Fetavay-i Hindiyye Oruç
(Kitabü´s-Savm)
1- ORUCUN TARİFİ, KISIMLARI, SEBEBİ, VAKTİ VE ŞARTI
Orucun Tarifi :
Orucun Çeşitleri:
Orucun Sebebi:
Orucun Vakti:
Güneşin Batıp Batmadığında Tereddüt
Sahur Vaktinde Tereddüt
Orucun Şartları
A- Orucun Farz Olmasının Şartları
B- Orucun Edâsînin Şartı
C- Edasının Sahih Olmasının Şartı :
2- RAMAZAN HİLÂLİNİ GÖRMEK (RÜYET-I HİLÂL)
Şevval Hilâlini Gözetleme.
3- ORUÇLUYA MEKRUH OLAN VE MEKRUH OLMAYAN ŞEYLER..
Sahur Yemeği
İftar Ve İftar Duâsı
Şek Gününde Oruç.
Oruç Tutmanın Mekruh Olduğu Gönler :
Savm-ı Misal:
4- ORUCU BOZAN VE BOZMAYAN ŞEYLER..
Orucu Bozup Sadece Kazayı İcabettlren Şeyler :
Orucu Bozup Kazayı Ve Hem De Keffâreti İcâbettiren Şeyler
Bu Konu İle İlgili Bazı Mes´eleler
5- ORUÇ TUTMAMAYI MUBAH KILAN ÖZÜRLER..
1- Yolculuk:
2- Hastalık:
3- Hamilelik Ve Çocuk Emzirmek:
4- Hayız Ve Nifas Hali:
5- Şiddetli Açlık Veya Susuzluk :
6- İhtiyarlık:
6- NEZİRLER (=ADAKLAR)
7- İ’TİKÂF.
a) İtikâfin Manası:
b) İtirafın Kısımları:
c) İtikâfın Şart Ve Rükünleri:
Hangi İ´tikâf Daha Efdâldir
4- Müslüman Olmak, Akıllı Bulunmak, Cünüplükten, Hayız Ve Nifastan Temiz Bulunmak Da İ´tikâfın Şartlarindandir :
D)- İtikâfın Edebleri
E)- İ´tîkâfın Güzellik Ve Üstünlükleri
F- İtikâfı Bozan Şeyler :
1- Mazeretsiz Mescidden Çıkmak:
2- Cima´ Ve Cimâ´ın Davetçileri De İtikâfı Bozar:
3- Bayılmak Ve Cinnet Getirmek De İtikâfı Bozar:
5- İtikafın Mekruhları:
İtikâflâ İlgili Diğer Bazı Meseleler :
Oruçla İlgili Bazı Mes´eleler
ORUÇ
(Kitabü´s-Savm)
1- ORUCUN TARİFİ, KISIMLARI, SEBEBİ, VAKTİ VE ŞARTI
Orucun Tarifi :
Oruç: ikinci fecirden itibaren, güneşin gurubuna kadar yemekten, içmekten ve cinsî mukârenetten, Aİlahu Teâlaya tekarrüb (= yakınlık) niyyeti ile nefsi men etmektir. Kâfî´de de böyledir. [1]
Orucun Çeşitleri:
Oruçlar, farz, vâcib ve
Farz oları oruçlar iki nevidir
Muayyen olan farz oruç Ramazan-ı şerif orucu;
Gsyr-i muayyen ölen farz oruç ise : Kazaya kalan Ramazan-ı Şerif orucu ile keffaret olarak tutulacak oruçlardır
Vâcib olan oruçlar da iki nevidir.
Muayyen olan vacip oruç Muayyen bir günde tutulması nezre-dilmiş bulunan (= adanmış olan) oruçtur.
Gayr-i muayyen ölen vacip oruç ise Her hangi bir gün veya nerhangi bir hafta veyahud da ay tutulmasına nezredilen oruçlardır.
Aİlahu Teâlâ´nın rızası için tutulan nafile oruçlar ise, ayrı bir nevidir, Tebyîn´de de böyledir. [2]
Orucun Sebebi:
Orucun farziyetinde ve vücûbunda muhtelif sebepler vardır.
Rfiiuazan-ı Şerif Orucunun sebebi: Kâdî´l - İmâm Zeyd Fah-rü´l - İslâm ve Scbrü´l - İslâm Ebü´l - Yüsr, bu hususta şöyle demişlerdir: -Rtamazan-1 Şerif günlerinden herh&r.gi birinin, oruca başlamaya müsait ük cüz´üne yetişmektir.» Keşfü´l • Kebîr´de de böyledir.
Gâyetü´! - Beyân´da : -Bizce, ´hak olan kavil budur.» denilmiş ve İmâm Hindi ´bunu sahPhlemiştir. Nehrii´l - Ffiık´ta da böyledir.
Nezir (— adak) orucunun sebebi nezir; keffaret orucunun sebebi ise, sözünden (~ yemininden) dönmek, hataen adam öldürmek gibi hususlardır. Kaza orucunun sebebi ise, edanın sebebinin aynıdır. Fet-hü´I - Kadîr´de de böyledir.
Bir mecnûn, ramazanın bîrindi gecesinde ifâkat bulsa (—fyl-leşse), fakat sabaha yine mecnûn olarak girse ve ayın sonuna kadar böylece devam etse; bu şahsın durumu hakkında Şems ü´I - EI m m e HaJvânî: O kimsenin ramazan orucunu kaza etmesi gerekmez.» demiştir. Sahih olan da budur. Bahrü´r-Râik´ta da böyledir. Fetva da bunun üzeriRedir. Mi´râcü´d-Dirâye´de de böyledir.
Keza, yine böyle bir kimse, Ramazan ayının ortasında, gece yarısı ifâkat bulsa da, sabaha yine mecnûn olarak girse, o kimsenin de orucu kaza etmesi gerekmez. Muhıyt´te ve Bahrü´r - Râik´ta da böyledir.
Kezâ, böyie bir kimse, ramazanın bütün günlerinde zeval da ifâkat bulsa, o da oruçlarını kaza etmez. Zâhidî´de de böyledir. [3]
Orucun Vakti:
İkinci fecrin doğmasından (= yani aydınlığın ufukta yayılmaya başlamasından) itibaren, güneşin batma ânına kadar olan vakittir.
