Taşıyıcı annelik
23 Taşıyıcı Annelik Belirli bir ücret karşılığında yapıldığında “kiralık anne”, ücretsiz olarak yapılmışsa “ödünç anne” olarak da adlandırılan taşıyıcı annelik, çocuğunu rahminde taşıması açısından tıbbi sorunlar yaşayan bir kadının döllenmiş embriyosunu çocuğunu taşıması için bir başka kadına aktarması ve gebeliğin bu anne tarafından yaşanmasıdır (Malkoç, 2014). Taşıyıcı annelikte taşıyıcıya infertil çiftlerin gametleri ile elde edilen embriyolar ya da çiftlerden biri yerine donör kullanılarak elde edilen embriyolar veya donör embriyolar transfer edilmektedir (Amanak & Kavlak, 2013; Hakari, 2014). Taşıyıcı anneliğe başvurulmasının nedenleri arasında, kadının infertil olması, bedensel yapısının doğuma elverişli olmaması, genetik bir rahatsızlığının olması, evli olmayan erkeklerin veya homoseksüellerin başka imkanlarının olmaması sayılabilir (Hakari, 2014). Taşıyıcı annelik uygulamaları yardımcı üreme tekniklerini içinde barındıran tıbbi nitelikte bir olgu olmasına rağmen, birçok etik problemi beraberinde getirmektedir. Bunlardan ilki doğal üremenin kaybolmasıdır. Bir canlı olarak insanın sahip olduğu doğal üreme yeteneği burada gözden çıkarılmaktadır. Doğal üreme olanaklarına sahip bir canlı olan insanın bu özelliğinin kısıtlanması onun kimliğine zarar verebilmektedir. Çünkü, bu yaklaşıma göre taşıyıcı annelik doğal bir annelik değildir (Cevher, 2017). Taşıyıcı anne genetik bağlantısı olsun ya da olmasın kendisinin olmayacağını bilerek ve isteyerek bir çocuğa gebe kalmaktadır. Ayrıca para karşılığında "gebelik" hizmetinin sunulması, insanın doğal üreme şeklinin değiştirilmesine eklenen, sosyal ve bireysel değerleri aşındırıcı başka bir boyuttur. Bir diğer etik problem ise, taşıyıcı annelik uygulamalarının kadın üzerinde bir "sömürü" aracı haline gelme ihtimalidir. Taşıyıcı anne, ileride kendisinin olmayan bir bebeğe hamile kalmak ve doğurmaktan dolayı pişmanlık duyabilir. Serbestçe verildiği varsayılan karar, pişmanlığın duyulması halinde kadının özerkliğini kısıtlayabilen bir duruma dönüşebilir (Australian Goverment National Health and Medical Research Council, 2017; Dülger, 2013). Ayrıca etik tartışmaların diğer bir boyutu da taşıyıcı anneliğin yalnızca bir "gebelik hizmeti" değil, aynı zamanda kadının kişi olarak birinin hizmeti altına girmesi durumudur. Bir başka ifade ile taşıyıcı annelikle, kadının "köleleştirilmesi" gibi bir olguyla karşı karşıya kalınmaktadır. Kadının para karşılığı cinsel ilişkiye girmesi nasıl tasvip edilmeyen bir davranışsa, aynı şekilde kendisini bir "üreme kutusu" haline getirmesi de istenilen bir durum değildir (Amanak & Kavlak, 2013). Taşıyıcı anneliğe izin konusuna birçok ülke farklı yaklaşımlar sergilemekte ve bir kısmı izin verirken bir kısmı yasaklamaktadır (Hakari, 2014; Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik, 2010;Wautelet, 2010; Lee & Tedeschı, 2015;Finkelstein vd. 2016). Hollanda, Finlandiya, Hindistan (Lee & Tedeschı, 2015) gibi bazı ülkeler ise, taşıyıcı annelik hakkında hiçbir yasal düzenleme yapmayarak bu konuda sessiz kalmaktadır. Ukrayna’da (Lee & Tedeschı, 2015), Amerika’nın Kaliforniya Eyaleti’nde, İsviçre’de (Lee & Tedeschı, 2015), İngiltere’de, yine bazı koşullarla (üreme hücrelerinin istem sahibi anne ve babaya ait olması ve mahkemeden izin alınması koşuluyla-judicial autorization) (Finkelstein vd. 2016), Yunanistan’da (Lee & Tedeschı, 2015) ve İran’da (Samavati & Mehra, 2011) taşıyıcı annelik serbesttir. Taşıyıcı anneliği yasaklayan Fransa, Almanya, İsviçre, İspanya, Japonya (Lee & Tedeschı, 2015), Belçika (Wautelet, 2010), KKTC (Hakari)
