Müziğe Giriş Enstrüman Bilgisi
Enstrümanlar ve Yapıları
Çalgı Türleri 5’e ayrılır.
- Vurmalı Çalgılar
- Nefesli Çalgılar
- Tuşlu Çalgılar
- Telli Çalgılar
- Yaylı Çalgılar
Vurmalı Çalgılar
Perküsyon ya da vurmalı çalgılar, müzikte ritim yapısı kurulmak için kullanılır. Ritim, eski Yunanca da ‘akış’ anlamına gelmektedir. Değişen uzunlu ve vuruşların ortaya çıkardığı ses bütünlükleri ve serileri ritimleri oluşturur. Modern müzikte ritim yapıları, genellikle perküsyon aletleriyle icra edilir. Üzerine elle veya başka bir cisimle vurularak, çalkalayarak, sürtülerek ses elde edilen her obje vurmalı çalgıdır.
Vurmalı çalgılar genel olarak bir müzik parçasında ritmi belirler. Fakat vurmalı çalgılar aynı zamanda melodiyi de icra edebilirler. Askeri müziklerde vurmalı çalgılar askerlerin hareketlerinin belirleyicisi olmuşlardır. Klasik müzikte Haydn ve Mozart ile beraber en az bir timpani bölümünü içermeyen bir parça bulunmamaktadır. Caz müzikte de vurmalı çalgıların rolü çok önemlidir. Cazın alt dallarından birçoğu vurmalı çalgıların farklı ritimlerine göre adlandırılır. Popüler müzikte de vurmalı çalgıların önemi artarak devam etmiştir. Tüm bir hip hop fenomeni vurmalı çalgılar üzerine kurulmuştur. Rock müzik icra eden gruplarda davul setleri sahnenin ortasında bulunur.
Vurmalı Çalgılar ;
- Bateri - Timpani
- Bendir - Ziller
- Bongo - Çan
- Marimba - Davul
- Cajon - Darbuka
- Tabla - Kaşık ( Çalgı )
Günümüzde perküsyon kelimesi müzik dışındaki alanlarda da ‘iki birimin birbirine çarparak ses üretmesi’ anlamında kullanılmaktadır. Fakat en yaygın kullanım alanı müziktir.
Nefesli Çalgılar
Nefesli çalgılar (üflemeli çalgılar), içindeki havanın titreşmesiyle sesin oluştuğu çalgıların ortak adıdır. Nefesli Çalgılar, Tahta Nefesliler ve Bakır Nefesliler olarak 2’ye ayrılırlar.
Tahta Nefesliler ;
- Ney
- Obua
- Klarnet
- Fagot
Bakır Nefesliler ;
- Korno
- Trompet
- Trombon
- Tuba
- Saxafon
Üflemeli Çalgılardan bir çoğu aktarımlı sazlardır. Portre üzerinde yazıldıkları yer ile okunuşları arasıda fark vardır.
Tuşlu Çalgılar
Org (Erganun)
Org ismi Latince organum kelimesinin kısaltılmasıdır. Tuşlu çalgıların atası olarak kabul edilir. İlk org, su gücüyle çalışmış M.Ö(150-200) yılları arasında Ktesibios adında bir kişi tarafından Mısır'da icat edilmiştir. Müzik enstrümanları içinde en devasa boyutlara sahip olan orgtur. Öyledir ki dev katedrallerin salonunda üç katlı bir bina büyüklüğünde orglara rastlamak mümkündür. Klasik batı müziğinde org için yazılmış eserler bulunur.
Klise Orgu
M.S 3. yüzyıldan sonra orglarda su basıncı yerine hava basıncı kullanılmaya başlandı. Bu dönemden sonra yapılan orglar zamanla gelişerek günümüzde kiliselerde kullanılan orglara dönüştü. Klise orgu Gospel müziğinin ana enstrümanı olarak da bilinir.
Hammond Org
20. Yüzyılın başlarında Laurens Hammond tarafından icat edilen ilk elektrikli orgtur. Analog devreleri olan ve lambalı bir enstrümandır ve teknik bakımdan günümüzdeki elektronik orglar ile ilgisi yoktur. Müzik otoritelerince 80'li yılların rock müzik sound’una yön veren enstrüman olduğu da söylenir.
Synthesizer (Sentezleyici)
1960'lı yılların başında Robert Moog tarafından üretilen tuşlu çalgıların kullanım alanını genişleten ve daha modern bir yapıya kavuşturan enstrümandır. Elektrik akımı ve frekans değerlerinin değiştirilmesiyle ses üretip sentezlenmesini sağlayan synthesizer’ın ortaya çıkmasında theremin isimli enstrüman ilham kaynağı olmuştur.
Günümüzde Analog Synthesizer, Dijital Synthesizer, Virtual Analog Synthesizer olmak üzere üç farklı yapıda bulunur. Elektronik müzik ve türevlerinde kullanımı yaygın olup,günümüzde R&B, Rock, Brit pop gibi tarzlarda da etkili olarak kullanıldığı görülür.
