93 Harbi (1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı)
Son asır Türkiye tarihinin dönüm noktalarından birini teşkil eden veRumî 1293 tarihine rastladığından, tarihimize “Doksanüç Harbi" diyegeçen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı.
Çarlık Rusyası; asırlık emellerini gerçekleştirmek için, OsmanlılarıAvrupa’dan atmak, İstanbul’u ele geçirerek sıcak denizlere inmek,Hıristiyanları ve özellikle Slavları korumak bahanesiyle OsmanlıDevleti'nin iç işlerine karışmaktaydı. Bu husus, harbin en önemlisebebini teşkil edecektir. Osmanlı ülkelerine saldırmayı millî birhedef kabul eden Rusya, Kırım Hanlığını istilâ etmiş, Karadeniz’inkuzey ve doğu kıyılarını almış, Volga boylarındaki Türk ülkeleriniistilâ ederek Türkistan’a ilerleyip kuzey kısımlarını elde etmişti.1853 Kırım mağlûbiyeti, Rusların bu emellerini bir müddet içindurdurmuştu. Ancak Rusya, büyük bir gayretle eski birliğini sağlamış veKırım mağlûbiyetinin acısını çıkarmak için fırsat gözetmeye başlamıştı.Osmanlı Devletinin toprak bütünlüğüne en çok taraftar olan Fransa’nın,1870 yılında Prusya karşısında ağır bir mağlûbiyete uğraması, kuvvetlerdengesinin Osmanlılar aleyhine bozulmasına yol açmış ve Rusya beklediğifırsatı elde etmişti. Bunu değerlendiren Rusya, Paris Antlaşması'nın,Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurulmaması hakkındaki maddelerinitanımadığını resmen ilan edip, bu teşebbüsünü Londra Konferansı'ndatescil ettirdi. Böylece Rusya, Karadeniz’de kuvvetli bir donanmameydana getirme imkânına sahip oldu.
Bu gelişmeden sonra Rusya, Panislavizm fikirlerini Balkanlarda yaymakiçin Moskova’da bir kongre topladı. Rus Panislavistleri, Bosna-Hersekve Bulgaristan Slavlarını ayaklandırmak için Balkanlarda yoğunpropagandaya giriştiler. Ayrıca Romanya ve Karadağ’da birer teşkilatkurdular. Rusya bu tür faaliyetlerinden başka, Osmanlı Devletine debaskı yapmaktaydı. Sadrazam Mahmud Nedim Paşa, Bulgarların, Fener RumKilisesi'nden ayrılarak millî bir kilise kurmalarını kabul etti.Böylece, Bulgarların siyâsî bağımsızlıklarına yol açıldı.
Çok geçmeden, Panislavizm propagandası etkisini gösterdi. İlk olarakBosna-Hersek eyaletindeki Hıristiyanlar ayaklandı. Daha bu isyanbastırılmadan yine Rus tahrikiyle Karadağlılar ve Sırplar daayaklandılar. Osmanlı Devleti, bu iki isyanı bastırınca, bunlar, Avrupadevletlerinden yardım istediler. İşe karışan Rusya, Osmanlı DevletineKaradağ ve Sırbistan’la anlaşma yapması için ültimatom verdi. Bununüzerine muhtemel bir savaştan çekinen Avrupa devletleri, Balkanmeselesini görüşmek üzere İstanbul’da bir konferans tertip ettiler (23Aralık 1876). Aynı gün Osmanlı Devleti, Konferansın çalışmalarına mâniolmak için Kânun-i Esâsî’yi ilan etti. Çalışmalarına devam eden TersaneKonferansına, Osmanlı Devletinden başka İngiltere, Fransa, Rusya,Avusturya, Almanya ve İtalya katıldı. Yabancı delegeler, öncedenhazırladıkları metni Osmanlı delegelerine sundular. Buna göre, Osmanlıaskeri, Karadağ ve Sırbistan’dan çekilecek, Bulgaristan’da doğu ve batıBulgaristan adı ile iki ayrı eyalet kurulacak ve Bosna-Hersek’lebirlikte bu iki eyalete muhtariyet verilecekti. Osmanlı Devletinin buşartları kabul etmemesi üzerine konferans dağıldı. Konferansa katılanİngiltere Başmurahhası Hindistan Nazırı Lord Salisbury, savaşı önlemekhususunda çok gayret gösterdi. O, Midhat Paşa'nın aksine, bir savaşçıktığında İngiltere’nin, Osmanlı Devletine yardım etmeyeceğikanaatindeydi. Lord Salisbury, Sultan İkinci Abdülhamid’le de görüşerekdurumun vahametini izah etti. Padişah, savaş istemiyordu, fakat, savaşisteyen devlet adamlarının baskısı altında idi. Bunların başındaSadrazam Midhat Paşa ve Harbiye Nazırı vekili Müşir Redif Paşageliyordu. Midhat Paşanın teşvikiyle, yüksek medrese talebesi sokaklaradökülüp, Padişahın penceresi altına kadar giderek “Harb istiyoruz!”diye bağırdı.
