Türkiye Cumhuriyeti Kronolojısi

1829
· Milliyetcilik akimlarindan etkilenen Yunanlilar Rus, Ingiliz ve Fransizlarin yardimi ile Mora yarimadasinda bagimsiz bir devlet kurdular. 1nci Dunya savasinin sonuna kadar topraklarini uc katina cikardilar.

1869
· Suves Kanalinin acilmasi ile Ingiltere Hindistana ve oteki kolonilere daha cabuk ve kolay gitme imkani buldu. Boylece Ortadogunun onemi artti. Ingiltere bu bolgenin simdilik zayif Osmanli altinda kalmasini tercih etti; boylece kanali daha kolay kontrol etmeyi amacladi.

1871
· Bismarck bircok sehir-devletinin birlemesini saglayarak Almanya devletini kurdu. Basbakan Bismark barisci bir yol izlemeye calisti. Fakat, yeni Imparator II. Wilhelm ile anlasamayarak yonetimden uzaklastirildi. Imparator, Rusya’ya karsi Avusturya-Macaristan imparatorlugunu destekledi ve Ingiliz kolonilerine goz dikti.

· Wilhelm Osmanlilari kullanarak muslumanlari ve Ortadoguyu kontrol etmek istiyordu.

· 1900’larin basinda Ingilizler ve Fransizlar zayif Rusya’yi da yanlarina alarak Almanlara karsi ittifak kurdular.



1876
· II. Abdulhamit tahta gecti.

· 1nci Mesrutiyet ile birlikte Osmanli Imparatorlugunun ilk anayasasi ilan edildi.



1877
· Abdulhamit Rusya ile savasi bahane edip Anayasayi yururlukten kaldirdi.



1878
· Berlin Anlasmasi:

o Bosna-Hersek’in yonetimi Osmanlilardan alinip Avusturya-Macaristan Imparatorluguna verildi.

o Osmanlilara bagli bir Bulgar Beyligi kuruldu.

o Ruslar Kars, Ardahan ve Batum’u aldilar.



1908
· 24 Temmuz: Genc Turkler ihtilali ile 2.nci Mesrutiyet ilan edildi. Abdulhamit tekrar anayasayi uygulamayi kabul etti. Secimler yapildi ve meclis yeniden toplandi.

· Italyanlar Osmanlinin Kuzey Afrikada son topragi olan Trablusgarp Eyaletini (bugunku Libya) isgal ettiler. Enver Pasa ve Mustafa Kemal Italyanlara karsi savas icin gizlice bolgeye gittiler ve bedevil kabilelerini savasa hazirldilar. Buyuk direnc karsisinda Italyanlar kiyilardan iceriye giremediler. Bu arada Italyanlar (Rodos dahil) 12 adayi isgal ettiler. I. Dunya Savasi cikinca Osmanlilar Trablusgarp’i Italyanlara birakmaya razi oldu. Balkan savasi bitinceye kadar 12 Adalar Italyanlarin korumasi altina verildi. Ama Italyanlar bunlari geriye vermediler.

· Ingiliz krali ve Rus cari Estonyada bulustu. Ingilizler Ruslarin Osmanli topraklarina girmesine, Bogazlari ve Istanbulu almasina razi oldular.



1909
· 13 Nisan: Eski Rumi takvime gore 31 Mart oldugu icin “31 Mart Vakasi” denilen ve tutucularin mesrutiyete karsi ayaklanmasi basladi. Ittihat ve Terakkinin merkezi olan Selanikten Harekat Ordusu gonderildi ve isyan bastirildi. Ordunun komutani Mahmut Pasa ve kurmay baskani kolagasi Mustafa Kemaldi. Abdulhamit ayaklanmada etkisiz kaldigi icin tahtan indirilip, yerine V. Mehmet Resat padisah yapildi.



1912
· 8 Ekim - 3 kasim: 1nci Balkan savasi: Ruslarin destegiyle Sirbistan, Bulgaristan, Karabag ve Yunanistan birlikte Osmanlilardan toprak istediler. Istek kabul edilmeyince savas basladi. Askerlerin onceden terhis edilmesi ve birlikler arasi anlasmazliklar dolayisiyla Osmanlilar balkanlarda buyuk kayiplar verip geri cekildiler.


· Birkac sene oncesine kadar bir beylik olan Bulgaristan Osmanlilari yenerek Catalcaya kadar geldiler.

· Sirplar, Karadaglilar ve Yunanlilar Makedonyayi isgal etti. Arnavutlar bagimsizliklarini ilan ettiler.

· (Aralik 1912) Londra Baris Konferansi: Balkanlardaki butun topraklar diger ulkeler tarafindan paylasildi. En buyuk payi Bulgaristan aldi. Ege adalari Yunanlilara verildi. Rauf Bey Hamidiye gemisiyle tek basina Yunanlilara karsi kahramanca carpisti ama sonuc yine de yenilgi oldu.

· Londra Konferansi surerken Ittihat ve Terakki Partisi bir darbe ile hukumeti ele gecirdi.



1913
· 30 Mayis; Osmanli imparatorlugu ile Balkan ulkeleri arasinda Londra antlasmasi imzalandi. Turkiyenin Balkanlardaki topraklari Dogu Trakya ile sinirlandirildi.

· 30 Haziran- 30 Temmuz; 2nci Balkan Savasi: Diger balkan ulkeleri birlesip Bulgaristana savas actilar. Zayiflayan Bulgaristan Trakyadan cekildiler ve Osmanlilar Edirne ve Kirklarelini geri aldilar. Bulgarlar Osmanlilarla baris yapmak zorunda kaldilar.

· 27 Eylul: Bukres Antlasmasi ile eski topraklarinin bir kismi Osmanliya geri veriliyor.

· Ittihat ve Terakki yonetimi yeniliklere giristi:

o Eski komutanlar emekliye sevk edildi.

o Almanlarla askeri egitim anlasmasi yapildi. Osmanlilar Almanya’ya daha yaklasti.



1914


· 28 Haziran: Avusturya-Macaristan Imparatorlugu veliahdinin Bosna-Hersek’i ziyaretinde Sirp milliyetcileri tarafindan oldurulmesi uzerine Avusturyalilar katillerin Sirplar tarafindan korundugunu iddia ederek Sirbistana savas acti. Ardindan Almanya hemen Rusya, Fransa ve Belcikaya savas ilan etti.

· 16 Temmuz: Mustafa Kemal Sofyada atesemiliter olarak gorev yaparken harbiye nezaretine gondedigi telgtafta savasa girmeyip bagimsiz kalmamizi oneriyor.

· 4 Agustos: Ingiltere Almanyaya savas ilan etti. Sonucta 30 ulke savasa katildi.

· Agustos: Enver Pasa ve arkadaslari hukumete bile haber vermeden Almanlarla gizli dostluk antlasmasi imzaladi.

· Itilaf devletleri: Ingiltere, Fransa, Rusya.

· Ittifak devletleri: Avusturya-Macaristan, Almanya, Osmanli Imparatorlugu ve Bulgaristan.

· Osmanlilar baslangicta tarafsizdi. Itilaf devletleri bagimsiz kalmasi ve Alman askerlerinin geri gonderilmesi sarti ile Osmanlilara para yardimi yapmayi ve kapitulasyonlari kaldirmayi onerdi.

· 11 Agustos: Ingilizlerden kacan iki Alman gemisi (Goben ve Breslau) Enver Pasanin izni ile Bogazina geliyor ve bunlar Osmanlilar tarafindan Almanlardan satin aliniyor.

· 28 Ekim: Iki Alman gemisi Enver pasanin izni ile gizlice Canakkaleden girmesi ve sonra Rus limanlarini sebepsiz bombalamasi ile savasa girmis olduk.

· 3 Kasim: Ruslar osmanlilara savas ilan ediyor.

· 5 Kasim: Ingiltere ve Fransa osmanlilara savas ilan ediyor.

· 14 Kasim: Osmanli hükümdarı Sultan Reşad ‘cihad’ ilán etti ve İslam dünyasını yanımızda savaşmaya çağırmıştı. Araplarin en guclu lideri Mekke Serifi Hüseyin bin Ali’nin ise Ingiltere’nin destegi ile Osmanlilara karsi bagimsizlik mucadelesini baslatti. Sultan Resid’in cihadina kendi cihad ilani ile karsilik verdi.

· Aralik: Ruslar dogu Anadoluya saldirip Sarikamisi aldilar. Enver Pasa hayalci bir planla Allahuekber daglarini kar, soguk ve donanimsizliga ragmen gecip sehri almak orduyu hucuma gecirdi. Sonuc Sarikamis faciasi oldu ve 60 bini donarak 72 bin askerimizi sehit verdik.

· Ingiltere bir Turk zaferinin kontrolundaki 300 milyon muslumani bagimsizliga tesvik edecegi endisesi ile Turkleri biran evvel dize getirmek istiyordu.



1915
· Cepheler;

o Dogu: Ruslar Erzurum, Mus, Bitlis, Trabzon ve Erzincan’i aldilar

o Canakkale: 18 Martta Canakkale deniz savasi ve 25 Nisanda Gelibolu kara savasinin baslangici.

o Kanal harekati: Osmanlilar Almanlarin istegi uzerine Suveys kanalina hucum ettiler ve basaramadilar

o Irak savasi: Ingilizler Basradan gecip Iraka saldirdilar ve buyuk direncle karsilastilar (Kasim 1915-Nisan 1916). Sonra daha buyuk kuvvetlerle Kuzey Iraka saldirdilar ve Musul’u aldilar (1918).



1916
· 26 Haziran: Mekke serifi Hüseyin bin Ali’nin bağımsızlık bildirisi yayınladı, Osmanlı Devleti’ni ‘dinden çıkmakla’ suçladı ve ‘Türkler, Kabe’yi bile bombaladılar’ yalanını ortaya attı. O esnada Turkler cok guc sartlarda Islamin kutsal saydigi kutsal topraklari ve ozellikle Medinede Hazreti Muhammed’in türbesini müdafaa etmeye calisiyordu. Ac kalan askerimiz cekirge ile karnini doyurmaya calisti. Buyuk kayiplar verdikten sonra o topraklari tek etmeye mecbur kalan Fahreddin Pasa, savasa degil ayni dine sahip araplarin yaptigi kalleslige agliyordu.