Workstation (İş İstasyonu)
Synthesizer’ların dijital yapıda olanlarına ritm ve sequencer gibi özellikler eklenerek elde edilen klavyelere Workstation denilir. Geçmişten günümüze Aranjörlerin ve orkestra eşliğinde sahneye çıkan keyboard'çuların ( Elektronik devreleri olan tuşlu çalgılara genel olarak keyboard/klavye denilmektedir) en çok tercih ettikleri klavye türleri workstationlar’dır.
Bilinen ilk workstation 1980'li yılların sonunda üretilen KORG M1 olup, bu cihaz kimi aranjörler tarafından halen kullanılmaktadır.
Akordeon
1822 tarihinde Christian Friedrich Ludwig Buschmann tarafından icat edilmiştir.
Körüğün harekete geçirilmesiyle oluşan hava akımının etkilediği serbest metallerin titreşmesiyle ses çıkartan çalgıdır. Kafkas müziğinin vazgeçilmez enstrümanı olan akordeonun Çerkez kültüründe önemli bir yeri vardır.
Roland firmasının geçtiğimiz yıllarda piyasaya çıkarttığı elektronik akordeon ise devrim niteliğinde olup klasik akordeon görünümüne MIDI teknolojisi ve pil ile çalışabilme özelliği eklemiştir.
Klavsen
Piyanonun atası olarak bilinmekle birlikte piyano ile tek benzer yanı iki enstrümanın da tuşlu çalgılar sınıfından olmasıdır. Analog mekanizmaları, çalış tekniği ve ses rengi olarak aralarında pek benzerlik bulunmaz. Piyanonun icadından önce batı müziği bestecilerinin kullandığı bir enstrüman olduğu bilinir. Hatta piyanonun icadından sonra da ilk 50 yıl süresince klavsen ile çalışmaya devam eden besteciler olmuştur.
Piyano
1700'lü yıllarda Bortolommeo Cristofori tarafından icat edilmiştir. Tuşlu çalgılar sınıfına dahil olmasının yanı sıra orgtan farkı çekiç mekanizmasıyla çalışan telli bir enstrüman olmasıdır. İlk adı piano e forte olan enstrüman klavsenin mekanizmasının değiştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Konsol Piyano, Grand Piyano, Dijital Piyano, Elektrikli Piyano gibi çeşitleri bulunmakla birlikte klasik batı müziği eserlerinde kullanılan en önemli çalgılardan bir tanesidir.
Rhodes Piyano
1950'li yılların sonunda elektrikli piyano üreticisi Harold Rhodes ile Leo Fender bir araya gelerek Fender Rhodes Bas Piyano'yu ürettiler. Kendi halinde vintage bir tonu olan bu yeni elektrikli piyano modeli ikinci dünya savaşı sonrasında jazz ve pop müzikte sıkça kullanılmaya başlandı.
Dijital piyano
Grand piyanonun dijital olanıdır. Elektrikli piyano ile karıştırılmamalıdır. Ses bankası, metronom, ritm, dijital nota ekranı olan modelleri de bulunur. Dijital piyanolar da elektrikli piyanolarda olduğu gibi kendilerine özgü ses üreteçleri bulunmadığından yalnızca bankalarında yüklü olan sample sesleri kullanmamıza olanak sağlar.
Keytar
İki enstrümanın sentezlenmesiyle oluşan tuşlu çalgılardır. Keyboard ve Guitar isimleri birleştirilip keytar ismi türetilmiştir. Genellikle sağ el ile klavye üzerinde solo atılırken sol el ile slide, modülasyon gibi ekstra özellikler kontrol edilir. Askısı bağlanıp elektro gitar gibi ayakta çalınması şart olmamakla birlikte temel özelliği ve ortaya çıkış amacı budur.
Vocoder
İnsan sesi simülasyonu yapması için telefon operatörlerinde kullanılmak üzere geliştirilen mekanizma KORG firması tarafından klavye eklenerek yeni bir tuşlu enstrümana dönüştürülmüş olup adına da vocoder denilmiştir. Elektronika, trip hop gibi tarzlarda kullanımı yaygın olan vocoder'lerin analog ve dijital olarak iki farklı modeli bulunsa da günümüzde daha çok dijital olanları kullanılmaktadır.
Melodika
1950’li yılların başında Hohner tarafından icat edilen melodika İlkokul öğrencilerine temel müzik öğretimi verilmesi amacıyla yapılmış nefesli ve tuşlu bir çalgıdır. Ünlü jazz müzisyeni Phill Moore Jr.’ın 1969 yılında yayınladığı Right On albümünde melodikaya yer vermesi enstrümanın müzik çevrelerince tanınmasını ve kabul görmesini sağlamıştır. Tenor, alto, soprano, bas ve çift el melodika olmak üzere 5 farklı modeli bulunur.