Tersane Konferansında müspet bir netice alınamayınca, Londra’da birkonferans daha toplandı. Bu konferansta Bâbıâlî’ye, TersaneKonferansının kararlarından daha hafif ıslahat şartları teklif edildi,ancak Osmanlı devlet adamları, bu teklifi de reddettiler. Londraprotokolünün Osmanlılar tarafından reddedilmesinden sonra Çar,Karadağ’a sadece Nikşik kazası bırakılırsa savaşı önleyebileceğiniBâbıâlî’ye bildirdi. Ancak, bu teklif de sadrazam İbrahim Edhem Paşatarafından reddedildi.
Avrupa devletlerinin savaşa mâni olma teşebbüsleri başarısız kalınca,Rusya, 24 Nisan 1877’de Osmanlı Devletine savaş ilan eti. Sırbistan,Romanya ve Karadağ prenslikleri de Osmanlı Devletine isyan ederekRusya’nın yanında yer aldılar. Yunanistan da düşmanca bir tavırtakınınca, Osmanlı Devleti savaşta yalnız kaldı.
93 Harbi, Tuna ve Kafkasya cephelerinde cereyan etti. Tuna cephesibaşkumandanı, Serdâr-ı ekrem Müşir Abdülkerim Nâdir (Abdi) Paşa idi.Emrindeki kuvvetler, üç orduya ayrılmıştı. Bunlardan Garp ordusununbaşında Müşir Osman Paşa, Şark ordusunun başında Müşir Ahmed Eyüp Paşa,Cenup ordusunun başında ise Müşir Süleyman Paşa bulunuyordu. Bucephedeki denge, Osmanlıların hayli aleyhineydi.
Abdülkerim Nâdir Paşanın, düşmanın Tuna’yı geçmesine seyircikalmasıyla, harp yarı yarıya kaybedildi. Halbuki Osmanlılar için enbüyük ümit, Rusları Tuna seddi üzerinde durdurabilmek ve bu seddiaşmalarına engel olabilmekti. Bu zafiyetinden dolayı Serdâr-ı ekrem,bir müddet sonra Dîvân-ı harbe verilip mahkum olacaktır.
7 Temmuz’da Tırnova, 16 Temmuz’da Niğbolu’yu alan Ruslar, ŞıpkaGeçidine hâkim olup, Balkan Dağlarını aşmaya başladılar. AbdülkerimNâdir Paşanın azledilip yerine çok genç, müşir Mehmed Ali Paşanınbaşkumandan olması ve ordu içindeki diğer ayrılıklar, müşirler arasındarekabeti artırdı. Bu husus, savaşın kaybedilmesinde önemli sebep teşkiletti. Müşir Süleyman Paşa, Şıpka Geçidini ele geçirmek için, bir haftagece-gündüz demeden taarruzda bulundu, ancak muvaffak olamadı. Bu defaŞıpka’yı geçmek için, Müşir Mehmed Ali Paşa taarruza geçti. Ayazlar,Karahasan, Ablova ve Kaçılova Meydan Muhârebelerini kazandı ise de,devamlı takviye alan Rus kuvvetlerini söküp atamadı. Müşir Osman Paşaise savunma savaşına yeni prensipler getirerek, Plevne’de düşmanı üçdefa mağlup etti. Üçüncü Plevne Zaferinden sonra, Sultan İkinciAbdülhamid Han tarafından “Gâzi” unvânı verildi. Yeni takviyelerlegüçlenen düşman karşısında Osman Paşa, yardım alamadığından Plevne dedüştü. Plevne’nin düşmesi ile, sayıca pek fazla olan Rus birlikleriserbest kaldılar. Bu sırada Sırplar Niş’e girmişler, Karadağlılar daİşkodra çevresine kadar ilerlemişlerdi. İleri harekâtlarına devam edenRuslar, Sofya, Niş ve Vidin’i aldıktan sonra Edirne’ye ve burayı daalıp Yeşilköy’e ulaştılar. Grandük Nikola, sulh şartlarını dikte etmeküzere, umumî karargâhını burada kurdu. Böylece Tuna cephesindeki savaş,Osmanlıların aleyhine netîcelendi.