· 10 Eylül: Ingilizlerin parali usagi haline gelen Mekke Serifi, Suriye’de de Ingilizlere karsi savasan Osmanli ordusuna ve basindaki Cemal Pasa’ya hakaretlerle dolu bir bildiri yayinlayip ‘İslam dünyasındaki bütün kardeşlerimi bu yıkıcı, bozguncu, aptal ve alçak kişilere -yani, bizlere- itaat etmemeye çağırıyorum’ dedi.



1917
Bolsevikler Rusya’da idareyi ele aldilar.



1918
· 9 Subat ve 3 Mart: Ruslar Almanlarla Polonyanin Brest-Litowsk kentinde iki anlasma yapip savastan cekildiler. Ruslar 1878 Berlin Anlasmasi ile aldiklari Kars, Ardahan ve Batum kentlerini Osmanlilara geri verdiler.

· 1918 baslarinda, Ingiltere ve muttefiklerine mazeme satan ABD gemileri Alman denizaltilari tarafindan batirildigindan ABD Almanya’ya karsi savasa katildi. Bati cephesinde Almanlar yeni gelen ABD askerlerinin yardimiyla Ingiltere ve Fransizlara yenildiler.

· 4 Temmuz: Sultan Resat’in vefati uzerine Vahdettin Efendi Padisah oldu ve VI.Mehmet ismini aldi.

· 23 Temmuz: Ilk defa dusman ucaklari Istanbul uzerinde uctu ve dirt gun sonra da sehri bombalamaya basladilar.

· 18 Eylul: Filistinde basliyan Ingiliz hucumu kisa surede Suriye’ye atlamis, Ekim sonunda Halep terkedilmisti. Irakta ise bagdat coktan dusmus, sira musul’a gelmisti. Dogu cephesinde ise ordumuz hala basariliydi.

· 4 Ekim: Savasa girerken ABD baskani Wilson hangi sartlarda baris yapilacagini belirtmisti. Bunlar goz onune alinmadan Itilaf devletleri Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan ile agir sartlarda anlasmalar yaptilar. Almanya ve Avusturyada Cumhuriyet ilan edildi.

· 13 Ekim: Talat Pasa sadrazamliktan istifa etti. Izzet Pasa sadrazam oldu. Talat Pasa’nin istegi uzerine Rauf, Fethi ve Cavit Beyler kabinede gorev aldilar. Ulkede Ittihad ve Terakkinin hala genis bir orgutu vardi ve ordu hala Enver ve Cemal Pasalari destekliyordu. Rauf Bey, Suriyede esir alinan ve Buyukada’da misafir gibi itibarla esir tutulan Ingiliz General Townsend araciligi ile baris gorusmelerini baslatti.

· 30 Ekim: Limni adasinin Mondros limaninda Mondros Ateskes Anlasmasi imzalandi.Ittihat ve Terakki’nin ileri gelenleri daha once ulkeden ayrilmis ve Ahmet Izzet Pasa sadrazam olmustu. Mondros anlasmasini Osmanli hukumeti adina Bahriye naziri (Deniz Kuvvetleri bakani) Rauf Bey, muttefikler adina Ingiliz Amiral Calthop imzaladi. Sartlar Almanya ve Avusturya ile yapilan anlasmalardan daha agirdi:

· Az sayida ic guvenlik kuvveti haric butun askerler (337,000) terhis edilecek.

· Turklerin tutsaklari hemen birakilacak ama muttefikler Turk esirleri birakmayacak.

· Bogazlar muttefikler tarafindan isgal ve kontrol edilecek.

· Tersane, donanma ve haberlesme muttefiklerin kontrolunda olacak.

· Doguda karisiklik cikarsa muttefikler buralari isgal edebilecekler (Ermenistan ve Kurdistani kurmak icin)

· Muttefikler kendi guvenliklerini tehlikede gordugu heryeri isgal edebilecek (bu anlasmanin en kotu 7nci maddesiydi): Bu maddeyi kullanarak Ingilizler Musul, Urfa, Antep, Maras, Samsun ve Merzifonu; Fransizlar Adana, Cukurova, Zonguldak ve Dogu Trakyayi, Italyanlar Antalya ve Konya’yi isgal ettiler. Fransizlar Cukurovada Ermenileri silahlandirdilar.

· Anlasmayi imzalayan Rauf Bey bile sartlarin kotulugunu yeterince anlayamamis ve daha sonra samimiyetlerine inandigi, kendisine anlasma disinda sozler veren Ingilizler tarafindan aldatildigini itiraf etti. Osmanli topraklarinin isgal edilmeyecegini saniyordu. Iki haftaya kalmadan Ingilizler ve digerleri Istanbula girdiler.

· 2 Kasim: Enver, Talat ve Cemal Pasalarla, Ittihadci Dr. Nazim, Dr. Bahattin Sakir ve digerleri bir Alman denizaltisi ile gece gizlice Istanbuldan ayrildilar. Vatansever bir asker olan Izzet Pasa sadrazam oldu.

· 6 Kasim: Vahdettin Andlasma devletlerini kizacaklarini dusunerek kabinede bulunan Ittihadci Cavit Bey, Fethi (Okyar), Rauf Bey ve butun muslumanlara “Cihat” ilan eden Seyhulislam Hayri Efendi’nin istifalarini ister. Aslinda niyeti yaslanmis Tevfik Pasa’yi sadrazam yapmak istemektedir (Tevfik pasa’nin oglu Ismail Hakki Bey ile Vahdettinin kizi Ulviye Sultan ile evliydi. Ismail Hakki Bey daha sonra esini de birakip gizlice Ankara’ya gidip Bagimsizlik Savasina katildi). Izzet Pasa istifalara ve Vahdettin’in kabineye karismasina siddetle karsi cikti. Halbuki en zor zamanda hic kimsenin (Tevfik Pasa dahil) sadarazam olmak istemedigi zamanda gorevi kabul etmisti. “Boyle bir ayirima kapilirsak ulkede katiplik yapacak adam bulamayiz”dedi ve kabinesi ile 6 Kasimda istifa etti. Tevfik Pasa sadrazam oldu.

· 13 Kasim:

· Andlasma devletlerinin donanmalari Istanbul’a girdiler (22 Ingiliz, 17 Italyan, 12 Fransiz, 4 Yunan gemisi). Fakat, 16 Mart 1920’a kadar Istanbula asker cikarmadilar.

· Ayni gun Gazi hukumetce ortadan kaldirilan Yildirim Ordulari komutanligindan ayrilip Istanbula geldi. Yabanci donanmayi gorup “Geldikleri gibi giderler” dedi.

· 1918’in son gunleri:

Tekirdagdaki 4.Kolordudan Doguya tayin edilen Kazim Karabekir ve Filistindeki 20 Kolordunun lagvedilmesi uzerine Ali Fuat Pasalar da Istanbula gelmislerdi. Uc komutan ve digerleri gelecegi konusuyorlardi.
Pasa Pera Pelas salonlarinin birinde otururken bir Ingiliz generali masasina davet etti. Gazi “Davetleri icin tesekkur ederim. Ancak burada ev sahibi olan biziz. Kendileri misafirdirler, onlarin bu masaya gelmeleri gerekir”. Bunun uzerine her iki taraf da masalarinda kaldiler.
Gazi Tevfik pasa hukumetine guven oyu verilmemesi ve Izzet pasa’nin tekrar sadrazam olmasi icin calisti. Vekillerle konusup bu yolda onlari ikna etti. Ancak, vekiller sozlerinde durmayip Tevfik Pasa hukumetine guven oyu verdiler. Gazi vekillerin kaypakligina sasirip kaldi.
Padisahtan randevu alip ona endiselerini anlatmak istedi. Durumu duzeltmek icin arkadaslari ile birlikte onemli gorevler almak istiyordu. Padisah ise gelecek icin endiselerini aciklamak ile yetindi: ”Ordunun kumandanlari, subaylari sizi severler. Bana teminat verirmisiniz ki, onlardan bir fenalik gelmiyecektir” ve ekledi “Yanlizca bugunden bahsetmiyorum. Bugunden ve yarindan” dedi. Gazi onu soz verdi.

· Vahdettin’in istegi uzerine Fevzi (Cakmak) Pasa ulkeyi kurtabilecek komutanlar listesi hazirladi ve ilk siraya Mustafa Kemal’I yerlestirdi. Yanina koydugu notta cok kabiliyetli, cesur, basarli ve ihtirasli oldugunu yazdi. Gazinin Harbiye nazirligini acik olarak istemesi padisahi korkutuyordu. Sonra sadrazamligi bile isteyebilirdi. Halbuki padisah kontrol edilmesinden emin oldugu insanlari etrafinda istiyordu. Padisah ulkesinin icine dustugu duruma cok uzuluyordu ancak cozumu Ingilizleri memnun edip en az zararla kapatmaya calisiyordu. Onemli kararlar verebilecek bir lider ozelligine sahip degildi. Zaten imparatorlugun son 200 senelik duraklama ve cokus devrinde saray oyunlari ile oldurulme korkusu icinde yasayan sehzadelerden buyuk lider cikmasi neredeyse imkansiz hale gelmisti. Vahdettin de etrafindaki birkac insanin disinda kimseye guvenemiyor, onlara buyuk saflikla inaniyorlardi. Padisahliginin son yillarinda, batinin usagi Damat Ferit’in (Vahdettin’in ablasi Mediha Sultanin kocasi) ve yurt disina ciktiktan sonra da ahlaksiz ve kumarbaz bir insan olan kaymakam Zeki Bey’in oyuncagi oldu.