23 Taşıyıcı Annelik Belirli bir ücret karşılığında yapıldığında “kiralık anne”, ücretsiz olarak yapılmışsa “ödünç anne” olarak da adlandırılan taşıyıcı annelik, çocuğunu rahminde taşıması açısından tıbbi sorunlar yaşayan bir kadının döllenmiş embriyosunu çocuğunu taşıması için bir başka kadına aktarması ve gebeliğin bu anne tarafından yaşanmasıdır (Malkoç, 2014). Taşıyıcı annelikte taşıyıcıya infertil çiftlerin gametleri ile elde edilen embriyolar ya da çiftlerden biri yerine donör kullanılarak elde edilen embriyolar veya donör embriyolar transfer edilmektedir (Amanak & Kavlak, 2013; Hakari, 2014). Taşıyıcı anneliğe başvurulmasının nedenleri arasında, kadının infertil olması, bedensel yapısının doğuma elverişli olmaması, genetik bir rahatsızlığının olması, evli olmayan erkeklerin veya homoseksüellerin başka imkanlarının olmaması sayılabilir (Hakari, 2014). Taşıyıcı annelik uygulamaları yardımcı üreme tekniklerini içinde barındıran tıbbi nitelikte bir olgu olmasına rağmen, birçok etik problemi beraberinde getirmektedir. Bunlardan ilki doğal üremenin kaybolmasıdır. Bir canlı olarak insanın sahip olduğu doğal üreme yeteneği burada gözden çıkarılmaktadır. Doğal üreme olanaklarına sahip bir canlı olan insanın bu özelliğinin kısıtlanması onun kimliğine zarar verebilmektedir. Çünkü, bu yaklaşıma göre taşıyıcı annelik doğal bir annelik değildir (Cevher, 2017). Taşıyıcı anne genetik bağlantısı olsun ya da olmasın kendisinin olmayacağını bilerek ve isteyerek bir çocuğa gebe kalmaktadır. Ayrıca para karşılığında "gebelik" hizmetinin sunulması, insanın doğal üreme şeklinin değiştirilmesine eklenen, sosyal ve bireysel değerleri aşındırıcı başka bir boyuttur. Bir diğer etik problem ise, taşıyıcı annelik uygulamalarının kadın üzerinde bir "sömürü" aracı haline gelme ihtimalidir. Taşıyıcı anne, ileride kendisinin olmayan bir bebeğe hamile kalmak ve doğurmaktan dolayı pişmanlık duyabilir. Serbestçe verildiği varsayılan karar, pişmanlığın duyulması halinde kadının özerkliğini kısıtlayabilen bir duruma dönüşebilir (Australian Goverment National Health and Medical Research Council, 2017; Dülger, 2013). Ayrıca etik tartışmaların diğer bir boyutu da taşıyıcı anneliğin yalnızca bir "gebelik hizmeti" değil, aynı zamanda kadının kişi olarak birinin hizmeti altına girmesi durumudur. Bir başka ifade ile taşıyıcı annelikle, kadının "köleleştirilmesi" gibi bir olguyla karşı karşıya kalınmaktadır. Kadının para karşılığı cinsel ilişkiye girmesi nasıl tasvip edilmeyen bir davranışsa, aynı şekilde kendisini bir "üreme kutusu" haline getirmesi de istenilen bir durum değildir (Amanak & Kavlak, 2013). Taşıyıcı anneliğe izin konusuna birçok ülke farklı yaklaşımlar sergilemekte ve bir kısmı izin verirken bir kısmı yasaklamaktadır (Hakari, 2014; Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik, 2010;Wautelet, 2010; Lee & Tedeschı, 2015;Finkelstein vd. 2016). Hollanda, Finlandiya, Hindistan (Lee & Tedeschı, 2015) gibi bazı ülkeler ise, taşıyıcı annelik hakkında hiçbir yasal düzenleme yapmayarak bu konuda sessiz kalmaktadır. Ukrayna’da (Lee & Tedeschı, 2015), Amerika’nın Kaliforniya Eyaleti’nde, İsviçre’de (Lee & Tedeschı, 2015), İngiltere’de, yine bazı koşullarla (üreme hücrelerinin istem sahibi anne ve babaya ait olması ve mahkemeden izin alınması koşuluyla-judicial autorization) (Finkelstein vd. 2016), Yunanistan’da (Lee & Tedeschı, 2015) ve İran’da (Samavati & Mehra, 2011) taşıyıcı annelik serbesttir. Taşıyıcı anneliği yasaklayan Fransa, Almanya, İsviçre, İspanya, Japonya (Lee & Tedeschı, 2015), Belçika (Wautelet, 2010), KKTC (Hakari)