Bununla beraber, bu ikinci fecrin, ilk doğduğu âna mı, yoksa ziyasının ufukta uzanıp dağılmaya başladığı zamana mı itibar edileceği »hususunda ihtilâf edilmiştir. Şemsü´I - Eimme Halvânî bu hususta : «Birinci kavle uymak ehvrattır. {=ihtiyata daha uygundur.) İkinci kavi! ´is-e daha geniştir. Yani oruç tutacaklar için daha müsaittir.» demiştir. Muhıyt´te de böyledir.
Âlimlerin çoğu bu görüşü benimsemişlerdir. Hizânetü´I- Müflîn´de de böyledir.
Bir kimse, fecir tulü´ etmiş olduğu halde, henüz tu/û´" etmedi zannı ile sahur yemeği yemiş olsa veya güneş batmadığı lıalde, 6ath zannı ile iftar etmiş oisa, bu kimsenin o orucunu kaza etmesi gerektiği ıhalde, keffaret lâzım gelmez, Çünkü bu kimse, —bu durumlarda— teammüdecr yememiştir. Serahsfnin Muhıyti´nde de böyledir.
Bir kimse, fecrin doğup doğmadığında tereddüt etse, bu durumda evlâ olan, o kimsenin yemeyi terk etmesidir. Şayet bu kimse, bîr şey yemişse, — fecrin doğduğuna kesin bilgi olmadığı — için orucu tamdır. Ancak, fecirden sonra yemiş olduğu anlaşılırsa, kaza lâzırn gelir. Fethü´İ - K&dîr´de de böyledir.
Eğer, bir kimsenin re´yi, fecrin doğmuş olmasına rağmen yemiş bulunduğu şeklinde ve bu kanâati kuvvetli ise, bu sebepten dolayı orucunu kaza etmesi ihtiyata daha uygundur, Zahirü´r - rîvâyeye göre, bu durumda kaza lâzım gelmez. Sahih olan da, ´bu görüştür. Sira-ciTI - Vehhâc´da da böyledir.
Bu —hüküm — durumun açıklık kazanmaması »halindedir, fakat, fecir doğduktan sonra yemiş bulunduğu ortaya çıkarsa, o kimsenin bu orucu kaza etmesi gerekir; Keffaret lâzım gelmez. Tebyîn´de de böyledir.
İki şahit fecrin tulû´una, iki şâihit de adem-i tulû´uraa şehâdet eylediği zaman, bu kimse iftar ederse { — bir şey yerse) ve sonra da fecrin doğmuş bulunduğu açıklık kazanırsa, bu durumda, o kimseye — bil - ittifak— hem kaza ve hem de keffaret lâzım gelir. Çünkü, isbât üzerine olıan şehâdet kabul edilir; neyf üzerine olan şehâdete ise i´tibar edilmez. Bu husus, kul haklarında da böyledir.
Eğer bir kişi fecrin doğduğuna, diğer bir kişi de doğmadığına şe-tıâdet etse, bu kimse de bir şey yemiş olsa, sonra da fecrin doğmuş bulunduğu açıklık kazansa, o kimse için keffâret icâbetmez. Çünkü, bı durumda, bir kişinin fecrin tulû´uına şefrıâdet etmiş olması tam birhüc cet değildir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse sahur yemeği yerken, bir topluluk gelip, o kimsey* fecrin tulü" etmiş olduğunu söylese, bu kimse de : Bu durumda beı oruçlu olmam, yemiş bulundum» dese ve bundan sonra da yemey devam etse; daha sonra da, önceki yemiş bulunduğu şeyleri fecri tuîû´undan önce; sonrakileri ise fecrin tulû´undan sonra yemiş oldu ğu ortaya çıkça, bu durum hakkında Hâkim Ebû Muhammed: «Eğer h kimse, cemâatin sözüne inanmış İse, kendisine keffaret gerekme;
Fakat, o kimseye durumu söyliyen bir kişi ise, —bu bir kişi âdü olsa da, olmasa da,— bu kimseye keffâret lâzım gelir. Çünkü, bu gibi durumlarda tek kişinin şeîıâdeti makbul olmaz. Hulâsa´da da böyledir.
Bir kimse karısına : «Bak bakalım fecir doğmuş mu, doğmamış mı » dese; hanımı da baksa ve : "Doğmamış» dese ve bu kimse de bu durumda karısı ile cima´ etse; sonra da, o esnada fecrin doğmuş bulunduğu açığa çıksa ´bazı âlimler bu durum hakkında : «Eğer kadın doğru sözlü ve sözüne güvenilir birisi ise keffâret lâzım gelmez.» demişlerdir. Sahih olan, bu durumda o adama, asla keffâret lâzım gelmiyeceğidir. Fakat, kadın fecrin tulü" ettiğini bile bile böyle söylemişse, bu durumda ona keffâret lâzım gelir. Hulâsa´da da böyledir. [4]
Güneşin Batıp Batmadığında Tereddüt
Güneşin batıp batmadığı hususunda tereddüt bulununca, iftar etmek ´helâl olmaz. Kâfı´de de böyledrr.
Bu durumda, bir kimse iftar etmiş olsa ve sonradan da, bu tereddüt hususunda bir açıklık hası! olmasa, o kimsenin orucunu kaza etmesi gerekir. Bu durumda keffâretin gerekip gerekmiyeceği hususunda da iki rivayet vardır. Fakîh Ebû Ca´fer (R.A.), bu durumda keffâretin lâzım geleceğine kânîdir ve bu görüşü seçmiştir. Ancak, bu durumdaki bir kimsenin, güneş batmadan önce iftar etmiş olduğu açığa çıkarsa, —kesinlikle— o kimseye keffâret lâzım gelir, febyîn´de de böyledir.
Eeğr bir kimse, reyinin çoğu, güneşin batmamış olduğu tar-zurrda bulunduğu halde iftar etmiş olursa, bu kimseye hem kaza veh-em de keffâret gerekir. Çünkü bu durumda gün-düz sabittir. Ve bu kimsenin re´yinin ekserisinin böyle olmasından dolayı, kesin bilgi edinmesi gerekirdi. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
8u durumda, o şahsın güneşin batmasından önce yemiş bulunduğunun bilinmedi veya bur.un bilinmemesi halleri de müsavidir. Tebyîn´-de de böyledir.