· Istanbulun Beyoglu semti o gunlerde bolsevik ihtilalinden kacan Rus asilzadeleri ve zenginleri, isgal kuvvetlerinin subaylari, hiristiyan azinliklar ve onlara yaranmak isteyen yerli halkin kirintilari ile doluyordu. Salonlarda eglenceler icinde zenginlik ve ahlaksizlik yasanirken, sokaklarda aclik, umitsizlik kol geziyordu. Kimse gece sokaga cikamiyordu. Ozellikle musluman Senegalli askerlerin yine musluman kadinlara yaptiklari tecavuzler halkin uzuntusune tuz-biber ekiyordu. Yine bu Sengalli askerler Canakkale savasinda yarali olarak esir alinan din kardesleri Turk askerlerinin kaldigi hastahane cadirlarina gece gizlice girip onlari iskence ile bogazlamislardi.

· Osmanlinin son yillarinda hanedanin kizlarini gelecekte basarili olacagi tahmin edilen genc subaylarla evlendirerek onlarin hanedana bagliliklari saglanmaya calisiliyordu. Enver Pasa Vahdettinin kardeslerinden Suleyman Efendi’nin kizi Naciye Sultan ile evlenerek saraya damat olmustu. Vahdettin’in dort esi vardi. Birincisinden Ulviye ve Sabiha isimli iki kizi oldu. Ulviye Sultan’i tarafsizligi ile taninan, fikirlerine herkesin hurmet ettigi devlet adami Tevfik Beyin oglu Ismail Hakki Bey ile evlendirdiler. Bir muddet sonra Ismail Hakki Bey esine de haber vermeden Istanbuldan ayrilip Ankara’ya gidip bagimsizlik savasina katilinca evlilik sona erdi. Kucuk kizi Sabiha Sultan cok guzel bir kizdi. Gazi o gunlerde parasiz kalinca Pera Pelas’dan ayrilip Halep’ten tanidigi ve cok sevdigi Salih ve Selam Fansa ailesinin Beyoglundaki konagina tasinmisti. Vahdettinin yegeni bir hanim Fansa ailesini ziyarete geldi ve sarayin Sabiha Sultan ile Gaziyi evlendirme istegini berlirtti. Gazi gelin adayinin Fansa’larin evine gelmesini isteyince evlilik gorusmeleri baslamadan bitmis oldu. Gazi hanedandan birisi ile evlenmek niyetli degildi. Zaten Sabiha Sultan’in da gonlu amcasi Abdulmecit’in oglundaydi.

· Mustafa Kemal simdi muze olan Sisli’deki eve kiraci olarak tasindi.


1919

Ocak 1919

8
· Tevfik Pasa hukumeti istifa etti. Tevfik Pasa tekrar sadrazam yapilarak ikinci kabinesini kurmakla gorevlendirildi.

9
· Vahdettin Dolmabahcenin karsisindaki dusman gemilerini gormekten kahrolup Yildiz sarayina tasinmisti. Burada etrafindakinlere dert yaniyordu: “Bu memleketi idare icin meger iki adam lazimmis: Biri Sultan Abdulhamit, digeri Talat Pasa… ama ben onlar gibi idare edemem. Talat Pasa bizim halkimizi iyi anlamisti, hakikaten mustesna bir sahsiyetti. Eger Talat Pasa o muhitte (Ittihad ve Terakki) kirlenmemis olsaydi, biz onunla bu memleketi kurtarabilirdik.”

18
· Paris (Versailles) Baris Konferansi: Itilaf ulkeleri Osmanli Imparatorlugunu nasil parcalayacaklari konusuldu. Ingilizler Italyanlar gibi guclu bir kuvvetin Guney Anadoluyu almasini istemedigi icin Yunanlari devreye soktu. Kuruldugu 1829’dan beri hizla buyuyen Yunanlilar simdi de hic olmazsa Bati Anadolunun bir kisminin kendilerine verilmesini istiyordu. Basbakan Venizelos ve zengin Yunanlilar butun dunyaya bunu anlatmaya calisiyorlardi. Konferansta Ingiliz, Fransiz ve ABD Yunanlilara destek verdi. Italyanlar yanliz kaldi. Onlara yanliz Bati Akdeniz verilecekti. Yunanlilar’in Izmir’i Istanbul’a kadar Dogu Trakya’yi almalari kabul edildi.



19
· Isgalcilerin temsilcileri Padisaha “Katiller heyeti Ittihadcilarla dolu meclisi neden hala tutuyorsunuz?” diye baski yapiyorlardi. Nihayet Tevfik Pasa hukumetinin guven alamayacagi bahanesi ile Padisah Meclis-i Mebusani fesh etti. Ulkenin isgaline ragmen siyasette birlik yoktu. Kisir parti cekismeleri surup gidiyordu. Basin uce bolunmustu. Sokaktaki hayat da durmustu. Zonguldaktan komur gelmediginden trenler ve vapurlar islemiyordu, elektrik kesilmisti, tramvay ve tunel de durmustu. Hanedanin basinda durum farkli degildi. Padisah Vahdettin ile Veliaht Abdulmecit Efendi anlasamiyorlardi. Uzuntu ve caresizlikle kivranan Vahdetin’e karsi Abdulmecit Anadoludaki Bagimsizlik hareketlerini destekliyor, Vahdettinin etrafindaki zararli kimseleri (ozellikle Damat Ferit’i) agir sekilde tenkit ediyordu. Ancak Abdulmecit de hanedanin ve hilafetin ilerisini goremiyen gosterisi seven bir insandi.



Subat 1919

8
· Isgal kuvvetleri komutanligina atanan Fransiz Generali komutanliginda Fransiz kuvvetleri Istanbul’u isgal etmeye basladi. Musluman Turk halki matem icindeydi. Birkac gun sonra general sadrazami ayagina kadar cagirip savas suclulari saydiklari Ittihadcilari cezalandirmalarini istedi. Derhal 36 kisinin yakalanmasini istiyorlardi.



Mart 1919

4
· Baskilara dayanamayan Tevfik Bey istifa etti.

5
· Vahdettin veliahtlik doneminde “Dunyada uc melun vardir: Biri bizim hemsire (kardesi Mediha Sultan), biri kocasi Ferit Pasa, biri de oglu Sami!“ diyerek yakindigi Damat Ferit Pasa’yi sadrazam yapti. Yeni hukumet uc gun devamli toplanti yapti. Halkin aylardir yoklugunu cektigi gaz, seker, pirinc ve kahve gibi tuketim mallarinin az bir gumruk vergisi ile ithaline karar verildi. Ancak esas karar Ittihadcilarin tutuklanma karariydi..

10
· Aralarinda Fethi (Okyar), Ismail Canbolat ve Yunus Nadi gibi Gazi’nin yakin arkadaslari ve Ziya Gokalp, eski Sadrazam Sait Halim Pasa, eski Seyhulislamlar Hayri ve Musa Kazim Efendiler’in dahil oldugu 200 kadar asker ve sivil tutuklanarak Harbiye Nezaretinde Bekiraga Bolugunun zindanlarina atildilar. Moral vermek icin Gazi arkadaslarini ziyarete gidiyordu.

· Ittihadcilara karsi yararlanmak umidiyle Gazi’ye dokunmuyorlardi. Ancak ona Sadrazamlik veya Harbiye Nazirligi gibi onemli gorevler vermeleri halinde kontrolu kaybetmekten korkuyorlardi.

· Ordunun 400 bin olan mevcudu 50 bine indirilmis, dogudaki 18 bin kisilik dort tumen disinda Osmanli ordusu iskelete donmustu. Ic guvenlik icin de ancak 20 bin Jandarma bulunuyordu.

30
· Padisah Vahdettin, Damat Ferit araciligi ile Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral Calthorpe’a ulastirdigi el yazisi notunda “Osmanli Imparatorlugunun 15 yil muddetle Ingiliz somugesi olmasini” istedi.



Nisan 1919

9
· Damat Ferit Padisahi ziyaret edip bir vatansever’in idam kararlarinin tasdikini istedi. Bolgelerinde Turkleri oldurmaye hazirlanan Ermeni cetelerini dagitan Yozgat mutassarif vekili ve Bogazkesen Kaymakami Kemal Beyin idami isteniyordu. Bunu yeni idamlarin ve intikamlarin takip edecegi endisesi ile imzalamaktan korktugundan Seyhulislamin da onayini istedi. Seyhulislam Sabri Efendi idam fetvasini verdi ve bu buyuk vatansever Beyazitta sehit edildi.

22
· Gazi Vahdettin’in kizkardeslerinden Cemile Sultanin torunu Mevhibe Celalettin (dogum: 1887) ile tanisti. Birkac lisan bilen kulturlu bir kadindi. Birbirinden hoslanmislardi. Mevhibe Hanim Gazi icin isgal kuvvetleri hakikinda bilgiler topluyordu. Ancak Gazinin Istanbuldan ayrilmasi sirasi geldiginde hanim Anadoluya gelemeyecegini hissettirdi ve iliski sona erdi.



Mayis 1919

13
· Isgal kuvvetleri Samsun civarinda Rum koylerinin Turkler tarafindan rahatsiz edildigini bildirip onlem alinmasinin, aksi halde kendilerinin kendilerinin halledecegini soyluyorlardi. Sadrazam Damat Ferit bunun cozumu icin bir ordu mufettisi tayin etmek istiyordu. Konuyu guvendigi askerlere danisti. Pasalar kendi aralarinda once Nuri Pasa’yi sectiler. Toplantiya gec gelen Albay Refet Bele’nin Mustafa Kemal’in daha uygun olacagina onlari ikna etti. Sonucta Harbiye Naziri Sakir Pasa Gaziyi goreve cagirdi. Nazirliktaki arkadaslarinin yardimi ile Gaziye genis yetkiler verildi. Bazilari onun Anadoluda bir hareket baslatacagini anliyor ve kolaylik gosteriyordu. Harbiye Naziri tayin ve selahiyet belgesini imzalamak yerine sadece muhurlemeyi kabul etmisti. Gaziyi az tanimasina ragmen Dahiliye Naziri Mehmet Ali Bey sadrazam Damat Ferit’in de belgeyi imzalamasini zor da olsa saglamisti. Damat Ferit Gaziden emin olmak icin onu yemege davet edip planini sorguladi. Fevzi (Cakmak) Pasa Erkani-Harbiye Reisiydi. Ancak Fevzi Pasa o gunlerde bir Ingiliz generaliniin Istanbula gelisinde onu karsilamamak icin 20 gunluk hastalik izni almisti. Ayrica Yunanlilarin Izmire cikislarinda savunma yapilmamasina kizarak istifa etmisti. Yerine gecen Cevat (Cobanli) Pasa da Gaziyi seviyor ve takdir ediyordu. Yemekte sadrazami ikna etti ve Gazi’nin Anadoluya cikinda engel kalmadi. Sonra Cevat Pasa ile birlikte Fevzi pasa’yi da ziyaret etti ve onun da destegini aldi. Ayrilirken Cevat Pasa’dan gizli temaslarda kullanilmak uzere bir de sifre aldi. Bu sifre Gazinin ileride aldatmaca ile geriye cagrilmasi esnasinda gercegin anlasilmasinda cok yararli olmustur.

