13. ve 14. asırda Harguş olan ilçe ismi 14. asır itibârıyle Tavşanlı olarak kaydedilmiştir. İlçedeki önemli ekonomik gelir kaynağı kömürdür.
Tavşanlı'nın çeşitli yerlerinde yapılan araştırmalarda elde edilen buluntular, tarihin Bakır Çağında çağda başladığını göstermektedir. Tavşanlı Belediye Müzesinde sergilenen çeşitli buluntular, neolitik, kalkolitik, eski tunç dönemlerine aittir. Tavşanlı'ya 5 km uzaklıktaki Frig kaya mezarı bu bölgenin, Phrygia Epictetus (küçük Frigya) olarak adlandırılmasının sebebidir. Henüz bir kazı yapılmamasına rağmen Tavşanlı höyüğü ve yakın çevredeki üç höyük, Tavşanlı'nın tarihinin ve dört önemli yerleşimin göstergesidir. Merkezinde MÖ 4. asırdan kalma İyon usûlü yapılmış sütunlar mevcuttur. Kent içinde, çeşitli yerlerdeki mermer, stel, lahit, lahit kapağı ve bazı mimari yapıtlarda, yoğun bir Roma yerleşmesinin bulunduğunu belgelemektedir. Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasıyla, Bizans topraklarında kalan kent, Türklerin Anadolu'ya girmesiyle Anadolu Selçuklularına daha sonra Germiyanoğulları'na bağlanmıştır. 1378 yılında, Germiyanoğlu Süleyman Şah kızı Devlet Hatun'un Yıldırım Beyazıt ile evlenmesi üzerine Osmanlı'lara çeyiz olarak verilmiştir. Tavşanlı adının verilmesi de bu zamana rastlamaktadır. Kasaba yakınlarındaki fundalıklar içinde çok tavşan olması münasebetiyle, bu civarlarda avlanmasından dolayı, Yıldırım Beyazıt tarafından bu bölgenin adının Tavşanlı olmasını söylemesi rivayetler arasındadır.
Milli Mücadele dönemi:
I. Dünya Savaşı'nın bitişi ve Mondros Mütarekesi'nden sonra, Milli Mücadele döneminde idealist bazı genç doktorlar "Köycüler Cemiyeti" adıyla bir dernek kurdular. Bu gençlerin amacı, köylüler arasında insancıl bir yaklaşımla çalışmak, sağlık ve eğitim konularında köylülere yardımcı olmaktı.
İşgal öncesi bu doktorlar Anadolu'ya gitme kararı aldılar. Dr. Reşit Galip, Dr. Hasan Ferit ve Dr. Fazıl Doğan önce Kütahya'ya ziyarete geldiler, ardından Tavşanlı'ya hareket ettiler. Tavşanlı'da özellikle köylüler üzerinde ağaların baskısını gören doktorlar, Tavşanlı'da çalışmalara başladılar. Dr. Reşit Galip ve arkadaşları "Tavşanlı Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"'ni kurdular. Daha sonra Dr. Fazıl Doğan Tavşanlı'dan ayrılmış ve görevine Emet'te devam etmiştir.
II. İnönü zaferinden sonra Küçük Asya Ordusu Başkomutanı Papulas, hükûmetine gönderdiği raporunda; Türklerin ordularını güçlendirdiklerini, morallerinin ise yükseldiğini bildirerek büyük Yunanistan ideâllerinin gerçekleşmesi için Türkleri kesin olarak mağlup etmek gerektiğini vurgulamıştır ve Yunanlar bu dönemde Anadolu'daki kuvvetlerini 11 tümene çıkararak Bursa-Eskişehir, Bursa-Tavşanlı-Kütahya ve Uşak-Dumlupınar-Seyitgazi istikametlerinde, üç koldan saldırı için hazırlıklarına başlarlar.