Midi klavye
Diğer tuşlu çalgılarda olduğu gibi kendine özgü sesi olmayan,taşıdığı Midi sinyalleri ile bilgisayar yazılımı yada synthesizer modülünün içerisindeki ses bankalarını kullanarak müzik yapmamızı sağlayan enstrümandır. Aranje, kayıt, mix gibi işlemlerde sıkça kullanılmasının yanı sıra üst düzey ses kartları ile birlikte sahne performanslarında kullanımına da rastlayabilmekteyiz.
Telli Çalgılar
Sesin, gerili bir telin titreşmesiyle elde edildiği tüm çalgılar telli çalgılar kapsamındadır. Telli çalgılar, titreşen teller aracılığı ile ses üreten müzik aletleridir. Teldeki Titreşimin başlatılmasında kullanılan yöntemlerin farklılığından dolayı bu çalgılar 3 e ayrılır: 1- Yaylı Telli - titreşim bir yayın tele sürtmesiyle elde edilir ( Yay, üzerine boydan boya at kılı gerilmiş, hafifçe içe doğru kıvrık tahtadan bir çubuktur.) 2- Mızraplılar - titreşim telin mızrapla,parmakla yada tırnaklaçekilmesiyle elde edilir. 3- Tokmaklılar - titreşim küçük bir tokmağın tele vurmasıyla elde edilir.
Gitarlar
Gitar, parmakla veya pena ile çalınan, esasen sekiz şekline benzeyen, yan kısımları oval, sap üzerinde ses perdeleri olan, telli bir çalgı türü. Gitarlar genelde altı tellidir ve farklı çeşitlerdeki ağaç türlerinden yapılabilirler. Gitar neredeyse her türlü müzik türünde kullanılan bir müzik aletidir.
Gitar Türleri :
- Klasik Gitar
- Akustik Gitar
- Elektro Gitar
- Bass Gitar
- Perdesiz Gitar
- 12 Telli Gitar
- Jazz Gitar
Klasik Gitar
Klasik gitar, tüm gitar türlerinin atası olarak tanımlanabilir. Gitarın gövdesinin ortasında ses deliği denilen yuvarlak bir boşluk bulunur. Gitarın telleri titreştiğinde gövdenin içinde bulunan hava titreşir ve tek çıkış noktası olan bu yuvarlak boşluktan dışarı ses olarak geri çıkar. Klasik gitarda; kalın 3 tel, ipek üzerine sarılmış çelik, ince 3 tel ise naylondur. Genellikle parmak ile çalınır. Klasik gitarda sağ elin görevi daha fazladır. Sağ eli kullanarak gitarda çok farklı ritim ve harmonikler oluşturulabilir. Genelde klasik ve flamenko tarzı müziklerde kullanılır.
Akustik Gitar
Görünüş itibariyle klasik gitarı andıran akustik gitarın gövdesi, klasik gitardan biraz daha şişman ve basıktır. Daha dar bir sapa ve çelikten yapılmış tellere sahip olması, akustik gitarın klasik gitarla arasındaki en büyük farktır. Tellerin çelikten olması, akustik gitarın klasik gitardan daha basınçlı gergin bir sapa sahip olmasını ve sesinin klasik gitardan daha sert ve temiz çıkmasını sağlar. Genellikle akustik gitarların en kalın 4 teli sarımlı çelik, diğer 2 teli ise sarımsız çeliktir. Akustik gitarlar genellikle penayla çalınır. Rock, Blues, ve Caz müzik türlerinde çok kullanılan bir gitar türüdür.
Elektro Gitar
Elektro gitar çok basit bir tanımla tellerin titreşimini gövdesinde bulunan manyetikler sayesinde elektrik akımına çeviren ve bir amfi yardımıyla akımı yüksek seviyede sese dönüştürebilen gitar türüdür. Diğer gitarlarla elektro gitarların kısımları aynıdır. Ek olarak elektro gitar için birkaç bölüm daha eklenebilir. Bunlar: Tremolo kolu, manyetikler, ses ve ton ayarı, switch...
Bass Gitar
Çalışma prensibi elektro gitara benzer. Fakat sesi normal gitarlardan 1 oktav kalındır. Portede bas gitar için Fa anahtarı kullanılır. Değişik çeşitlerde bas gitarlarda bulunmaktadır: genelde 4 telli, 12 telli, 6 telli, 7 telli, 5 telli, perdesiz, kafasız.
Perdesiz Gitar
Ara sesleri verebilmek için yapılmıştır. Normal gitara çok benzese de oldukça farklı bir ses rengine sahiptir. Perdesiz gitarı 1976 yılında Erkan Oğur, Türk müziği seslerine olan ihtiyacı için üretmiştir. Hasan Cihat Örter, Perdesiz Gitar Metodu DVD çalışması yapmıştır.
Daha sonraları perdesiz elektrik gitar, 8 telli perdesiz gitar, çift saplı elektrik ve klasik perdesiz/perdeli gibi farklı modelleri üretilmiştir.
Jazz Gitar
Göbekli, boş veya yarı dolu gövdeli ve genellikle caz müzikte kullanılan geniş gövdeli gitar türü.