93 Harbi’nin ikinci cephesi Kafkasya idi. Kesin neticenin alınacağı vealındığı Tuna cephesi kadar mühim olmamakla beraber, burada da pekbüyük savaşlar oldu. Cephe kumandanı Ahmed Muhtar Paşa idi. 125.000kişilik Rus ordusunun başında ise, Ermeni asıllı Melikof bulunuyordu.
Devamlı takviye alan Ruslar, 30 Nisan’da Doğu Bayezid’i ele geçirdiler.Muhtar Paşa, Ruslara karşı 21 Haziranda Halyaz, 25 Haziranda Zivin, 25Ağustosta Gedikler Meydan Muhârebelerini kazandı. Ahmed Muhtar Paşayabu zaferlerden sonra, “Gâzi” unvanı verildi. 4 Ekimde Yahniler MeydanMuharebesi de kazanıldı, ancak takviye alan Rusları durdurmak mümkünolmadı. 15 Ekim 1877 Alacadağ Meydan Muharebesi, Kafkas cephesinindönüm noktası oldu. Ahmed Muhtar Paşa, fazla zayiat vermemek içinErzurum’a çekilmek zorunda kaldı. Kars açıkta kaldığından, 18 Kasım’daRusların eline geçti. Fakat Ruslar, Erzurum halkının da katıldığıdestanlaşan savunma karşısında, Erzurum’u alamadılar. Bu sırada AhmedMuhtar Paşa, Padişah tarafından İstanbul’un muhafazası ilegörevlendirilip İstanbul’a çağrılınca yerine Müşir Kurd İsmail Paşagetirildi.
93 Harbi, Osmanlı Devletinin ağır mağlûbiyetiyle neticelendi. RumeliTürklüğü, Rus birlikleri ve Bulgarların büyük katliamı sebebiyle, büyüksarsıntıya uğradığından, Türk nüfusu azınlığa düştü. Son asır Türktarihinin en büyük göç faciâsı vuku buldu. Balkanlardan Anadolu’yauzanan yollar, göçmen kafileleriyle doldu. Bunların büyük bir kısmı,yine Ruslar ve Bulgarlar tarafından imha edildi.
Rusların Yeşilköy’de karargâh kurmalarından sonra, Babıâlî, 19 Ocak1878’de Rusya’dan mütareke istedi. 9 ay 7 gün süren savaşa, 31 Ocak1878’de imzalanan Edirne Mütarekesi son verdi. Sonradan, 3 Mart1878’de, Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması imza edildi, ancak yürürlüğegirmedi. Abdülhamid Han, siyasî dehasıyla, bu antlaşmayı yürürlüğekoydurmadı. Ayrıca bu antlaşma, Rus nüfuzunu son derece arttırdığından,Avrupa devletlerini telaşa düşürmüştü. Avrupa devletlerininiştirakleriyle tertiplenen Berlin Antlaşması'na göre (13 Temmuz 1878),önceki antlaşmanın bazı maddeleri hafifletildi. Ancak, Osmanlı Devletibu antlaşmaya göre, bugünkü Türkiye’nin üçte birine yakın toprak vebüyük nüfus kaybına uğradı. Ayrıca, 800 milyon altın franklık savaştazminatı ödeme mecburiyetinde bırakıldı. Balkanlarda ise Sırbistan,Karadağ ve Romanya bağımsız birer devlet oldular.