14
· Izmir Metropoliti Hrisostomos Efes kilisesinde Rumlara mujdeyi verdi: “Kardeslerim, mukafaat zamani gelmistir”. Onceki aylarda ulkesini 1. Dunya Savasina sokmak istemeyen Yunan Krali Konstantin, milliyetci Basbakan Venizelos taraftarlari tarafindan Alman Imparatoru Wilhelm’in kizkardesi ile evli olmasi dolayisiyla Alman casusu olmakla suclandiyordu. Sonucta tahtini oglu Aleksandros’a birakti ve ulkesinden ayrildi. Venizelos savasin bitmesine yakin zaferden pay almak icin savasa katildi. Ingiltere Basbakani Lord George “Osmanli Imparatorlugunu mirascisi Yunanistandir” diyerek, ABD Bakani Wilson’in da onayiyla daha once Italyanlara vaadedilmis Izmir ve cevresinin isgali Yunanlilara birakilmisti.

· Gece Izmirdeki Askerlik Dairesi Reisi Harbiye Nazirini telgraf basina cagirdi. Izmir korfezde Yunan donanmasinin cikartmaya hazir oldugunu, bunu kolaylastirmak icin Ingiliz Amiral Calthorpe’un ateskesin 7.maddesine gore Izmir ishkamlarinin teslimini istedigini bildirdi ve savunma icin izin istedi. Yanindaki Fevzi Pasa ve digerlerine de danisarak, Harbiye Naziri Sakir Pasa amiralin isteginin yerine getirilmesini, olayi Babiali olarak protesto edeceklerini acikladi. Boylece savunmasiz Izmir’e dusmanin cikisi kolaylastirilmis oldu.

· Gazi Harbiye Nezaretindeki islemleri bitirmek icin Babialiye (Sedaret) geldi. Beklerken Yunanlilarin Izmir’e cikmak uzere olduklari haberi geldi. Herkes panik, kizginlik ve uzuntu icindeydi. Gazi Bahriye Naziri Avni Beye Samsuna gidecegi vapuru sordu. Avni Pasa “Bandirma vapuru emrinizdedir” dedi ve Gazinin kaptana dogrudan emir verebilmesi icin bir belge imzaladi.

15
· Yunanlilar Ingiliz korumasi altinda Izmir’e cikti. Izmir Metropoliti elindeki haci kaldirarak Yunan askerlerini kutladi. Hasan Tahsin Efzun alayinin bayragini tasiyan askeri vurdu. Bu kahramanin haricinde hic bir onemli karsi koyma veya protesto olmadi. Buna ragmen “Yasa Venizelos” diye bagirmayan Kurmay Albay Suleyman Fethi Bey’i sehit ettiler. Iki gunde 2,000 asker ve sivil sehit edildi. Osmanli hukumetinin istegi uzerine kurulan ve Ingiliz Amiral Bristol, Fransiz ve Italyan generallerinden kurulu heyet Yunanlilarin Ege’de yaptigi mezalimi raporladi.

16
· 40 gunluk birinci Damat Ferit hukumeti istifa etti. Fakat Ferit Pasa tekrar sadrazamlikla gorevlendirildi.



Haziran 1919

18
· Ingilizlerin baskisi sonucu hukumet gorevine artik gerek kalmadigi sebebi ile Mustafa Kemal’i Istanbula geri cagirdi. Erkani Harbiye Reisi Cevat Pasa ile sifreli telgraflardan Mustafa Kemal geri caglisinin gercek sebebini ogrenir. Vahdettin’e yazdigi telgrafta issiz bir komutan olarak Istanbula donup Malta’ya surgune gitme tehlikesi dolayisiyla geri donmeyecegini, gerekirse istifa edip vatanin kurtulmasi icin Anadoluda calisacagini aciklar.

19
· Mustafa Kemal Havzaya hareket etti.



Temmuz 1919

21
· Damat Ferit Sadrazam oldu.

23
· Erzurum Kongresi toplandi (23 Temmuz - 5 Agustos)



Agustos 1919



Eylul 1919

4
· Sivas Kongresi toplandi (4 – 11 Eylul)

13
· Damat Ferit’in isgalcilere yaranmak icin kurdurdugu Divani Harp eski Sadrazam Talat Pasa, Harbiye naziri ve baskomutan Enver Pasa ve Bahriye Naziri Cemal Pasa, Maarif Naziri Dr. Nazim’i idama, Maliye Naziri Cavit Beyi 15 yil hapse, Sehulislam Musa Beyi once 15 yil kurek cezasina, sonra yasi dolayisiyla Edirneye surgune mahkum etti.



Ekim 1919

4
· Halkin nefreti ve Kuvayi Milliyecilerin baskisi uzerine Damat Ferit istifa etti. Ali Riza Pasa Sadrazam oldu.

22
· Amasya Gorusmesi: Ali Riza Pasa Bahriye Naziri Salih Pasayi Ankara hukumeti ile anlasmasi icin Amasya’ya gonderdi (20-22 Ekim). Anlasma saglandi: Sivas kongresi kararlari savunulacak, Meclisi Mebusan acilacak, yurt isgal edilmeyecekti. Ancak sadece Mebusan Meclisi acildi. Digerlerine Istanbul hukumeti sadik kalmadi.

31
· Hamamdan cikan Turk kadinlarina satastigini ve birinin pecesini yirtigini ogrenen halk Fransizlari onlemeye calisti. Bir Turk vuruldu. Bunun uzerine yakinlardaki dikkaninda sut satan Haci Imam tabancasi ile hemen geldi ve olaya karisan Fransiz askeri oldurdu ve kacti. Imam hic bir zaman bulunmadi.



Kasim 1919

2
· 1.nci Ahmet Anzavur isyani (eski subay, yeniden Istanbul Hukumetinin hizmetine girdi): Manyas, Susurluk, Gonen ve Ulubat’da isyana basladi: “Gogsumde iman, basimda Kur’an, elimde ferman var; butun okumus subaylari oldurecegim”. 28 Kasimda Ali Fuat’in kuvvetlerine yenildi; sonra tekrar ayaklandi ve nihayet 16 Nisanda 1920’de Cerkez Ethem tarafindan tamamen yenildi.

27
· Tarih: Kasim sonlarinda Meclisi Mebusan icin secimler yapildi ve Mudafaa-I Hukuk Cemiyeti adaylari ve taraftarlari secildi.

· Padisah ve isgal kuvvetleri hayal kirikligi yasadilar.

· Gazi meclisin Istanbulda toplanmasini istemiyordu ama bu kabul edilmedi.

· Gaziye soz verdiler: Mecliste Mudafaa-i Hukuk grubu kurulacak ve Gazi meclis baskani secilecekti.



Aralik 1919

27
· Gazi ve Temsil Kurulu Ankara’ya geldi.


1920

Ocak 1920

8
· Ismet Inonu Ankara’ya varir; Subat ayinin sonlarina dogru Fevzi Pasa’nin istegi uzerine Istanbul’a doner

12
· Meclisi Mebusan secildi.

· Gaziye verilen sozler tutulmadi ve meclis baskani secilmedi. Gazi cok kizdi ve onlar icin agir sozler soyledi.

22
· Gazi Rauf Orbay’a gonderdigi telgrafta dusmanin Istanbulu isgal edecegini Ankara’ya gelmelerini onerdi.

28
Meclisi Mebusan Misak-Milliyi (milli and) kabul etti:

· Turklerin topraklari parcalanamaz

· Araplarin oturdugu yerler icin yerel halk karar vermelidir

· Koparilmak istenen Kars, Ardahan, Artvin, Bati Trakya icin yerel halk karar vermeli.

· Azinlik haklari, Turklerin diger ulkelerdeki haklarina esit olmalidir.

· Kapitulasyonlar kabul edilemez.

· Istanbul ve Marmara Denizi tehlikeden uzak tutulursa ticarete acilabilir.



Subat 1920

3
· Mersinli Cemal Pasa yerine Fevzi Pasa Istabul Hukumetinde Harbine Naziri olur

11
· Yerel halk kendi imkanlari ile Fransizlari Maras’tan atti



Mart 1920

8
· Sahin Bey: Fransizlar Antepte kusatilmisti. Kilisten yardim bekliyorlardi. Yardimin gelmesini onlemek gorevi bolgede Sahin Bey ismi ile anilan Ustegmen Mehmet Sait Efendiye verildi. 8 Martta Kilisten gelen birlikleri 30-40 cetesi ile durdurdu.



16


· Ingilizler Istanbul’u isgal etti (16 Mart):

· Karakollar basildi, asker ve subaylar sehit edildi, resmi daireler ve telgraf merkezleri isgal edildi.

· Harbiye Naziri Fevzi Pasa odasindan disariya atildi.

· Meclisi mebusan basildi.

· Istanbuldaki son Mebusan Meclisi Misak-I Milliyi ilan ederek dagildi.

· Bazi mebuslar ve idareciler tutuklanip Maltaya surulduler.