İki şahit güneşin battığına, diğer iki şahit de batmadığına şehâdet eyleseler ve bu durumda da bir kimse iftar etse. Sonradan da güneşin batmadığı meydana çıkmış olsa, btl-ittifak bu kimseye kaza lâzım gelir; keffâret lâzım gelmez. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir. [5]
Sahur Vaktinde Tereddüt
Bir kimse, sahur vaktinde yemek için taharri (= araştırma) yapmak istese bu durumda kendisi veya bir başkası fecrin tulû´u veya adem-İ tulü´u hakkında bir bilgiye sahip olamasa; Şeyh Şemsü´l - Eim-me Halvânî: Bu kimse, —fecrin tulü" etmemiş olduğu hakkındaki — kuvvetli reyi ile yemiş olsa, bunda bir beis yoktur.» demiştir.
Bir kimse, fecrin doğmuş olması korkusu olmadığı zaman yemeğini yer; bundan korkusu varsa, yapacağı en doğru şey yemeyi ter-ketmektir.
Bir kimse, sahur davulunun sesi ile yemeyi isterse, bu durumda ses fazla olur ve her taraftan duyulursa ve bu ses her mahallede vars,a, yemeğini yemesinde bir beis yoktur. Eğer te
Orucun Şartları
A- Orucun Farz Olmasının Şartları
Orucun farz olmasının üç şartı vardır :
1) İslâm,
2) Akıl,
3) Bülûg. [7]
B- Orucun Edâsînin Şartı
Orucun edasının ftarz olması için iki şart vardır;
1) Sıhhat,
2) İkâmet (= misafir yolcu olmamak). [8]
C- Edasının Sahih Olmasının Şartı :
Orucun edasının sahih olmasının ik; şarts vardır
1) Niyyet,
2) Hayız ve nifâstan temiz oİmak. Kâfî´de ve Nihâye de de böyledir.
Niyyet; Kişinin, oruç tutacağını kalbi île bilmesidir. Serah-eî´nın Muhıyt´inde de böyledir.
Kişirrin, niyyeti dili ile söylemesi de sünnettir. Ne h Ki´I -Fâik´ta da böyledir.
Bize göre, Ramazanda her gün için ayn ayrı niyyet etmek gereklidir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Ramazanda sahura kalkmak da bir nlyyettir. Necmeddin Ne-sefî böyle söylemiştir. Ancak, sahura kalkmış olmak, o günün orucu için niyyet yerine geçer; başka bir günün orucu için niyyet yerine geçmez.
Bir kimse, geceden her ;hangi bir oruca niyyet etse ve fecrin doğmasından önce de bu niyyetinder; geri dönse, bu dönmesi sahih olur. Sirâeü´i - Vehhâc´da da böyledir.
Bir kimse : «Altehu Teâİâ iziri verirse, yarın oruç tutmaya niyyet ettim.™ demiş olsa, bu niyyeti sabin o!ur. Sa-hı´h olan görüş de budur. Zâhîriyye´de de böyledir.
Bir kimse eğer : ,«Ysnn davet ediiirsom yerim; değilse oruç tutarım.» diye niyyet etmiş oisa, bu niyyetle tutulan oruç sahih ctmazmaz,
Bir kimse, ramazanda oruç tutmaya veya iftar etmeye niyyet etmeden kalksa, eğer o günün ramazan olduğunu iyice biliyorsa, -en açık rivayete göre bu kimse oruçlu bulunmuş sayılmaz. Şemsü´İ - Eİmme Hdvânî´nin Fakîh Ebû Ca´fer´den nakli de böyledir. Muhıyt´te de böyledir. .
Oruçlu bulunan bir kimse, kalbinden orucu yemeye niyyet etse ve fakat bir şey yemese, bu kimsenin orucu tamamdır. İzâh-ı Kirmânî´de de böyledir.
Niyy3tin vakti, her gün güneş battıktan sonradır; daha önce .niyyet edilmesi caiz olmaz. Serâhsî´min Muhıyt´inde de böyledir.
Bir kimse, güneş batmadan önce, bir sonraki günün orucuna niyyet etmiş olsa, sonra da uyuşa, hayılsa veya güneşin zevali vaktine kadar gaflet etse, (yani, bu vakta kadar niyyetini yenilememiş olsa} !bu kimsenin niyyeti caiz olmaz. Ancfak, gün;eş battıktan sonra niyyet etmiş bulunursa, caiz olur. Hulâsa´da da böyledir.
Ramazan orucuna, muayyen nezir orucuna ve nafile oruçlara : «Bu günün orucuna...» diye niyyet edilerek, tutulması caiz olur. Bunlar : «Oruç tutmaya niyyet ettim» şeklinde, mutlak oruç niyyeti ile de caiz olur.
Nafüe oruca, ´bu günün gecesinden, bir gün sonranın gündüzünün ortasına kadar niyyet etmek de caizdir. Câmİu´s - Sâğîr´de böyle zikredilmiştir. Kudürî´de de : «Zevale kadar olan niyyet sahihtir.» denilmiştir.
Niyyet hususunda misafir ile mukîm arasımda bir fark yoktur. Tefa-yîn´de de böyledir.
Fecrin tulû´undan, o zamana kadar, eğer oruca münâfî yemek, İçmek ve cima´ etmek gibi bir hal vuku´ bulmamışs.3, zevalden önce yapılmış olan niyyet caizdir. Ancak, bu haller kasden veya unutarak vuku´ bulmuş olursa, bundan sonraki niyyet sahih ve câ´iz olmaz. Tahâvî Şerhî´nde de böyledir.
Oruca gündüz niyyet etmiş olan kimse, o günün evvelinden itibaren niyyet eder. Şayet, niyyet ettiği andan itibaren oruçlu olmaya niyyet ederse, bu niyyeti caiz olmaz. Cevheretü´n - Neyyire´de ve Si-râcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Ramazan gecesinde veya gündüzünde bayılmış olan kimse, zevalden önce ayılır ve oruca niyyet ederse, niyyeti caiz olur. Mecnûnun durumu da böyledir. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Keza, bir kimse günün evvelinde irtidad etse ve zevalden önce de, yeniden islâma girse, sonra da oruca niyyet etse, bu niyyeti caiz olur. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Efdâl olan, niyyeti yerinde yâni gece yapmaktır Fakat, gündüz iniyyet edilmesi de caizdir. Orucun niyyetini açıklamak, yâni hangi oruca niyyet ettiğini belirtmek de evlâdır. Ihtiyâr´da da böyledir.
Bir kimse, ramazanda, ramazan orucundan başka farz olan bir oruca niyyet etmiş olsa, bu oruç ramazan orucu sayılır.