Son asır Türkiye tarihinin dönüm noktalarından birini teşkil eden veRumî 1293 tarihine rastladığından, tarihimize “Doksanüç Harbi" diyegeçen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı.
Çarlık Rusyası; asırlık emellerini gerçekleştirmek için, OsmanlılarıAvrupa’dan atmak, İstanbul’u ele geçirerek sıcak denizlere inmek,Hıristiyanları ve özellikle Slavları korumak bahanesiyle OsmanlıDevleti'nin iç işlerine karışmaktaydı. Bu husus, harbin en önemlisebebini teşkil edecektir. Osmanlı ülkelerine saldırmayı millî birhedef kabul eden Rusya, Kırım Hanlığını istilâ etmiş, Karadeniz’inkuzey ve doğu kıyılarını almış, Volga boylarındaki Türk ülkeleriniistilâ ederek Türkistan’a ilerleyip kuzey kısımlarını elde etmişti.1853 Kırım mağlûbiyeti, Rusların bu emellerini bir müddet içindurdurmuştu. Ancak Rusya, büyük bir gayretle eski birliğini sağlamış veKırım mağlûbiyetinin acısını çıkarmak için fırsat gözetmeye başlamıştı.Osmanlı Devletinin toprak bütünlüğüne en çok taraftar olan Fransa’nın,1870 yılında Prusya karşısında ağır bir mağlûbiyete uğraması, kuvvetlerdengesinin Osmanlılar aleyhine bozulmasına yol açmış ve Rusya beklediğifırsatı elde etmişti. Bunu değerlendiren Rusya, Paris Antlaşması'nın,Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurulmaması hakkındaki maddelerinitanımadığını resmen ilan edip, bu teşebbüsünü Londra Konferansı'ndatescil ettirdi. Böylece Rusya, Karadeniz’de kuvvetli bir donanmameydana getirme imkânına sahip oldu.
Bu gelişmeden sonra Rusya, Panislavizm fikirlerini Balkanlarda yaymakiçin Moskova’da bir kongre topladı. Rus Panislavistleri, Bosna-Hersekve Bulgaristan Slavlarını ayaklandırmak için Balkanlarda yoğunpropagandaya giriştiler. Ayrıca Romanya ve Karadağ’da birer teşkilatkurdular. Rusya bu tür faaliyetlerinden başka, Osmanlı Devletine debaskı yapmaktaydı. Sadrazam Mahmud Nedim Paşa, Bulgarların, Fener RumKilisesi'nden ayrılarak millî bir kilise kurmalarını kabul etti.Böylece, Bulgarların siyâsî bağımsızlıklarına yol açıldı.
Çok geçmeden, Panislavizm propagandası etkisini gösterdi. İlk olarakBosna-Hersek eyaletindeki Hıristiyanlar ayaklandı. Daha bu isyanbastırılmadan yine Rus tahrikiyle Karadağlılar ve Sırplar daayaklandılar. Osmanlı Devleti, bu iki isyanı bastırınca, bunlar, Avrupadevletlerinden yardım istediler. İşe karışan Rusya, Osmanlı DevletineKaradağ ve Sırbistan’la anlaşma yapması için ültimatom verdi. Bununüzerine muhtemel bir savaştan çekinen Avrupa devletleri, Balkanmeselesini görüşmek üzere İstanbul’da bir konferans tertip ettiler (23Aralık 1876). Aynı gün Osmanlı Devleti, Konferansın çalışmalarına mâniolmak için Kânun-i Esâsî’yi ilan etti. Çalışmalarına devam eden TersaneKonferansına, Osmanlı Devletinden başka İngiltere, Fransa, Rusya,Avusturya, Almanya ve İtalya katıldı. Yabancı delegeler, öncedenhazırladıkları metni Osmanlı delegelerine sundular. Buna göre, Osmanlıaskeri, Karadağ ve Sırbistan’dan çekilecek, Bulgaristan’da doğu ve batıBulgaristan adı ile iki ayrı eyalet kurulacak ve Bosna-Hersek’lebirlikte bu iki eyalete muhtariyet verilecekti. Osmanlı Devletinin buşartları kabul etmemesi üzerine konferans dağıldı. Konferansa katılanİngiltere Başmurahhası Hindistan Nazırı Lord Salisbury, savaşı önlemekhususunda çok gayret gösterdi. O, Midhat Paşa'nın aksine, bir savaşçıktığında İngiltere’nin, Osmanlı Devletine yardım etmeyeceğikanaatindeydi. Lord Salisbury, Sultan İkinci Abdülhamid’le de görüşerekdurumun vahametini izah etti. Padişah, savaş istemiyordu, fakat, savaşisteyen devlet adamlarının baskısı altında idi. Bunların başındaSadrazam Midhat Paşa ve Harbiye Nazırı vekili Müşir Redif Paşageliyordu. Midhat Paşanın teşvikiyle, yüksek medrese talebesi sokaklaradökülüp, Padişahın penceresi altına kadar giderek “Harb istiyoruz!”diye bağırdı.