· Telgrafci Manastirli Hamdi Efendi’den Gazi’ye: “Ingilizler Sehzadebasindaki Mizika Karakolunu bastilar”. Harbiye telgrafhanesinden Ali Efendi: “Ingilizler Harbiye Nezaretine (bakanlik) girdiler, yukari cikiyorlar, simdi buradalar”. Hamdi efendi bigi vermeye devam etti ve Ankara’yi gelismelerden haberdar etti. Sonra Ankara’ya gelip telgraf memurluguna devam etti ve Gazi’nin buyuk takdirini kazandi.

17

18

19
· Gazi meclisin Ankara’da toplanmasini onerdi; Resat Bey Istanbulda Albay Ismet beyi bulur Ankara’nin davetini iletir. Albay Ismet, Saffet (Arikan) ile yola cikar. Kucuk Arslan ve Dayi Mesut Beyin cetelerinin yardimi ile Adapazari, Duzce ve Hendek gibi karisik bolgelerden er kiyafeti ile gecerler.

26
· Fevzi Pasa Anadoludaki kumandanlara Ankara aleyhinde tamimler gonderdi. Bunlar Ingiliz torpidosu ile Bandirmadaki XIV’uncu kolordu komutani Yusuf Izzet Pasa’ya iletildi. Konyadaki XII kolordu komutani Fahrettin Altay Pasa da Yusuf Pasa ile birlikte Ankara aleyhine dondu. Albay Refet acele hareketle bunlari onledi, tekrar Ankara’ya bagliliklarini sagladi.

28
· Sahin Bey: Fransizlarin Kilisten gonderdigi daha guclu (400 arabalik) birlikle savasa tutustu. Yaninda 30-40 adami vardi. Onlarin bir kismi da telef oldu. Tek basina dusmana karsi cikti. Sungulenerek oldu ama “Dusman beni cignemeden Antepe giremez” sozunu tutmus oldu.



Nisan 1920

1
· Fransizlar Antep’i kusattilar fakat ancak bir yil sonra sehre girebildiler.

5
· Salih Pasa hukumeti istifa etti.

· Damat Ferit yine sadrazamliga getirildi.

10
· Yerel halk kendi imkanlari ile Fransizlari Urfa’dan atti

11
· Meclisi Mebusan Padisah tarafindan hukuken dagitildi.

13
· 1nci Bolu-Duzce-Hendek-Adapazari isyani basladi (13 Nisan - 31 Mayis): Ali Fuat ve Refet Bele tarafindan bastirildi.

· Ankara civari da Mustafa Keaml ve arkadaslarina dost degildir. Albay Refet (Bele) Serif Bey komutasinda 120 kisilik (yari atli) kuvveti Denizli’den Ankara’ya gonderir. Bu ilk askeri grup olur ve Gazi hemen Ziraat Mektebinin etrafini korumaya almasini ister

16
· 2.nci Anzavur isyani: Cerkez Etheme yenildi ve yarali olarak Istanbul’a kacti.

18
· Halife Ordusu (Ingilizlerin Padisaha kurdurdugu “Kuva-I Inzibatiye”) Kuvay-I Milli’ye saldirdi. Taninmis Osmanli pasalari tarafindan idare ediliyordu. 25 Haziranda yenildiler ve kandirildiklarini anladilar: Sonra Ali Fuat’a katildilar.

19
· Albay Ismet Cerkez Etheme gonderdigi telgrafta merkezde kuvvetleri kalmadigini belirtti ve Hendek bogazindan Duzceye gecen asileri durdurmasini istedi. Cerkez Ethem 5,000 atlisi ve 500 piyadesi ile derhal yola cikti.

22
· Haci Bayram Seyhi arkadaslari ile gizli bir takrir hazirladilar. TBMM’in alacagi kararlardan ve butun calismalardan padisahin haberdar edilmesini istiyeceklerdi (bu adam daha sonra sitma ve frengi ile mucadele icin kanun oneren Dr. Emin Beyi “hastalik Allahin takdiridir” diye olesiye dovdu.)

23
· TBMM acildi.

24
· Gazi oybirligi ile TBMM’in baskani secildi

· Celalettin Arif kendisnin secilecegini saniyordu.

· Haci Bayram seyhi takriri sunmaktan vazgecti.

25
· Fevzi Pasa Lefke bogazinda milli kuvvetlere katildi.

26
· TBBM Bolseviklerle temasa gecmek icin Moskova’ya bir heyeti yola cikardi (seyahat iki ay surdu).

· “Hiyanet-i Vataniye” kanunu cikarildi.



Mayis 1920

1


2
· Icra vekilleri heyeti kanunu cikarildi ve kabine kuruldu.

· TBMM baskani hukumetin de baskani da olacagi icin basvekil secilmesine gerek kalmadi.

· Fevzi pasa “Milli Mudafaa” vekili oldu.

· Miralay Ismet “Erkan-I Harbiye-Umumiye” vekili secildi (Genel Kurmay Baskani)

· Albay Ismet’in Genel Kurmay Baskani olmasi diger generalleri kizdirdi:

o Yusuf Izzet Pasa, XVI. Kolordu, Balikesir-Bandirma

o Kazim Karabekir, XV. Kolordu, Erzurum

o Ali Fuat, XX.. Kolordu, Eskisehir

8
o Anzavur isyani baslar (Izmit-Adapazari-Lefke arasinda); Anzavur’un askerlerine Kuva-yi Inzibatiye denir.

15
· 1.nci Yozgat (ve Zile) isyani: Bolgenin yari bagimsiz aileleri Ankara hukumetinin kontroluna girmemek icin padisaha ve dine baglilik bahanesi ile isyan etti. Isyanda Bogazlayan, Sarikisla, Yildizeli, Tokat, Zile ve Corum isgal edildi. Isyan Agustos sonunda Cerkez Ethem tarafindan bastirildi.

23
· Ali Fuat Pasa ve Cerkez Ethem kuvvetleri Anzavura karsi taaruza baslarri kazanilir. Asiler idam edilir.

24
· Padisah Gazinin giyaben idama mahkumiyet hukmunu imzaladi.

25
· Fevzi Pasa da giyaben idama mahkum edildi.

31
· 1.nci Bolu-Duzce-Hendek-Adapazari isyani (13 Nisan - 31 Mayis): Ali Fuat ve Refet Bele tarafindan bastirildi.



Haziran 1920

6
· Kurt Mustafa divan-i harbi Albay Ismet, Dr. Adnan ADivar, Halide Edip, Ali Fuat, Kara Vasif, Ahmet Rustem ve digerleri de giyaben idama mahkum edildiler..

9
· Gazi Kazim Karabekir tam yetkili olarak Dogu Cephesi Komutanligina atar

22
· Yunanlilar Menderes-Salihli-Akhisar-Edremit hattindan buyuk taaruza gectiler. Kuvay-I milliye hattini kolayca gecip Balikesir, Bursa ve Usak’a girdiler.

25
· Hilafet ordusu yenildi (18 Nisan’da basladi) ve Ali Fuat’a katildi.



Temmuz 1920



Agustos 1920

8
· 2.nci Bolu-Duzce-Hendek-Adapazari isyani tekrar baslar ve Eylul sonunda bastirilir.

10
· Sevres Andlasmasi imzalandi. Damat FeritTurkiyeyi temsil etti (Paris yakinlarinda kucuk bir sehir)

19
· TBMM Sevres anladmasini imzalayanlarin ve onaylayanlarin vatan haini sayilmalarina karar verdi.

31
· 1.nci Yozgat isyani (15 Mayis’da basladi) Cerkez Ethem tarafindan bastirildi.



Eylul 1920

5
· 2.nci Yozgat isyani basladi, yil soununa kadar buyuk zorluklarla milli kuvvetler tarafindan bastirildi..

30
· 2.nci Bolu-Duzce-Hendek-Adapazari isyani (8 Agustosda baslar) bastirilir.



Ekim 1920

Kasim 1920



Aralik 1920

3
· TBMM hukumeti ile Ermeniler arasinda Gumru baris anlasmasi imzalandi. Ardahan’in bir bolumu ile Artvin disinda bugunku sinirlar kabul edildi.

30
· 2.nci Yozgat isyani (5 eylulde basladi) yil soununa kadar buyuk zorluklarla milli kuvvetler tarafindan bastirildi (tarih kesin degil)




1921

Ocak 1921

1
· (Kesin tarih belirsiz) Iktisat vekili Celal bey (Bayar) “Biz devlet sosyalistiyiz, devlet sosyalizmi yapacagiz” diyor (2.Adam, V.1, s.417)

20
· TBMM 24 maddelik ilk anayasasini (Teskilati Esasiye) kabul etti (Padisahin da Kanun-I Esasi’si vardi). Bu kanun 20 Nisan 1924’e kadar bazi degisikliklerle yururlukte kaldi.:

o TBMM yasama (kanun yapma), yurutme (hukumet), yargi (istiklal mahkemeleri) kendinde birlestirdi: Basbakan yok, TBMM’in baskani hukumetinde baskani.

27
· Londra Baris Konferansi: Istanbul hukumetinin sadrazami Tevfik Pasa Turkleri Ankara hukumetinin temsil ettigini soylemis ve sozu Bekir Sami’ye vermisti.



Subat 1921

9
· Fransizlar Antep’e girdiler.



Mart 1921

16
· Moskova Andlasmasi imzalandi. BAtum disindaki sehirler Turkiye’ye verildi.



Nisan 1921



Mayis 1921



Haziran 1921



Temmuz 1921

1
· Mevcut demiryollari: Polatli Nakara arasinda 70 km’lik fakat lokomotifinde yakacagi olmayan bir demiryolu artigi. Dogudan askeri yardim demiryolu yoklugundan yeterince saglanamadi.



Agustos 1921



Eylul 1921



Ekim 1921

20
· Ankara Itilafnamesi: Franclin Boillon (Fransiz hukumeti adina) milli hukumetle anlasma yapip Cukurova ve diger guney bolgelerinden cekildi.



Kasim 1921



Aralik 1921




1922

Ocak 1922



Subat 1922



Mart 1922



Nisan 1922



Mayis 1922



Haziran 1922



Temmuz 1922



Agustos 1922

26
· Buyuk Taaruz basladi.



