan, sınıf öğretmeni sınıfın geri kalanıyla öğretim yaparken, yardım sağlayan öğretmen kaynaştırma öğrencisiyle bireysel çalışır. Bunun tersi de olabilir; sınıf öğretmeni kaynaştırma öğrenciyle bireysel çalışırken, yardım sağlayan öğretmen sınıfın geri kalanıyla ders yapabilir.
c) Kaynaştırma eğitimine alınan öğrenci bütün gününün normal sınıfta geçirir ve sınıf öğretmeni, bir danışman ve uzmandan gereken destek eğitim hizmetini alması: Özel hizmet, öğretmene verilir ve öğrenci bundan dolaylı olarak yararlanır.
d) Özel gereksinimi olan öğrencinin (normal sınıfta kaynaştırma eğitim uygulamasına alınan öğrencinin) normal okul binası içinde kaynak odada (özel eğitim ünitesi) eğitim hizmeti verilmesi: Kaynak odadaki eğitim, özel eğitim öğretmeni/ gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen tarafından bireysel ya da küçük grup eğitimi olarak yürütülür. Kaynak odadaki eğitimin amacına ulaşabilmesi için, normal sınıf öğretmeni ile kaynak odada eğitim veren öğretmenin yakın iletişim ve işbirliği içinde olmaları gerekir.
e) Özel gereksinimli olan öğrencinin gezici eğitmenden yararlanması: Öğrenci günün büyük bir kısmını normal derslikte içinde geçirir ve belirli aralıklarla (haftada bir veya iki kez gibi) özel yardım almak için sınıftan ayrılır. Bu destek eğitim hizmetini Rehberlik ve Araştırma Merkezi ile özel eğitim kurumundan alabilir.
f) Özel gereksinimi olan öğrencinin normal okulda açılan özel eğitim sınıfından yararlanması: Özel eğitim sınıfları, özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından açılır. Bu sınıfların mevcudu en fazla; okul öncesi eğitimde 6, ilköğretimde 12, orta öğretimde 20 ve yaygın eğitimde 10 öğrenciden oluşur.
g) Özel gereksinimi olan çocuğun normal sınıfta belirli etkinliklere katılması: Özel eğitim okulunun yatılılık/gündüzlülük olanaklarından yararlanan öğrencilerden, akranları arasında destek eğitim alması uygun görülenler, kaynaştırma uygulaması yapılan sınıfların etkinliklerine katılır.
Sonuç olarak MEB özel eğitim gerektiren bireye yatılı-gündüzlü, özel eğitim sınıfı, kaynaştırma yoluyla eğitim hizmeti sunmaktadır. Burada önemli olan sunulan hizmetten yararlan birey sayısı, hizmetlerin yeterli olup olmaması ve hizmeti sunan personelin niteliğidir.
Alıntı yazı.