İmameyne göre, bu hususta da misafirle mukim arasında bir fark yoktur. İmâm-ı A´zam´a göre ise, misafir olan kimse, ramazanda, ramazan orucundan başka farz olan bir oruca niyyet ederse, niyyet etmiş bulunduğu bu orucu tutmuş olur.[9]
Ramazanda nafile tutmaya n´iyyet etmiş olan kimse ise sahih olan kavle göre ramazan orucu tutmuş olur. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Hastaya gelince, sahi´h olan kavle göre, onun da bu niyyetle tutmuş olduğu oruç, ramazan orucu sayılır .Kâfî´de böyledir.
Misafir ve hastalar, ramazanda mutlak oruca niyyet etmiş olsalar, bu niyyetle tutmuş bulundukları oruç da, ramazan orucu olur, Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Muayyen bir günde, nezri olan bir kimse, bu günde keffâ-ret veya namazan orucunun kazası gibi farz olan başka bir oruca niyyet etmiş olsa, bu oruç niyyet etmiş bulunduğu oruç olarak makbul olur. O muayyen nezrini ise, sonradan kaza etmesi gerekir. Sirâcü´l - Veh-hâc´da da böyledir.
Esahh olan budur. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Kaza ve keffâret oruçlarında, niyyeti gece yapmak ve tutacağı orucu ta´yin etmek şarttır. Nikâye´de de böyledir.
Mutlak nezirlerde de böyledir. Yani muayyen olmayan nezirlerde de niyyet geceden yapılır. Sirâcü´l - Vehhâc´da da. böyledir.
Hapiste veya esir bulunan bir kimse, ramazanın girip girmediği konusunda şüpheye düşse, taharri ederek (~ araştırarak) kanaatine göre oruç tutar. Sonra bakılır : Eğer» tuttuğu bu oruç ramazan ayma rastlamışsa veya bu oruçlar ramazandan sonra ve oruç tutmanın yasak olmadığı günlerde; geceleyin niyyet edilerek tutuimuşsa, ramazan orucu olarak caiz olur. Fakat, bu oruçlar ramazandan ence-ye rastlsmışsa, —ramazan orucu olarak caiz olmaz. (Bunlar nafile oruç olmuş olur.) SerahsVnin Muhıyt´inde de böyledir.
Üzerinde kaza orucu bulunan kimsenin, bu orucu \ızıâ vövr ken, kazaya niyyet etmesi şart değildir; böyle niyyet etmesi de câıî ve sahih olmakla beraber; «üzerinde tutmast icâbeden ramazan orucunu tutmaya niyyet etmesi» daha uygundur. Bu hususta, hasta olanlarla, sıhhatli bulunanlar arasında bir fark yoktur. Bedâi´de de böyledir 0 Bir kimse, şevval ayında[10] keffâret orucu tutmaya başlarsa, !bu durumda bu ayların Irsmszan ve şevvâl´in) ikisi de ya tam (— otuzar gün) veya noksan (— yirmi dokuzar gün) olurlar. Her iki halde de, ket-fâret orucu ds bir gün daha tutularak tamamlanmış olur.
Eğer ramazan tam. fakat şevval noksan olursa; keffâret, iki gün daha oruç tutularak tamamlanır. Ramazan noksan, fakat şevval tamam ´ olursa, bu durumda bir şey lâzım gelmez.
Bir kimse, keffâret orucunu tutmaya zilhicce ayında başlarsa; zilhicce ve onu takip eden ay ya —ilcisi de— tam veya noksan olurlar Bu durumda — müteakip ayda —dört gün daha oruç tutulur. Eğer zilhicce tamam olur da, önceki ay noksan bulunursa, müteakip zamanda üç gün daha oruç tutulur. Eğer önceki ay tamam olur da, zilhicce noksan olursa, müteakip günlerde beş gün daha oruç tutulur. Eğer bîr kimsenin orucu zilkadeye tesadüf ederse veya başka bir aya rastlarsa, bu aylar ya tam veya* noksan olurlar. Zilkade tamam olur da, diğer ay noksan olursa, bir gün daha oruç tutulur. Zilkade noksan olur da, diğer ay tamam olursa, bir şey lâzım gelmez. Sirâcü´l Veh d böldi olur d ğhâc´da da böyledir.
Hamazan-ı Şerlfden onrMü.
Bir kimse, dâr-i harbde senelerce, ramazandan önce ramazan orucu "tutmuş olsa; birinci senede tuttuğu oruç ittifakla caiz olmaz, ikinci, üçüncü... senelerin orucu, bir önceki senelerin orucunun kazası olarak caiz olur mu
Fakih Ebû Ca´fer bu hususta : «O kimse, möbhem olarak, yalnızca ramazan orucu tutmaya niyyet etmjşse, bu caiz olur. Ancak, tiçin-de bulunduğu yılın orucunu tutmayı belirterek niyyet etmişse, bu caiz olmaz Esahh olan kavil de budur.» demiştir. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Bir kimsenin, bir ramazanda iki günlük orucu kazaya kalmış olursa, bunları kaza ederken, ilk günün orucunu kaza etmeye niyyet etmesi uygun olur Ancak, böyle ilk günün orucu diye belirtmese de, kazası caiz olur.
İki ramazandan iki orucu kazaya kalmış olan krmse de, böyle ta´yîn etmeden kazaya niyyet etmiş olsıa, muhtar olan kavle göre bu kazası caiz olur. Hulâsa´da da böyledir.
Ramazanda kasden orucunu bozmuş olan kimse, eğer fakir İse, kaza ve keffâret olarak 61 gün oruç tutar. Kazası gereken, o bir gün orucu, ta´yin etmeden tutması da caiz olur. Fakîh Ebû´I - Leys de böyle söylemiştir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimsenin iki ayrı oruca, birini diğerine tercih etmeden eşit şekilde niyyet etmesi bâtıldır. Bu kimse, birini diğerine tercih etmiş olursa, tercih edilen [hakkındaki niyyet) sabit olmuş olur. Se-rahaî´nm Muhıyt´inde de böyledir.
Bîr kimse hem ramazan orucunun kazasına hem dö nezre niyyet etmiş olsa, bu kimse istihsânen ramazan orucunun kazasına niyyet etmiş olur.
Bir kimse, hem muayyen bir nezre ve hem de nafileye gece veya gündüz niyyet etmiş olsa veyahud da muayyen bir nezir ile kefîârete —yine aynı zamanda— geceden niyyet etmiş bulunsa, bu kimse» bil-icmâ´ muayyen nezre niyyet etmiş sayılır. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Bir kimse, —aynı zamanda— hem kazaya hem de keffâret-i zmar´a niyyet etmiş olsa, bu kimse, — istihsânen —kazaya niyyet etmiş sayılır. Fetâvâyi Kâdîhân´cla da böyledir.