Dr. Fazıl Bey Yunan ilerleyişini Batı Cephesi'ne bildirir ve o günlerde Miralay İsmet Bey (İnönü) de Tavşanlı'ya gelir. Yunanların birkaç güne kadar Tavşanlı'yı işgal edeceklerini ve cepheyi Kütahya'dan ileride kuracağını bildirerek Tavşanlı'dan ayrılır. 12 Temmuz'da Yeniköy, 13 Temmuz'da Dutlar ve Bozbelen, 14 Temmuz'da Derbent Köyü ve Tavşanlı işgal edilir. Tavşanlı'da asayişin temin için "Tazılı Komutan Zamanist" in emrindeki jandarma birliği buraya yerleştirilir ve bu birliğin iaşesi Tavşanlılıların sırtına yükletilir. Bazı Ermeniler ve Rumlar, hatta bazı Türkler, Yunanların daimi olarak bırada kalacağını zannederek onlara istihbarat hizmeti vermişler, kimde ne kadar para, hayvan olduğunu ihbar etmişlerdir. Bir gece yarısı Uzunçarşı'da Türklere ait dükkânların kapıları Ermeniler tarafından teker teker işaretlenmiş ertesi günü de bu dükkânlar Yunanlar tarafından yağmalanmıştır. Buna karşılık Tavşanlı'daki Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri ve bazı vatan severler de Tavşanlı'daki bazı Ermeniler'in evlerine ve kiliseye baskınlar düzenleyerek silah aramışlardır. Nisan 1922'deki Emet Hükûmet Konağı Baskınından sonra yörede Yunanlar olağanüstü tedbirler alırlar. Kabakçı Salih Efe ve çetesi, daha önce araları bozulan Yunan Komutanı Zamanist'ten intikam almak için pusu kurarlar. Eşen Köyü'nde Yunan komutanı Zamanist, diğeri Artıranlar Maden Katibi Ermeni asıllı Ahmet Rıza ve iki Yunan askeri öldürülür. Zamanist'in Keles'e ulaşmadığı bilgisini alan Yunan taburu araştırma yaparak Eşen Köyü'ndeki cesetleri bulurlar ve 18 Temmuz 1921'de Derbent Köyü'ne gelerek evleri basarak buldukları tüm insanları köy camisine doldurup ateşe vererek yakarlar. Aynı gün Derbent'ten başka Eşen, Bozbelen, Alabarda (Çamalan) ve Merkezyeniköy de yakılır.
26 Ağustos 1922'de Afyon Cephesi'nde başlayan Büyük Türk Taarruz'u 2 Eylül 1922'de Tavşanlı'da etkilerini gösterir. Yunan subay ve askerleri evleri basarak at, araba gibi nakil vasıtalarını toplayıp partiler halinde Tavşanlı'yı boşaltmaya başlarlar. 3 Eylül 1922 sabahı Tavşanlı'nın tüm minarelerinden sâlâlar verilir.
tr.wikipedia.org'dan alıntıdır.
Tavşanlı'nın çeşitli yerlerinde yapılan araştırmalarda elde edilen buluntular, tarihin Bakır Çağında çağda başladığını göstermektedir. Tavşanlı Belediye Müzesinde sergilenen çeşitli buluntular, neolitik, kalkolitik, eski tunç dönemlerine aittir. Tavşanlı'ya 5 km uzaklıktaki Frig kaya mezarı bu bölgenin, Phrygia Epictetus (küçük Frigya) olarak adlandırılmasının sebebidir. Henüz bir kazı yapılmamasına rağmen Tavşanlı höyüğü ve yakın çevredeki üç höyük, Tavşanlı'nın tarihinin ve dört önemli yerleşimin göstergesidir. Merkezinde MÖ 4. asırdan kalma İyon usûlü yapılmış sütunlar mevcuttur. Kent içinde, çeşitli yerlerdeki mermer, stel, lahit, lahit kapağı ve bazı mimari yapıtlarda, yoğun bir Roma yerleşmesinin bulunduğunu belgelemektedir. Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasıyla, Bizans topraklarında kalan kent, Türklerin Anadolu'ya girmesiyle Anadolu Selçuklularına daha sonra Germiyanoğulları'na bağlanmıştır. 1378 yılında, Germiyanoğlu Süleyman Şah kızı Devlet Hatun'un Yıldırım Beyazıt ile evlenmesi üzerine Osmanlı'lara çeyiz olarak verilmiştir. Tavşanlı adının verilmesi de bu zamana rastlamaktadır. Kasaba yakınlarındaki fundalıklar içinde çok tavşan olması münasebetiyle, bu civarlarda avlanmasından dolayı, Yıldırım Beyazıt tarafından bu bölgenin adının Tavşanlı olmasını söylemesi rivayetler arasındadır.
Milli Mücadele dönemi:
I. Dünya Savaşı'nın bitişi ve Mondros Mütarekesi'nden sonra, Milli Mücadele döneminde idealist bazı genç doktorlar "Köycüler Cemiyeti" adıyla bir dernek kurdular. Bu gençlerin amacı, köylüler arasında insancıl bir yaklaşımla çalışmak, sağlık ve eğitim konularında köylülere yardımcı olmaktı.