Eylul 1922

5
· Kula ve Alasehir kurtarildi

6
· Salihli kurtarildi

8
· Manisa kurtarildi

9
· Izmir kurtarildi, Kadife kale’ye Turk bayragi cekildi;

· Ataturk Ismet ve Fevzi pasalarla Bel Kahve mevkiinden Izmir’i seyretti.

· Liman yabanci gemilerle dolu

10
· Gazi Izmir’e gelir. Fransiz siyasetci Franclin Boillon Gaziyi tebrik edip kucaklar.

16
· Isagl bolgelerinin tamami kurtarildi

19
· Fransizlar Canakklaeden cekildiler.

24
· Midilli, Sakiz ve diger adalardaki Yunanli askerler isyan etti. Anadoludan kacan General Pangalos ve adamlari askeri junta yapti ve Atinada halk hukumeti krdular.

27
· Yunan krali tahtini ve ulkesini terketti.



Ekim 1922

4
· Mudanya Konferansi toplandi. Temsilciler: Ismet Inonu (Turkiye), General Sir. C. Harrington (Ingiltere), General Charpy (Fransa), General Monbelli (Italya); Yunanistan yok (onun yerine savasi asil koruleyenler masada). Isgalcilerin amaci Turklerle yeni catismlari onlemek, Turklerin amaci Meric’e kadar askeri control elde etmek. Bu esnada, Dogu Trakya hala Yunan isgalinde. Ancak Yunanistanda askeri darbe olmus. Venizolos tekrar iktidara geliyor. Muttefiklerin 1920’den beri Istanbul ve bogazlarda toplam 65,000 askeri (31,000’i Ingiliz), 250 topu ve deni ile hava kuvvetleri var. Lord George and Winston Churchill tekrar savas yonunde krali ikna etmek icin mektup yaziyor. Ancak Fransizlar ve Italyanlar askerlerini coktan savastan cekmislerdi (Istanbul haric).

6
· Mudanyada cozum saglanmazsa Ataturk Inonuye Istanbula yurme emri veriyor.

7
· Inonu halka bir bildiri ile zoklari anlatir. Ingilizler karasizdir Disisleri bakani Fransaya gidip fakir danisir.

9
· Buhran atlatilir. Turkler Trakyadaki jandarma kuvvetlerini 10,000 yerine 8,000 olmasini kabul ederler.

12
· Mudanya konferansi sona erer.

13
· Mudanya anlasmasi imzalanir:

· Yunanlilar 15 gun icinde Trakyadan ayrilacak ve 8,000 jandarma Trakyaya girecek.

· Sulh konferansina kadarki islem kararlastirildi.

14
· Ali Fuat Pasa TBMM ikinci resiliginden istifa edip orduya dondu.

16
· Gazi Bursa’ya hareket etti. Gorunur sebep Bursa halkinin davetini yerine getirmek. Esas amac Lozan’da Turkiye’yi kimin temsil edecegi. Bati Cephesi Komutani Ismat Pasa ve Erkan-iHarbiye-I Umumiye Reisi Fevzi Pasa da orada. Gazinin yaninda Kazim Ozalp pasa, Karabekir ve Refet pasalar da var.

· Refet buyuk taaruzda aktif rol oynamadigi icin kuskundu. Ona Itsnabul ve Trakyaya girecek jandarmanin kumandasi ve sivil idarenin yonetimi verildi.

· Mudanya’daki basarisindan dolayi Inonu’yu Lozan murahhas heyetinin baskanligina atadigini soyler. Bunun icin disisleri bakani Yusuf Kemal memnuniyetle istifa eder ve Inunu bakan olur. Inunu sasirir ve once red eder. Sonra Gazinin istegini emir kabul ederek razi olur. Karabekir karsi cikar ve bir sivilin olmasini ister. Sonra Ruslarin da gelecegi soylenince, Karabekir kendisinin baskan olmasi gerektigini soyler. Inonu kendisine karsi cikilmasina kizar.

19
· Lord George basbakanliktan ayrildi. Yerine Bonarlaw getirildi. Lord Curzon disisleri bakani olarak kaldi.

22
· Itilaf devletleri Ankara hukumetinin Istanbul temsilcesine verdikleri muhtira ile 13 Kasimda Lozan’a sulh konferansina davet ettiler. Istanbul hukumeti de davet edildi. Cunku Itsnbul hukumetinin imzaladigi bir Sevr Anlasmasi vardi ve bunu onumuze koymak istiyorlardi. Sadrazam Tevfik Gaziye 17 ve 30 Ekimde gonderdigi telgraflarda Lozana katilmak istediklerini bildirdi. Bu Anakara’yi cok kizdirdi saltanatin kaldirilmasina karar verildi. Halbuki Sadrazam Tevfik 27 Ocak 1921de Londra konferansinda Turkleri Anakara hukumetinin temsil ettigini soylemis ve sozu Bekir Sami’ye vermisti.

24
· (Kesin tarih bilinmiyor, ancak Lozan’a gidilmeden onceki gunlerde) Rauf bay Gaziyi gece Refet Pasa’nin evine davet eder. Ali Fuat da oradadir. Rauf Gaziye “ Meclis Saltanatin ve belki Hilafetin kaldirilmak istendigi endisesindedir. Sizin ileride alacaginiz kararlardan suphe etmektedir. Milleti ve halki tatmin etmeniz gerektigini saniyorum”. Gazi’nin Saltanat ve Hilafet hakkindaki dusuncesini sormasi uzerine, “Ben, Salatanat ve Hilafet makamina vicdan ve duygularimla bagliyim” der ve aciklar. Refet Pasa da ayni fikirde olsdugunu soyler. Ali Fuat Moskova’dan yeni geldigi icin henuz fikri olamadigini soyler. Ertesi gun Gazi Meclisde telas ve heyecana gerek olmadigini soyleyip havayi yatistirir.

26
· TBMM Ismet pasanin disisleri bakani olmasini oy birligi ile kabul eder.

30
· Saltanat hilafetten ayrildi. Saltanat kaldirildi ve Osmanli Imparatorlugu sona erdi.

· Inonu disisleri bakani olarak ilk konusmasini yapti. Fiilen ordudan ayrildi. 38 yasindaydi.

31
· Gazi TBMM’de saltanatin hilafetten ayrilip kaldirilmasi gerektigini aciklar. Saltanata bagli oldugunu soyleyenler sinmis gibidirler. Konu karma encumene havale edilir. Bazi hocalarin isi uzatigini gorunce Bir siranin ustune cikarak ve sag elini karsisindaki Anakara mebusu Haci Mustafa boyun hizasinda hareket ettirerek “Buarada ictima edenler, Meclis ve herkes meseleyi tabii gorurlerse fikrimce muvaffik olur. Aksi halde gene hakikat usulu dairesinde ifade olunacaktir. Kakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir” der. Haci Mustafa efendi de “Afedersiniz efendim, biz meseleyi baska noktai nazardan aliyorduk. Izahatinizdan aydinlandik” der ve takrir hem oybirligi ile kabul edilir. Gazi aciklar: “Turk milleti isyan ederek, hakimiyet ve saltanatini kendi leine ve fiilen almistir!”. (2.nci Adam, 1.cilt,s232)



Kasim 1922

1
·

2
· TBMM’de murahhaslar heyeti uyeleri ve Inonu’nun baskani olmasi oy birligi ile kabul edilir. Diger uyeler Hasan Saka ve Dr. Riza Nur beyler. Onlara genis bir musavirler heyeti yardimci oluyor.

3
· Inonu murahhaslar heyeti baskani olarak TBMM’de konusma yapti.

4
· Turk murahas heyeti Ankara’dan ayrildi.

13
· Lozan konferansi toplanamadi. Inonu’yu istasyonda davetcilerden kimsenin karsilamamasini hic unutmadi. Ozel bir daveti kabul edip Paris’e gitti ve disisleri bakani Poincare ile gorustu. Fransiz basini lehimizde yazilar yazdi. Bu Ingilizleri kuskulandirdi.

17
· Vahdettin Ingiliz himayesine siginarak bir Ingiliz harp gemisiyle ulkeden ayrildi.

19
· Eski veliaht Abdulmecit efendi halife secildi. Hemen bazi kisilerle ve Refet Pasa ile gosterisli ve supheli temaslara basladi.

21
· Lozan konferansi Mont Benon gazinosunda saat 3:00’de acildi. Muttefikler bunu “Sark Isleri Konferansi” olarak adlandirdilar. Boylece Ismet pasa ister istemez Osmanli hukumetiyle ilgili butun meselelere de muhatap oldu. Konferansa Ingiltere, Fransa, Italya, Yunanistan, Yugoslavya (Sirp, Hirvat-Sloven kralligi), Japonya katilir. Bogazlarla ilgili konularda Sovyetler Birligi, Bulgaristan ve Romanya da katilir. ABD gozlemci olarak bulunur. Acilis merasiminde Italyan ve Fransiz basbakanlari Mussolini ve Poincare de bulunur. Lord Curzon ve Inonu salona beraberce girer. Ev sahibi olarak Isvicre Konfederasyon baskani konusur. Sonra konferans baskani olarak Lord Curzon iyi niyet mesaji verir. Inonu de soz almak ister amd bu yadirganir. Yine de Inonu uzun bir giris konusmasi yapar. Turklere yapilan haksizliklari anlatir. Sadece kisa iyi niyet konusmasi bekleyen yabancilar yadirgar ve endiselenir. Ismet pasani amaci boylece konferanstan beklentilerini aciklamis olur. Artik Versaille’daki sessiz Osmanli bakani yerine hakkini arayan zafer kazanmis bir Turk hukumetinin bakani vardir. Asil muzakereler saat 11:00’de baslar Chateau d’auchy otelinin buyuk salanunda basladi. Inonu maiyetinde cok iyi Fransizca bilen yardimcilari olmasina ragmen orta derecede bildigi sekilde kendisi Fransizca konustu. Fransizca ve Almanca’yi kendi kendine ogrenmisti. Ingilizceye de baslamisti. (2.adam, 1.cilt, s233-236)



Aralik 1922

2
· Uc mebusun verdigi takrir kabul edilirse yeni secimlerde Gazinin yeniden mebus olmasi onlenmis olacakti.