Bir kimse, —yine aynı zamanda— ramazan orucunun kazası ile nafileye niyyet ederse, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)´un Imfinvı A´i-am (R.A.)´d´an rivayet ettiği kavle göre, bu kimse ramazan orucunun kazasına niyyet etmiş sayılır. Zehıyre´de de böyledir.
Bir kimse, —aynı zamanda — hem keffâret-i zıhar´a ve hem de keffâret-i katii´e; veya hem ramazan orucunun kazasına ve hem de keffâret-i katii´e niyyet etmiş olsa, bu kimse bil -ittifak keffâret-i kaiÜ´e niyyet etmiş sayılır. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Bir kimse, —laynı zamanda — hem k-effarefe ve hem de nafileye niyyet etmiş olsa, bu kimse — istihsânen — keffârete niyyet etmiş saythr. Zehıyre´de de´böyledir. ,.
Hayızh haide´olan bir kadın, oruca niyyet etmiş olsa, sonra da fecrin tulû´undan önce temizlenmiş bulunsa, o kadının orucu sahih olur. Sirâcü´!-Vehhâc´da da böyledir.
Bîr kimse, —aynı zamanda— hem kazaya va hem de keffâret-i yemin´e niyyet etmiş olsa, İmâm Ebü Yûsuf (RA.)´a göre, birbirlerine zıt oldukları için bu iki oruç da —câiız— olmaz. İmâm Muham-med (R.A.)´e göre de, bu oruçlar birbirlerine rnünâfî oldukları İçin, caiz olmaz. Fakat, bu oruç nafile yerine geçer. Muhıyt´te de böyledir.
Bir kimse, kara orucu için, fecrin tulÖ´ıw>dah sonra niyyet et-tiğ´i zaman, bu niyyetis kaza âa>hitt olmayacağı için. bu kimse nafile oruca başlamış sayılır. Şayet, bu orucu bozacak olursa, kaza etmesi gerekir. Zehıype´dp de böyledir. [11]
2- RAMAZAN HİLÂLİNİ GÖRMEK (RÜYET-I HİLÂL)
Şaban ayının yirmi dokuzuncu günü akşam üzeri gurup vaktinde, insanların hilâü araştırmaları bir vecîbedir. Hilâli görürlerse, ertesi gün ramazan orucuna başlarlar. Eğer hava bulutlu ise, şaban ayını otuza tamamlarlar. İbtiyâr´da da böyledir.
Keza, sayışım tamamlamak -için şaban ayının hilâlini de recep ayının yirmi dokuzunda gözetlemek münasip olur.
Bu ´hususta, müneccimlerin haberlerine rnürâcad edilmeyeceği grbi sahih olan kavle göre onların sözleri de kabul edilmez. Sirâcü´I -Vehhâc´da da böyledir.
Hatta, bir müneccimin bu hususta yaptığı hesapla kendisi nin amel etmesi de caiz değildir. MiVâcû´d- Dirâye´de de böyledir.
Hilâli gören kimsenin, parmakla işaret etmesi mekruhtur, Za-hiriyye´de de böyl-edir.
Hilâli zevalden önce görmekle oruç tutulmadığı gibi zevalden sonra görmekle de İftar edilmez. O hilâl gelecek geceye aittir. Muhtar olan budur. Htılâsa´da da böyledir.
Havla bulutlu veya dumanlı olduğu zaman; müsiüman. akıllı, bulûğa ermiş ve doğru sözlü olan bir kimsenin şehâdeti makbul olur. Bu şahsın hür, köle, erkek veya kadın olması arasında bir fark yoktur.
Bu ´hususta böyle bir kimsenin şahadetime, yine böyle bir kimsenin şehâdeti de muteberdir.
Bu hususta, tevbe ettikten sonra, kendisine ´had tatbik edilmiş olan bir kimsenin şehâdeti de makbuldür. Fetâvâyİ Kâdîhân´da da böyledir.
Bazı âlimler: «Bu hususta hâli mestur (= gizli, örtülü) olan kimsenin şehâdeti makbul olmaz.* demişlerse de; Hasan´in İmâm Ebû Henîfe (R.A.)´den rivayet ettiğine göre. bu hususta böyle kimselerin şahadetleri de kabul edilir. Sahih olan kavil de budur. Muhıyt´te de böyledir.
Halvânî de bu kavli almış ve kabul etmiştir. Şeyh Ebû´I - Me-kârim´in Nlkâye Şerhinde de böyledir.
Ramazan hilâli ´hakkında, kölenin köleye şehâdeti de makbuldür
Keza, bu hususta kadının, kadına şehâdeti de kabul edilir, Münatfııkın şehâdeti ´İse makbul değildir.
Bu hususta şehâdet lafzı, dava, mahkeme ve hâkimin hükmü de şart değildir.
Hattâ bir kimse, hâkimin yanında hazır bulunsa ve burada başka bir şahsın —bu husustaki— şehâdetini duysa ve bunun doğruluğu da açığa çıksa, bunu duyan kimsenin oruç tutması icâbeder. Artık, bu kimsenin hâkimin hükmüne ihtiyacı kalmaz.
Hilâli gören kimseye, nerede ve ne sakilde gördüğü sorulup, bunu tafsilâtı ile anlatması istenir mi Bu hususta Ebû Bekir el- İskâf: «O kimsenin şehâdetî, ancak bu hususlar sorulduğu zaman kabul edilir.» demiştir. Meselâ, ´bir kimsenin : «Ben hilâli şehrin hâricinde, sahrada gördüm.» veya «Bulutların anasında gördüm.» demesi gibi... Fakat, zahir-i rivayete göre bunları sormak gerekmez. O şahıs böyle tafsilât vermese bile şehâdeti kabul edilir.
Ramazan hilâlini, imâm veya hâkim tek başlarına görmüş olurlarsa, bunlar muhayyerdirler; dilerlerse yerlerine birini nâib tayin ederek, onun huzurunda hilâli gördüklerine şehâdet ederler; dilerlerse, doğrudan doğruya insanlara oruç tutmaian gerektiğini ilân ederler. Ancak, bayramlarla ilgili hilâller bu hükme muhaliftirler. Siıâcü´l -Vehhâc´da da böyledir.