Tersane Konferansında müspet bir netice alınamayınca, Londra’da birkonferans daha toplandı. Bu konferansta Bâbıâlî’ye, TersaneKonferansının kararlarından daha hafif ıslahat şartları teklif edildi,ancak Osmanlı devlet adamları, bu teklifi de reddettiler. Londraprotokolünün Osmanlılar tarafından reddedilmesinden sonra Çar,Karadağ’a sadece Nikşik kazası bırakılırsa savaşı önleyebileceğiniBâbıâlî’ye bildirdi. Ancak, bu teklif de sadrazam İbrahim Edhem Paşatarafından reddedildi.
Avrupa devletlerinin savaşa mâni olma teşebbüsleri başarısız kalınca,Rusya, 24 Nisan 1877’de Osmanlı Devletine savaş ilan eti. Sırbistan,Romanya ve Karadağ prenslikleri de Osmanlı Devletine isyan ederekRusya’nın yanında yer aldılar. Yunanistan da düşmanca bir tavırtakınınca, Osmanlı Devleti savaşta yalnız kaldı.
93 Harbi, Tuna ve Kafkasya cephelerinde cereyan etti. Tuna cephesibaşkumandanı, Serdâr-ı ekrem Müşir Abdülkerim Nâdir (Abdi) Paşa idi.Emrindeki kuvvetler, üç orduya ayrılmıştı. Bunlardan Garp ordusununbaşında Müşir Osman Paşa, Şark ordusunun başında Müşir Ahmed Eyüp Paşa,Cenup ordusunun başında ise Müşir Süleyman Paşa bulunuyordu. Bucephedeki denge, Osmanlıların hayli aleyhineydi.
Abdülkerim Nâdir Paşanın, düşmanın Tuna’yı geçmesine seyircikalmasıyla, harp yarı yarıya kaybedildi. Halbuki Osmanlılar için enbüyük ümit, Rusları Tuna seddi üzerinde durdurabilmek ve bu seddiaşmalarına engel olabilmekti. Bu zafiyetinden dolayı Serdâr-ı ekrem,bir müddet sonra Dîvân-ı harbe verilip mahkum olacaktır.
7 Temmuz’da Tırnova, 16 Temmuz’da Niğbolu’yu alan Ruslar, ŞıpkaGeçidine hâkim olup, Balkan Dağlarını aşmaya başladılar. AbdülkerimNâdir Paşanın azledilip yerine çok genç, müşir Mehmed Ali Paşanınbaşkumandan olması ve ordu içindeki diğer ayrılıklar, müşirler arasındarekabeti artırdı. Bu husus, savaşın kaybedilmesinde önemli sebep teşkiletti. Müşir Süleyman Paşa, Şıpka Geçidini ele geçirmek için, bir haftagece-gündüz demeden taarruzda bulundu, ancak muvaffak olamadı. Bu defaŞıpka’yı geçmek için, Müşir Mehmed Ali Paşa taarruza geçti. Ayazlar,Karahasan, Ablova ve Kaçılova Meydan Muhârebelerini kazandı ise de,devamlı takviye alan Rus kuvvetlerini söküp atamadı. Müşir Osman Paşaise savunma savaşına yeni prensipler getirerek, Plevne’de düşmanı üçdefa mağlup etti. Üçüncü Plevne Zaferinden sonra, Sultan İkinciAbdülhamid Han tarafından “Gâzi” unvânı verildi. Yeni takviyelerlegüçlenen düşman karşısında Osman Paşa, yardım alamadığından Plevne dedüştü. Plevne’nin düşmesi ile, sayıca pek fazla olan Rus birlikleriserbest kaldılar. Bu sırada Sırplar Niş’e girmişler, Karadağlılar daİşkodra çevresine kadar ilerlemişlerdi. İleri harekâtlarına devam edenRuslar, Sofya, Niş ve Vidin’i aldıktan sonra Edirne’ye ve burayı daalıp Yeşilköy’e ulaştılar. Grandük Nikola, sulh şartlarını dikte etmeküzere, umumî karargâhını burada kurdu. Böylece Tuna cephesindeki savaş,Osmanlıların aleyhine netîcelendi.