20
· Yunanistan’in hezimetten onceki son basbakani (Gonaris), savunma bakani (Teotokis), Anadolu ordulari baskomutani (HaciAnesti) ve digerleri idam edildi. Yunanistani savasa sokan sonra Avrupaya surgune giden Venizelos tekrar hukumeti eline gecirdi.




1923

Ocak 1923



Subat 1923

4
· Lozan konferansi kesildi. Sebepleri:

o Muttefikler kapitulasyonlarin tamamen kaldirilmalarini istemiyordu

o Muahededeki mali-iktisadi hukumlerin oldugu gibi kalmasini istiyorlardi

o Trakyadaki asker sayisini kayit altina almak istemislerdi. Yani askeri control yapacaklardi.

o Ozellikle Fransizlarin haksiz kapitulasyon ve mali istekleri problem oldu.

5
· Yabaci murahhas heyetleri Lozandan ayrildi ve Inonu Loazan’a geldigi gibi giderken de yanliz kaldi.

7
· 15 kisilik Turk heyeti Lozandan ayrildi ve Romanya zuerinden Karadeniz yoluyla Turkiyeye gitti. Venizelos Selanik uzerinden gitmesini onermis ve davet etmisti. Inonu bunu kibarca red etti. Yolculuk Romanyadaki siddetli kis sartlari dolayisiyla cok zor gecti. Osirada Gazi Izmir Iktisat kongresindedir. Inonu ile Eskisehirde bulusup Anakara’ya gitmeye karar verir. Aciklamasi soyledir: “Millet kararini vermistir. ... bu millet tamistiklalinin temin edildigini gormedikce, yurumeye basladigi yolda, bir an durmayacaktir”

18
· Inonu ve heyeti Gazi ve Fevzi Pasa ile Eskisheirde bulustu. Mecliste, hukumet yerine once Gazi ile gorusmesi tenkit edildi.

24
· Mecliste Lozan gorusmeleri basladi. Barisin elden kacirildigi soylendi ve Inonu agir sekilde tenkit edildi. Gazi bile tenkit ediliyordu. Bunlar 6 Mart’a kadar surdu.



Mart 1923

6
· Meclisle Lozan’la ilgili gorusmeler tamamlandi.

8
· Inonu Lozan konferansinin 23 Nisan’da tekrar baslamasi icin Ingiltere, Fransa ve Italya’nin Istanbuldaki fevkalade komiserlerine muracaatta bunuldu. Ayrica o gune kara anlasma saglanan hususlar ve diger konulardaki gorusleri de bildirildi.

13
· Inonu Istanbuldan Lozan’a hareket etti.

23
· Ikinci Lozan toplantisi umit verici bir havada basladi. Murahhaslarda degisiklikler olmustu: Ingiltereyi Curzon yerine Turkiyede sefirlik yapmis Horas Rumbold, Fransayi Bompard yerine Gazi ile tanismis olan General Pele ve Italya’yi Garoni yerine ilk toplandida formul sunan Montagna temsil ediyordu. Bu sefer Inonu uzerinde psikolojik baski yapilmiyordu, sadece Fransizlar onceki gibi ekonomik imtiyazlar pesinde kosmaya devam ettiler. Toplantilar 24 Temmuz’a kadar surdu.



Nisan 1923



Mayis 1923



Haziran 1923

7
· TBMM Istanbul hukumetinin yaptigi anlasmalarin hicbirini tanimadigini kanun haline getirdi. Amac Lozan’da muttefiklerin boyle anlasmalarin aleyhte kullanilmasini engellemekti.

26
· Inonu Gaziye yazdigi telgrafta hukumetin kendisine yeterince karar verme hurriyeti vermediginden sikayet etti. Buyuk bunalim icindeydi. Gazi cevabinda Inonuyu sikayetlerinde haksiz buldugunu soyler ancak yeterince yetkisi oldugunu soyleyip destekledi. Riza Nur, maliyeci Cavit ve Huseyin Cavit’in ayak bagi oldugu belirtildi. Sonra Huseyin Cavit geriye cagrildi.



Temmuz 1923

18
· Anlasma saglanmisti. Fakat Inonunun istedigi imza yetkisini Rauf Orbay ve bakanlar geciktiriyordu. Inonu durumu acilayan kizginlik dolu bir telgrafi Gaziye gonderdi. Hukumet Lozani imzalama sorumlulugunu bir turlu yuklenemiyordu:



Agustos 1923

11
· Inonu Lozan’dan Ankara’ya dondu.

· Meclis ikinci donem calismalarina basladi. Mebuslar “Anadolu ve Rumeli Mudafaai Hukuk Cemiyeti” namzetleri olarak secilmislerdi. Bu bir parti degil cemiyetti. Yerini 9 Eylul’de Halk partisine birakti.

14
· Yeni kabine kuruldu. Fethi Okyar basvekil oldu. Inonu Hariciye vekili oldu.

23
· Lozan anlasmalari TBMM’de kabul edildi.



Eylul 1923

9
· Halk Partisi kuruldu. Mudafaai Hukuk mebuslari Halk partisinin uyeleri sayildi.

18
· Edirne’nin Karaagac bolgesi Turk idaresine gecti.



Ekim 1923

2
· Lozan’in geregi, yabanci isgal kuvvetleri Istanbul’u bosaltti.

13
· Inonu ve 14 arkadasi Ankara’ni baskent olamsi takrir Verdi. Ozellikle Istanbul basini buna kizip Inonu’yu tankit etmeye basladi. Meclisin de buyuk kismi Inonuye karsiydi.

25
· Rauf Orbay meclis ikinci baskanligina, Sabit bey de dahiliye vekilligine secildi. Gazi ikisinin secilmesini istemedi. Zaten Rauf bey Inonu’ye Lozan dolayisyla kizip iki ay once basvekillikten istifa etmisti.

27
· Hukumet istifa etti. Buhran basladi.

28
· Kabile kurulamiyor. Inonu, Kazim Pasa, Rusen Esref gibi arkadaslari aksam toplar ve “Yarin Cumhuriyeti ilan edecegiz” der. O gece Gazi ve Inonu birlikte kanun taslagini hazirlarlar.

29
· Gece saat 8:30’da Cumhuriyet ilan edildi. Istanbul basini Cumhuriyete ve acele karar alinmasina karsi cikar.

30
· Inonu cumhuriyetin ilk basvekili oldu ve yeni kabine kurulur.



Kasim 1923

22
· Inonu mecliste Rauf Beye sert konustu ve arkadaslari ile birlikte halife ile gorusmesi dolayisyla sucladi. Rauf bey alttan alip havayi yumusatmaya calisti.



Aralik 1923




1924

Subat 1924


14
Gazi sonradan muhalefete gecen komutanlara ve diger arkadaslarina hilafetin kaldirilacagini soyledi.



Mart 1924


3
Demiryollari siyaseti kanunlasti (19 Nisan 1926’da demiryolu Kayseriye vardi)



Nisan 1924

24
· 105 maddelik yeni Teskilati Esasiye (anayasa) yururluge girdi. Ilk 8 maddesi seas maddelerdir. Birinci madde “Turkiye Devleti bir Cumhuriyettir”; ikinci madde “Turkiye Devletinin dini Islam dinidir, dili Turkce ve baskenti Ankara sehridir”, ucuncu madde “Hakimiyet kayitsiz, sartsiz milletindir”.

· Bu kanun daha ziyade oturmus demokrasi icin uygun ve iktisadi anlamda liberal bir kanundu. Inkilapci degildi. 1925’de Istiklal mahkemesinde Ali Cetinkaya “Bu millet inkilaplarini yapmis, bitirmistir. Ondan fazlasi mugalata ve turrehattir”. Fransiz inkilabi 1789’da baslayip 1871’de son buldu, yani 82 sene surdu. Halbuki Turk inkilaplari uc bes sene icin tamamlanmistir.

· Sevket Sureyya’ya gore (2nci adam, 1.cilt, s.345) Turkiyenin bugunue kadarki iktisadi ve sosyal zaaflari, buhranlar liberal 1924 anayasasi ile baslar. Sebepleri: (1) Aydinlarin yetersizligi: Turk inkilabi bir doktrin inkilabi degildir. Aydinlar inkilabin yorumunu yapamadilar ve teoresini gelistiremediler. Ziya Gokalp’in fikirlerinin otesine gecemediler. Bu konudaki egitim ve tecrubeleri yetersizdi; zaten savaslardan dolayi vakitleri de olmadi. Istanbul Universitesi bile 1902’de kuruldu. (2) Kadro eksikligi: Anayasa gerekli altyatirimlari devlet orgutlenmesi yapilmasina yeterince imkan vermiyordu. Milli kurtulusa layik bir iktisat nizami kurulamadi. Daha 20 yaslarinda savasa katilmis, 30 yasinda meydan muharabelerinde sorumluluk almis bircok genc ve idealist kumandan vardi. Ayrica Osmanli Imparatorlugunda yetismis bir idare kadrosu da vardi (valiler, kaymakamlar, hukukcular, avukatlar, doktorlar) ama muhendisler, jeologlar, maliyeciler, bankacilar, yatirimci is adamlari, filozoflar, felsefeciler, disaridaki gelismeleri takip edip yorumlayan ve uygulamaya koyabilecek kadrolar yoktu. (3) Sorumlu: Turk aydininin yetersizliginin gercek sorumlusu ise Osmali Imparatorluguydu. Felsefe ve cagdas dusunceye yabanci kalis, milli olmayis, Turk halkinin yasamadigi bolgelerdeki macera arayisi Turk halkinin hayati potansiyelini eritti.

· Iktisadi bilgi, ticaret ve maliye icin 2nci Adam, V. 1, 349’a bak.