Âdil (burada, «iyiliği kötülüğünden çok olan bir kimse» demektir.) bir kimse, ramazan hilâlini görünce bunu´o gece haber verir. Bu kimsenin erkek veya kadın olmass müsâvklir. Hatta, hilâli gören âdil kimse, câriye ´bile olsa, efendisinden izin almadan, çıkıp bu hususta şehâdette bulunur.
Hilâli, tek başına fâsik ´bir kimse görse, o da bu hususta şehâdette bulunur. Çünkü, hâkim onun şehâdetini çoğu zaman kabul eder. Vecîzü´l - Kerdert´de de böyledir.
Yukarıda söylediğimiz hususlar, hâkimi bulunan beldelerle ilgilidir. Fakat, hâkimi bulunmayan bir yerde [meselâ: bir köyde], bir kimse ramazan hilâlini görmüş olsa; bu kimse o yerin mescidine gidip şehâdette bulunur. (Yani, hilâli gördüğünü, insanların oruç tutmaları gerektiğini onlara haber verir.) Bu kimse âdil ise insanlar onun sözü ve şehâdetî üzerine oruç tutarlar. Muhıyt´te de böyledir.
Yalnız başına, ramazan hilâlini görmüş o!an bir kimsenin şehâdeti kabul edilmese bile, bu kimsenin, oruç tutması gerekir. Şayet bu kimse, o gün orucunu bozarsa, onu kaza eder; Jceffâret lâzım gelmez. Şehâdeti, henüz hâkim tarafından reddedilmeden, iftar etmiş olsa bile, yine keffâret îcap etmez. Sahih olan budur. Fetâvây} Kâ-dîhân´da da böyledir.
Fasık bir kimse, ramazan hilâlin! gördüğünü söylese ve bu şöhâdeti devlet büyüğü (veya hâkim) tarafından kabul edilse ve insanlara oruç tutmaları —gerektiği— ilân edilse eğer o belde ahâlisinden birisi, bu durumdan sonra iftar ederse, âlimlerin ekseriyetine göre, bu kimseye keffâret gerekir. Hulâsa´da da böyledir.
6u kimse, kendi orucunu otuz güne tamamlasa bile İftar etmez; ancak veliyyü´I-emr ile iftar eder. Kâfî´de de böyledir.
Hava kapalı olmayınca, bir kişinin değil, bir çok kişinin şe-hâdetleri kabul edilir. Böylece durum, bunların bilgisi ile veliyyü´! -emr´in reyine havaie edilmiş ve takdire ihtiyaç kalmamış olur. Sahih olan budur. El - ihtiyar Şer nü´I - Muhtar´d a da böyledir.
Şevval ve zilhicce hilallerinin görülmelerinde de durum, Ramazan hilâlinde olduğu gibidir. Sirâcü´l - Vehhâc´da da ´böyledir.
Tahâvî´de: «Şehir bademden gelen bir kişinin şehâdeti da kabul edilir.» denilmiştir.
Keza, yeri yüksekte bulunan bir kişinin şehâdeti de makbuldür. Hidâye´de de böyledir.
İmâm Mürğînâni, SâhibÜ´l - Akdi yy e ve Fetâvayi Suğrâ´da İmâm Tahâvî´nin kavline Itimad edilmiştir. Fakat, zâhir-I rivayette: «Şehir harici (nden gelen) ile şehir (de bulunan) arasında bir fark yoktur» denilmiştir. MiYacü´d- Dirâyo´de de böyledir. [12]
Şevval Hilâlini Gözetleme
Ramazanın yirmi dokuzunda, şevvalin hilâli gözetlenir. Şevval hilâlini bir kişinin görmesi ite iftar edilmem. İbâdette ihtiyat kabul edi-İlr. Şayet, bu durumda iftar edilirse, kaza lâzım gelir; keffâret lâzım gelmez. El - İhtiyar Şerhü´l - Muhtâr´da da böyledir.
Bir kimse bayram hilâlini görse ve bunu söylese, fakat şahadeti kabul edilmese, bu dununda hu kimsenin d& oruç tutmeas gerekir. Şayet tutmazsa, o günün orucunu kaza etmesi icap -eder; keffâret gerekmez. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Veliyyü´l - emr veya hâkim tek başlarına şevval hilâlini görmüş olsalar, ne kendileri bayram namazı kılmak için. namazgaha giderler ve1 ne de, bunu insanlara emrederler. Bunlar, açıktan veya gizlice oruçlarını da yemezler. Sirâcü´l Vehhâc´da da böyledir.
Hava kapalı olduğu zaman, şevval hilâlinin görülmesi hususunda bir kişinin şahidliği kabul edilmez. Ancak, iki erkeğin veya bir er-kekİe iki kadının şehâdeti kabul edilir. Ayrıca, bu hususta hem hürriyet ve hem de şehâdet lafzı şarttır. Hızânetü´l - Müftîn´de de böyledir.
Vali veya hâkim bulunmayan bir beldede; karanlık ve bulutlu bir havada, iki kişi şevval hilâiini gördüklerini söyleseler, buradaki insanların iftar etmelerinde bir beis yoktur. Zâhidî´de de böyledir.
Şevval hilâlini gören kimsenin âdil olması şarttır .Dâva İse şart değildir. Bu hususta, tevbe etmiş olsa bile kendisine had cezası verilmiş olan kimsenin şehâdeti makbul değildir. Hava açık olunca bir kişinin şehâdeti makbul değildir. Ramazan hilâlinde olduğu gibi; ancak, bir topluluğun sözü kabul edilir. Hızânetü´l - Müftîn´de ve Kâfî´de de böyledir.
Şeyhü´i - İslâm : «Eğer başka yerden gelmıv!erse, İki kişinin şehâdeti makbuldür.» demiştir. Zehıyre´de de böyledir.
Kurban bayramı da, ramazan bayramı gibidir. Zâhirü´r-rivâ-yede de böyledir. Doğru olan da budur. Hidâye´de de böyledir.