İşgal öncesi bu doktorlar Anadolu'ya gitme kararı aldılar. Dr. Reşit Galip, Dr. Hasan Ferit ve Dr. Fazıl Doğan önce Kütahya'ya ziyarete geldiler, ardından Tavşanlı'ya hareket ettiler. Tavşanlı'da özellikle köylüler üzerinde ağaların baskısını gören doktorlar, Tavşanlı'da çalışmalara başladılar. Dr. Reşit Galip ve arkadaşları "Tavşanlı Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"'ni kurdular. Daha sonra Dr. Fazıl Doğan Tavşanlı'dan ayrılmış ve görevine Emet'te devam etmiştir.
II. İnönü zaferinden sonra Küçük Asya Ordusu Başkomutanı Papulas, hükûmetine gönderdiği raporunda; Türklerin ordularını güçlendirdiklerini, morallerinin ise yükseldiğini bildirerek büyük Yunanistan ideâllerinin gerçekleşmesi için Türkleri kesin olarak mağlup etmek gerektiğini vurgulamıştır ve Yunanlar bu dönemde Anadolu'daki kuvvetlerini 11 tümene çıkararak Bursa-Eskişehir, Bursa-Tavşanlı-Kütahya ve Uşak-Dumlupınar-Seyitgazi istikametlerinde, üç koldan saldırı için hazırlıklarına başlarlar.
Dr. Fazıl Bey Yunan ilerleyişini Batı Cephesi'ne bildirir ve o günlerde Miralay İsmet Bey (İnönü) de Tavşanlı'ya gelir. Yunanların birkaç güne kadar Tavşanlı'yı işgal edeceklerini ve cepheyi Kütahya'dan ileride kuracağını bildirerek Tavşanlı'dan ayrılır. 12 Temmuz'da Yeniköy, 13 Temmuz'da Dutlar ve Bozbelen, 14 Temmuz'da Derbent Köyü ve Tavşanlı işgal edilir. Tavşanlı'da asayişin temin için "Tazılı Komutan Zamanist" in emrindeki jandarma birliği buraya yerleştirilir ve bu birliğin iaşesi Tavşanlılıların sırtına yükletilir. Bazı Ermeniler ve Rumlar, hatta bazı Türkler, Yunanların daimi olarak bırada kalacağını zannederek onlara istihbarat hizmeti vermişler, kimde ne kadar para, hayvan olduğunu ihbar etmişlerdir. Bir gece yarısı Uzunçarşı'da Türklere ait dükkânların kapıları Ermeniler tarafından teker teker işaretlenmiş ertesi günü de bu dükkânlar Yunanlar tarafından yağmalanmıştır. Buna karşılık Tavşanlı'daki Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri ve bazı vatan severler de Tavşanlı'daki bazı Ermeniler'in evlerine ve kiliseye baskınlar düzenleyerek silah aramışlardır. Nisan 1922'deki Emet Hükûmet Konağı Baskınından sonra yörede Yunanlar olağanüstü tedbirler alırlar. Kabakçı Salih Efe ve çetesi, daha önce araları bozulan Yunan Komutanı Zamanist'ten intikam almak için pusu kurarlar. Eşen Köyü'nde Yunan komutanı Zamanist, diğeri Artıranlar Maden Katibi Ermeni asıllı Ahmet Rıza ve iki Yunan askeri öldürülür. Zamanist'in Keles'e ulaşmadığı bilgisini alan Yunan taburu araştırma yaparak Eşen Köyü'ndeki cesetleri bulurlar ve 18 Temmuz 1921'de Derbent Köyü'ne gelerek evleri basarak buldukları tüm insanları köy camisine doldurup ateşe vererek yakarlar. Aynı gün Derbent'ten başka Eşen, Bozbelen, Alabarda (Çamalan) ve Merkezyeniköy de yakılır.
26 Ağustos 1922'de Afyon Cephesi'nde başlayan Büyük Türk Taarruz'u 2 Eylül 1922'de Tavşanlı'da etkilerini gösterir. Yunan subay ve askerleri evleri basarak at, araba gibi nakil vasıtalarını toplayıp partiler halinde Tavşanlı'yı boşaltmaya başlarlar. 3 Eylül 1922 sabahı Tavşanlı'nın tüm minarelerinden sâlâlar verilir.
tr.wikipedia.org'dan alıntıdır.