Türk yerleşimi öncesi: Çarşamba yöresi, MÖ 4000'lerden itibaren bir yerleşim merkezidir ve Hitit-Frig egemenlikleri altında kalmıştır. Grek kaynaklarına göre Bafra ve Terme ile birlikte, Çarşamba ovasında da MÖ VIII. yüzyılda kadın savaşçılar yaşamıştır. MÖ 670 yılında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilırmak kıyılarına kadar uzanarak buralara sömürge kurdular. Bu sömürgelerden birisi olan Yeşilırmak'a İris Çarşamba'nın güneyinde kurşunlu oymağı ile Ordu mahallesinden oluşan sömürgelerine Miskire' dediler. MÖ Vl. yüzyılda Persler'in egemenliğine girdi. MÖ 63 yılında Roma İmparatorluğu'na bağlandı. Roma İmparatorluğu'nun MS 39 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bizanslıların (Doğu Roma) egemenliğinde kalmıştır. Bu durum 1200'lere kadar devam etti.
Selçuklu dönemi: Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Ülkesini 1185 yılında 11 oğlu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah'ın payına düştü. Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde "Canik Beyleri" adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar beş tanedir ve biri de Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları'dır. Çarşamba Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçenin bugünkü batı yakasında bulunan Sarıcalı mahallesinde oturur ve hükmederlerdi. 1071 Malazgirt Meydan Savaşı'ndan Sonra Anadolu'ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba'ya gelip yerleşmiş ve daha sonra bulundukları yere "Porsuk mahallesi" adı vermişlerdir.
Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı mahallesi ile Kuşdoğanlı köyleri bulunurdu. Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuştur. Bu panayır, çarşamba günleri kurulduğu için Çarşamba Pazarı denmiştir (Çarşamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı'nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan'dan Türk aileleri yerleştirilmiştir.
Osmanlı dönemi: 1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na katılan Çarşamba, Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa ve Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir.
Çarşamba'da 1700'lü yıllarda Yeşilırmak'ın batı yakasında Hristiyan mahallesi de oluşmuştur. Samsun ve çevresi 1847'deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi. 1847de Trabzon eyaletinin Canik livasından başka merkez livası, Batum livası Gönye, Karahisar-ı şarki olmak üzere 4 livası daha vardı. 1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba kaza olup 119 mahallesi 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardı. Bu nüfusu ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme, Çarşamba'ya bağlı bir nahiyedir.
1870 Trabzon Vilayet Salnamesi'ne göre Çarşamba içesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;
1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Kazasının taşınmaz malları: Hükûmet Konağı, 151 cami ve mescit, 1 türbe, 2 tekke, 21 çeşme, 3 hamam, 4 han, 417 dükkân, 251 değirmen, 1812 fırın, 4 fabrika, 2 köprü, 38 kilise, 13 medrese, 147 Müslüman mektebi, 3 Hristiyan mektebi, 62 Müslüman mezarlığı ve 16 Hristiyan mezarlığı idi. 1892'deki yönetsel bölümde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini; Merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu. Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903'teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu. Canik sancağı, II. Meşrutiyet'ten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde; Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarşamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918'de de değişmedi.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1920 yılında Ankara Hükûmeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış, bundan sonra da Çarşamba'ya yerleşim için göçler başlamıştır. Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir.
tr.wikipedia.org'dan alıntıdır.
Selçuklu dönemi: Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Ülkesini 1185 yılında 11 oğlu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah'ın payına düştü. Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde "Canik Beyleri" adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar beş tanedir ve biri de Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları'dır. Çarşamba Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçenin bugünkü batı yakasında bulunan Sarıcalı mahallesinde oturur ve hükmederlerdi. 1071 Malazgirt Meydan Savaşı'ndan Sonra Anadolu'ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba'ya gelip yerleşmiş ve daha sonra bulundukları yere "Porsuk mahallesi" adı vermişlerdir.
Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı mahallesi ile Kuşdoğanlı köyleri bulunurdu. Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuştur. Bu panayır, çarşamba günleri kurulduğu için Çarşamba Pazarı denmiştir (Çarşamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı'nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan'dan Türk aileleri yerleştirilmiştir.
Osmanlı dönemi: 1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na katılan Çarşamba, Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa ve Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir.
Çarşamba'da 1700'lü yıllarda Yeşilırmak'ın batı yakasında Hristiyan mahallesi de oluşmuştur. Samsun ve çevresi 1847'deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi. 1847de Trabzon eyaletinin Canik livasından başka merkez livası, Batum livası Gönye, Karahisar-ı şarki olmak üzere 4 livası daha vardı. 1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba kaza olup 119 mahallesi 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardı. Bu nüfusu ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme, Çarşamba'ya bağlı bir nahiyedir.
1870 Trabzon Vilayet Salnamesi'ne göre Çarşamba içesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;
- Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı, kaymakam
- Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı, başkadı
- Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı, belediye reisidir.
1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Kazasının taşınmaz malları: Hükûmet Konağı, 151 cami ve mescit, 1 türbe, 2 tekke, 21 çeşme, 3 hamam, 4 han, 417 dükkân, 251 değirmen, 1812 fırın, 4 fabrika, 2 köprü, 38 kilise, 13 medrese, 147 Müslüman mektebi, 3 Hristiyan mektebi, 62 Müslüman mezarlığı ve 16 Hristiyan mezarlığı idi. 1892'deki yönetsel bölümde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini; Merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu. Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903'teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu. Canik sancağı, II. Meşrutiyet'ten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde; Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarşamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918'de de değişmedi.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1920 yılında Ankara Hükûmeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış, bundan sonra da Çarşamba'ya yerleşim için göçler başlamıştır. Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir.
tr.wikipedia.org'dan alıntıdır.