Ramazan ve Kurban Bayramının dışında kalan aylarda da durum böyledir. Yâni, diğer aylarda da iki erkeğin veya bir erkekle iki kadının şehâdeti kabul edilir. Bu şâhidler hem âdil ve hür, hem de had cezası görmemiş olmahdırlar. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Bir kişinin şehâdetiyle oruç tutanlar, oruçlarını otuz güne tamamladıkları halde, ayı görmemiş olurlarsa, iftar etmezler. Hasan´ın Ebû Hanîfe (R.A.)´den rivayet ettiğine göre, böyle yapmak İhtiyata uygundur. İmâm Muhammed (R.A)´e göre ise, bu kimseler iftar ederler. Tebyîn´de de böyledir. Ğayetü´I - Beyân´da : «Esahh olan İmâm Muhammed´in kavlidir.» denilmiştir. Haİvânî: «Bu ihtilâf, şevval ayının hilâli, hava açık olduğu halde görülmediği zamandır. Fakat hava kapalı olur dar hilâl görülmezse, o kimselerin İftar edecekleri hususunda ihtilâf yoktur.» demiştir. Zehıyre´de de böyledir.
En uygun olan kavil budur. Tebyîn´de de böyledir.
Kapalı havada, iki şahit ramazan hilâline şâhidlik etse ve hâkim de sehâdetlerini kabul etmiş bulunsa; otuz gün oruç tutulduğu halde şevval hilâli görülmese, eğer hava bulutlu ise, ittifakla ertesi gün iftar edilir. Bu durumda hava açık olsa bile yine iftar edilir. Sahih olan da budur. Muhiyt´te de böyledir.
Şahitler şaban ay;nın yirmidokuzunda ramazan hilâlini gördüklerine şahitlik edip : «Sizin oruca başlamanızdan bir gün önce hilâli gördük.» deseler; eğer bu şahitler aynı şehirde bulunmakta iseler, onların bu şahitliklerini kabul etmemek uygun olur. Çünkü bunlar, hesabı terk etmişlerdir. Ancak, bu şahıslar uzak bir yerden gelmiş iseler, töhmetin kaldırılmış olmasından dolayı şahitlikleri caiz olur Hulâsa´da da böyledir.
Zâhirü´r- rivâyede, metlâ´iann [~ ayın ve güneşin doğdukları yerlerin) ihtilâfına itibar olunmaz. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir. Fakın Ebû´l-Leys, bununla fetva vermiş ve: «Mağrİb ahâİisî {= batıdaki ülkelerde yaşayan müslümanlar) ramazan hilâlini görmüş olsalar, —bundan haberdâr olan maşrık ahâlisinin (= doğudaki ülkelerde yaşayan müslümanların) da oruç tutmaları îcabeder.» demiştir. Hulâsa´da da böyledir.
Hilâli sonradan görenlerin, hilâli önceden görmüş olanların görmeleri sabit olunca, oruç tutmaları îcabeder. Hattâ, bir topluluk: «Belde halkı sizden bir gün önce, ramazan hilâlini gördü.» diye şehâ-det etse; bu şahitlik üzerine de insanlar o gün oruca başlayıp otuz gün oruç tutsalar; hilâli görmemeleri hâlinde orucu yemeleri ve terâ-vîhi bırakmaları helâl olmaz. Çünkü, şahitler, hilâli gördüklerine dâir şahitlik etmediler; başkalarının şehâdettne de şahitlik etmediler; yaptıkları ancak, başkalarım hilâli gördüğünü hikâye etmekti. Eğer kendileri şehâdet etseydi veya iki şahit, o gece hilâli gördüklerine şahit* lik etse ve kadı da onların şehâdeti üzerine hükmetmiş olsaydı —durum böyl-g olmazdı— Kadı´nın, Ski şahsın şahitliği üzerine hüküm vermesi caiz olur. Şahitlerin şehâdeti üzerine kadı´nın hüküm varmlş olması, bir hüccettir, Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
m Bir şehrin ahâlisi, hilâli görmeden yirmi sekiz gün-, oruç tutmuş olsa ve sonradan şevval ayının hilâlini görseler; bu durumda eğer, şaban ayı hilâl görülerek otuz güne tamamlanmış İse yani ramazan hilâlini görmeksizin oruca başiamışiarsa, bir günlük oruç kaza ederler. Eğer yirmi dokuz gün oruç tuttuktan sonra, şevvâ! ayının hilâlini görmüş olurlarsa, üzerlerine (hiç bir şey lâzım gelmez. Bu durumda — yâni, yirmi sekiz gün oruç tutunca şevval hilâlini görmeleri hâlinde— şaban hilâlini görmeden şa´ban ayını otuza tamamlayıp sonra ramazan orucunu tutmaya başlamişlarsa. iki günlük oruçlarını kaza ederler. Hulâsa´da da böyledir.
• Bir şehrin ahâlisi, hilâli görerek yirmi dokuz gün oruç tut-mu olsalar, bu şehirde bulunan ve hasta oldukları için oruç tutmayan kimseler, bu ramazanda tutmadıkları oruçları kaza ederken yirmi dokuz gün oruç tutarlar .Eğer, hasta o!an kimse, şehir halkının ramazanı kaç gün tuttuğunu bilmezse, kesin olarak uhtesinde oruç kazasının kalmaması için otuz gün oruç tutar. Muhiyt´te de böyledir. [13]
3- ORUÇLUYA MEKRUH OLAN VE MEKRUH OLMAYAN ŞEYLER
Oruç tutan kimsenin saloz çiğnemesi mekruhtur, Fetâvâyi Kâdî-hân´da 6a böyledir.
Âlimlerimiz bu meselenin tafsilâtı hususunda şöyle demiş-terdir: Eğer sakız çiğnenmiş, çürümüş ve kararmış ise orucu bozar. Şayet, beyaz ve çiğnenmemiş ise orucu bozmaz; fakat bu da mekruhtur. Muhıyt´te de böyledir
Özürsüz olarak bir şev çiğnemek ve tadına bakmak da mekruhtur.
Burada bahsi geçen sakız,,, tabii sakîz.iır. Bu gün satılmakta olan ve seker, esans, meyve özü gibi pek çok şey ihtiva etmekte bulunan çik-İetlerin orucu bozacağn aşikârdır
Bir şeyin tadına bakmakla ilgili özür şudur: Bir kadının kocası veya efendisi kötü huyiu ise, o kadının yemeğim tadına bakması — mekruh olmaz—.
Çiğnemek ile ilgili özür ve zaruret de şudur: Bir bebeğin yiyeceğini çiğneyecek hayızlı ve nifaslı veya bunların hâricinde oruç tutmayan kimse bulunmazsa; pişirilebiiecek bir şey veya süt ve yoğurt da olmazsa, o kadının bebeğin yiyeceği şeyi çiğnemesi —mekruh olmaz —. Nehrü´I - Fâık´ta da böyledir.