93 Harbi’nin ikinci cephesi Kafkasya idi. Kesin neticenin alınacağı vealındığı Tuna cephesi kadar mühim olmamakla beraber, burada da pekbüyük savaşlar oldu. Cephe kumandanı Ahmed Muhtar Paşa idi. 125.000kişilik Rus ordusunun başında ise, Ermeni asıllı Melikof bulunuyordu.
Devamlı takviye alan Ruslar, 30 Nisan’da Doğu Bayezid’i ele geçirdiler.Muhtar Paşa, Ruslara karşı 21 Haziranda Halyaz, 25 Haziranda Zivin, 25Ağustosta Gedikler Meydan Muhârebelerini kazandı. Ahmed Muhtar Paşayabu zaferlerden sonra, “Gâzi” unvanı verildi. 4 Ekimde Yahniler MeydanMuharebesi de kazanıldı, ancak takviye alan Rusları durdurmak mümkünolmadı. 15 Ekim 1877 Alacadağ Meydan Muharebesi, Kafkas cephesinindönüm noktası oldu. Ahmed Muhtar Paşa, fazla zayiat vermemek içinErzurum’a çekilmek zorunda kaldı. Kars açıkta kaldığından, 18 Kasım’daRusların eline geçti. Fakat Ruslar, Erzurum halkının da katıldığıdestanlaşan savunma karşısında, Erzurum’u alamadılar. Bu sırada AhmedMuhtar Paşa, Padişah tarafından İstanbul’un muhafazası ilegörevlendirilip İstanbul’a çağrılınca yerine Müşir Kurd İsmail Paşagetirildi.
93 Harbi, Osmanlı Devletinin ağır mağlûbiyetiyle neticelendi. RumeliTürklüğü, Rus birlikleri ve Bulgarların büyük katliamı sebebiyle, büyüksarsıntıya uğradığından, Türk nüfusu azınlığa düştü. Son asır Türktarihinin en büyük göç faciâsı vuku buldu. Balkanlardan Anadolu’yauzanan yollar, göçmen kafileleriyle doldu. Bunların büyük bir kısmı,yine Ruslar ve Bulgarlar tarafından imha edildi.
Rusların Yeşilköy’de karargâh kurmalarından sonra, Babıâlî, 19 Ocak1878’de Rusya’dan mütareke istedi. 9 ay 7 gün süren savaşa, 31 Ocak1878’de imzalanan Edirne Mütarekesi son verdi. Sonradan, 3 Mart1878’de, Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması imza edildi, ancak yürürlüğegirmedi. Abdülhamid Han, siyasî dehasıyla, bu antlaşmayı yürürlüğekoydurmadı. Ayrıca bu antlaşma, Rus nüfuzunu son derece arttırdığından,Avrupa devletlerini telaşa düşürmüştü. Avrupa devletlerininiştirakleriyle tertiplenen Berlin Antlaşması'na göre (13 Temmuz 1878),önceki antlaşmanın bazı maddeleri hafifletildi. Ancak, Osmanlı Devletibu antlaşmaya göre, bugünkü Türkiye’nin üçte birine yakın toprak vebüyük nüfus kaybına uğradı. Ayrıca, 800 milyon altın franklık savaştazminatı ödeme mecburiyetinde bırakıldı. Balkanlarda ise Sırbistan,Karadağ ve Romanya bağımsız birer devlet oldular.