Agustos 1924


25
Musul icin anlasma saglandi: Milletler Cemiyeti anlasmazlikta Ingiltereyi destekledi ve Turkiyenin bolge ile iliskisi fiilen kesildi (halbuki bolgedeki plebisite neticesi Turkiye lehineydi)



Ekim 1924

26




Karabekir, Ali Fuat ve Refet Bele ordudan ayrilip siyasete atildilar.



Kasim 1924

1




Meclis ikinci doneminin ikinci toplanti yili basladi. Ordudan yarilan kumandanlar, “Orduda bitimeniz gereken formaliteleri bitirp oyle geri gelin” deyip TBMM’e sokulmadilar. Salih Bozok Rauf beye “Sen bu toprakta oturamazsin Ecdadinin, babanin ve dedenin geldigi yere gidersin. Bu toprak bunu istiyor” diye bagirdi. Rauf bey “Ben bu makamin haklarini almak istidadinda olan, herhangi bir makamin aleyhindeyim” diye cevapladi.

8
Ismet pasa hukumeti guven oyu aldi ama yipranmisti. Istifa etti ve yeni hukumeti yine Fethi bey kurdu. (2nci adam,s 303)

17
Terakkioerver Partisi kuruldu. Karabekir baskan, Ali Fuat Pasa genel sekreter oldu. 22 Kasim’a kadar 28 mebus partiye katildi. Yeni firka, liberal ve muhafazakardi (Firka programinin 6. Maddesi: “Firka efkar ve itikadat-I diniyeye hurmetkardir”

20
Inonu basvekillikten istifa etti. Ayrica hastaydi. Fethi Okyar basvekil oldu.





1925


Gocmen ve muhacirler

· 1925-1934: Mubadille gelenler ……380 bin

· 1925-1934: Gocmen ve multeci …..247 bin

· 1934-1937: Gocmen ve multeci …..144 bin

· Toplam: 772 bin



Subat 1925


12
· Seyh Sait isyani Bilgol’un (eski ismi Genc) Piran koyunde basladi. Fethi Okyar tehlikeyi kavrayamadi, yerel idari tedbirlerle gecistirilecegini sandi. Isyan kisa zamanda 14 vilayete yayildi ama cok kan dokulmesine ragmen isyancilar Diyarbakir’i alamadilar.

· Isyan din istismari ve din sloganlari ile yurutuldu ve bir Kurt milliyetciligine donusmedi. Ayaklanan koyluler kolayca dagildi. Asiler 27 Haziranda idama mahkum olup asildi. Dersim (Tunceli) ve Agri gibi genis bolgeler bosaltildi ve askeri bolge ilan edildi.

· Osmanlilar bu bolgeyi hicbir zaman kontrol edememislerdi. Feodal olmayan toprak mulkiyet sistemini burada uygulayabilselerdi agaligi da onleyebilirlerdi.

· 1877’den beri Osmanlilar Kurtleri Rusyadaki Kazaklar gibi organize edip artan Ermeni istiklal cabalarina karsi kullanmak istediler. Ancak 1nci Dunya savasinda Van ve Bitlis civarindaki bozgunun baslica sebebi oldular. Ermenilere karsi hareketleri ise talan ve katliam oldu.

· Kurtler Istiklal savasinda isyan etmemislerdi. Sebebi de Dogu Anadolunun Se vile Ermenilere verildigi veya verilecegi korkusuydu. Eger buralar Ermenilere verilseydi, Turklerin katledilmesi yaninda Ermeniler muhtemelen Kurtlerden de hesap soracaklardi. Nitekim Lozan konferansinda Kurtlerin ileri gelenleri Sevr’in kendilerine vadettigi istiklali istemediklerini Turklerle beraber yasamak istediklerini bildirdiler.

· Kurt isyanlari Haziran 1930’da tekrar basladi.

· Eski kurmay subay Recep Peker Fethi bey’le anlasamayarak dahiliye vekilliginden ayrildi.

· Doguda agalik ve seyhligin ortadan kalkmamasi bolgenin geri kalmasinin baslica nedeni oldu. Hukumetler toprak dagitimina gereken onemi vermediler. Ermenilerden kalan verimli topraklar koylu yerine tekrar agalarin eline gecti. Buralara getirilen Balkan ve Kafkasya gocmenlerine de tapulari verilmediginden bir zaman sonra onlar da buralardan goctu. Nerede devlet varsa, halk guve kazaniyor Turkce konusyor ve okula gidiyor; nerede aga-seyh varsa halk kolelesiyor, Kurtce konusuyor ve okula gitmiyordu. Seyh Sait isyanin bastirlmasindan sonraki sukunet havasinda ele gecen firsat degerlendirilemedi, yenililer yapilamadi ve agalik, dolayisiyla Kurtluk tekrar geriye geldi. Inonunun 1930 yilinda yaptigi gezi esnasinda sahit oldu Dogunun perisan durumu maalesef duzeltilemedi.

17
Asar vergisi kaldirildi (vergi: toprak urunlerinde %10, tarla urunlerinden, bostan urunlerinden de nakit para olarak alinirdi. Esas problem miktarda degildi, verginin toplanis seklindeydi. Vergi devlet yerine tahsilci mutahitler tarafindan insafsizca kesilirdi. Asar devlet gelirinin dortte birine karsi geliyordu ve kalkmasi ile devlet buyuk bir gelir kaybina ugradi.

25
· Basvekil Fethi Bey Terakkiperver liderlerine firkayi feshetmeleri icin tebligde bulundu. Bu firka tarafindan rededildi.

· Dinin siyasete alet edilmemesi icin 556 sayili kanun cikarildi.

26
· Fransizlarin tutun inhisarini kaldiran kanun kabul edildi.



Mart 1925

3




Fethi Okyar istifa etti; Inonu ikinci defa basvekil oldu. Gorevi 25 Ekim 1937’e kadar surdu.

4
Takriri Sukun kanunu kabul edildi. Bu kanunla hukumete ve istiklal mahkemelerine olaganustu yetkiler veriliyordu.

Nisan 1925

5


Seker fabrikalari kurulmasi icin kanun cikarildi.



Haziran

3




Diyarbakir ve Elazig’da calisan Istiklal mahkemesinin hukumete yazdigi bir tezkere de nazara alinarak hukumet Terakkipwerver Firkayi kapatti.

27
Seyh Sait ve 28 arkadasi idama mahkum olup asildi.



Agustos

24




Gazi Kastamonu, Inebolu seyahatinda saphka devrimini uyguladi.



Kasim

30




Dogudaki ve Anakara’daki Istiklal mahkemelerinin tavsiyesi ile Tekke, zaviye ve turbeler bir kanunla kapatildi. Seyhlik, muritlik, dervislik gibi unvanlar yasaklandi.



Aralik

26 k




Ulluslararasi saat vetakvim kabul edildi.








1926


(Kesin tarih belirsiz) Yavuz zirhlisinin tamirinde yolsuzluk yapildigi iddiasi ile acilan makkeme sonucu Bahriye Vekili Ihsan bey iki sene hapse mahkum oldu.

Subat

17


Isvicre medeni kanundan alinan Medeni kanun kabul edildi. O gne kadar kullanilan dine bagli Seriye mahkemeleri ve Roma hukukuna ve seriata bagli Hukuk mahkemeleri tarafindan yurutuluyordu. Hukuk mahkemeleri 1851’de 16 cilt olarak hazirlanmis Meclleye gore karar veriyordu ve sadece 300 maddesi vardi. Yeterli degildi. Adliye vekili Mahmut Esat bey: “Mecllenin kaidesi ve ana hatlari dindir. ….Dinler degismez hukumler ifade ederler. Din kanunlari degisen hayatin karsisinda sekilden ve olu kelimelerden fazla bir kiymet, bir mana ifade edemezler. Degismemek dinler icin bir zarurettir.”

Mart

1


Italyanlardan alinan Turk Ceza kanunu yrurluge girdi.




Nisan


19
Zafer: Devlet gucuyle demiryolu Kayseriye vardi.



Mayis

28




Sanayii tesvik kanunu cikarildi.



Haziran

15




Gaziye suikast: Gazi Orta ve Guney Anadoludan Burasaya gelmisti. Buradan Balikesir yoluyla Izmir’e gidecekti. Balisekirdeyken bir muhbir gaziye Izmirde suikast yapilacagini soyledi. Ziya Hursit ve iki azili haydut bu isi yapacakti. Bazi Ittihatcilar da tutukladi (ornegin, Gazi tarafindan korunan Ittihatci Maarif Naziri Sukru Bey, Maliyeci Cavit Bey). Gazini eski arkadaslari da tevkif edildi (Karabekir, Ali Fuat, Refet Bele, Cafer Tayyar, Rustu Pasa ve digerleri. Rauf Orbay ve Adnan Advar yurt disinda oldugu icin tevkif edilmediler). Inonu arkadaslarinin delisiz tevkifine cok uzuldu. Hatta, Karabekir’i kendi emriyle serbest biraktirdi fakat sonra tekrar tevkif edildi. Inonu meseleyi Meclise bile goturmeyi dusunuyordu. Gaziyle gorustukten sonra vazgecti. Izmire gidip mahkeme ile gurustu ve biraz zaman kazandi.



Haziran

27




Istiklal mahkemesi davasi basladi

Temmuz

13


Dava sonuclandi. 12 kisi idama mahkum oldu. Ayrica 7 kisinin davasi Anakara’ya nakledildi ve bunlardan Cavit Bey, eski Anakara valisi Abdulkadir dahil bazilari da idam edildi. Rustu Pasa haricindeki kumandanlar beraat etti. Fakat orduya donemediler ve usulune uyulmadan Aralik 1927’de emekli ettirildiler. Rauf Orbay ve Adnan Adivar 10 yil yurt disida kalma cezasina carptirildilar. Zaten disaridaydilar. Ikisi de Gazi hayattayken geri donduler. Artik Ittihatcilar ve muhalefet tamamen silindi.





1927


· Ilk seker fabrikasi Alpullu’da acildi. Bunu Usak fabrikasi takip etti.

Ocak

22


Ismet Pasa Gazi’ye Halifenin kendisine hazine tahsisi istedigini bildirdi. Buna Gazi cok kizdi. “Halife ve butun