Tecnîs´de : «Bir şeyi tatmak,, ancak farz oruçlarda mekruhtur; nafile oruçlarda bir şeyin tadına bakmakta bir beis yoktur.» denilmiştir. Nihâye´de de böyledir.
Oruçlu bir kimsenin, satın alacağı balın veya yağın, taze mi, bayat mı olduğunu anlamak için tadına bakması mekruhtur. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
«Ancak, bu alış-verişte aldanmak korkusu olursa, bunların tadına bakmakta bir beis yoktur.» denilmiştir. Zâhidî´de de böyledir.
Oruçlu kimsenin istincâ´da (= taharette) mübalağa etmesi mekruhtur. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Ramazanda mazmaza ve Istinşak´ta mübalağa yapmak da mekruhtur.
Şemsü´l - Eimme Halvânî, bu hususu şöyle açıklamıştır. Bu, gargara yapmak değildir; suyu fazla alıp ağzı doldurmak ve bunu ağızda fazla tutmaktır, «...gargara yapmak değildir.» kavli, elyak £=en uygun) olana muhaliftir. Münye Şerhi´nde de böyledir.
Oruç tutan kimsenin suyun içinde sesli veya sessiz yellenmesi orucu bozmaz; fakat bu mekruhtur. Mi´râcü´d - Dirâye´de de böyledir.
İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)´ye göre, —abdestin dışında— oruç tutan kimsenin ağzına ve burnuna su alması, başına su dökmesi, suda yıkanması ve ıslak beşe sarılması mekruhtur.
İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)´a göre is-e, bunlar mekruh değildir. Fetva da, Ebû Yûsuf (R-A.)´un kavli üzeredir. Serahsî´nin Muhiyt´inde de böyledir.
Oruçlunun, tükrüğünü ağzında biriktirip sonra yutması mekruhtur. Zahîrîyye´de de böyledir.
Bize göre, saba´h veya akşam, yaş veya kuru misvak kullanmakta bir beis yoktur.
İmâm Ebû Yûsuf (R-AJ´a göre, misvakı suda ıslatmak mekruhtur. Zâhir-i rivayette ise bunda da birbeis yoktur.
Yeşil ve yaş misvak kullanmakta da, bütün âlimlerimize göre bir beis yoktur.
Oruçlu kimsenin sörme çekmesi ve bıyığına yağ sürmesi mekruh değildir. Kens´de de böyledir,
Fakat bu hüküm, bunların zînet kasdı olmadan yapılmalar) halindedir. Eğer zinst kasdi ile yapılmış olurlarsa, oruçlu olunmasa bile mekruh olur. Tebyîn´de de böyledir.
Oruç tutan bir kimsenin kan .^îdırması, orucunu muhafaza edemiyecek şekilde zayıf düşmesinden, korkulurca, mekruhtur. Böyfe bir korku olmazsa mekruh değildir. Sununla birlikte, kan-aldırmayı güneşin batmasından sonraya bırakmak dsha uygun olur.
Şeyhü´l - İslâm : »Kan aldırmanın mekruh olmasının şartı za´fî-yettir. En uygun olanı, karo oruçlu olmadığı vakit aldırmaktır. Kso aldırmakla hacamat birbirinin benzeridir.» demiştir. Muhtytte de böyledir.
Nefsinden — mâ1 etmlyecoği ve inzal vuku´ bulmayacağı hususunda — emin oîsn bir kimsenin, ailesini öpmesinde bir beis yoktur. Fakat nefsinden emin değilse öpmesi mekruh olur.
Kadına dokunmak ela öpmek gibidir.
Oruçlu bir kimsenin, hanımının dudaklarını emmesi (ki buna fâhîs kuble denir) her halde mekruhtur.
Bir Icimsonin hanımmı kucakîamasî da öpmek gibidir.
Nefsinden emin oisa bile, oruçlu kimse için fâhis mübâşertrt ân mekruhtur. Sahih oian budur.
Fahiş Mübaşeret ise : Karı - kocanın her ikisinin de çıplak bulunması, bir birlerine sarılmaları ve avret mahallerinin birbirlerine değmesîdir. Bunun mekruh olduğu hususunda da İhtilâf yoktur. Mu-hiyt´te de böyledir.
Nefsinden emin olan veya çok yaşlı bulunan bir kimserrin hanımını kucaklamasında bir beis yoktur. Sirâcü´I - Vehhâc´da da böyledir.
Oruç tutan bir kimsenin cûnüp olarak sabahlaması veya gündüz uyuyup ihtilâm olması orucuna bir zarar vermez. Serahsi´nin Mu-hıyt´inde de böyledir. [14]
Sahur Yemeği
Sahur yemeği yemek müsteıiaptır. Sahur yemeğinin vakti ise g-ecenin sonudur. Fakîh Ebû´l - Leys : «Sahur yemeğinin vakti, gecenin son altıda biridir.» demiştir. Sîrâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Sahur yemeğini tehir etmek müstehaptır. Nihâye´de de böyledir.
Sahur yemeğini, şüphe hâsıl olacak zamana kadar te´hir etmekse mekruhtur. Sirâcü´I - Vehhâc´da da böyledir. [15]
İftar Ve İftar Duâsı
İftarda acele etmek efdâldir. Namazdan önce iftar etmek müstehaptır. iftar esnasında şöyle duâ edilir :
Manası: Ey Allahim : Senin rızan için oruç tuttum; Sana inandım, güvendim tevekkül ettim. Senin verdiğin rızikla orucumu açtım. Ve ramazan ayının yarınki orucuna niyyet ettim. (Rabbim!) artık benim geçmiş ve gelecek günahlarımı bağışla... [16]
Mi´râcü´d - Oâye´de 6b böyledir. [17]
Şek Gününde Oruç
Şaban ayının son günü mü, yoksa ramazan ayının ilk günü mO olduğu hususunda şüpheye düşülen güne ŞEK GÜNÜ denir.
Şek gününde, ramazan orucuna veya tutulması icabeden bir başka oruca niyyet etmek mekruhtur. Fetâvâyı Kâdîhân´da da böyledir.
Bu günden sonraki günde de şüphe edilirse, o gün de oruç tutmak mekruh olur. Hidâye´de de böyledir,
Sonradan, o günün ramazan ayından olduğu açıklık kazanırsa, o gün ramazan orucunu tutmak caiz olur. Şaban ayından olduğu açıklık kazanmışsa, bu durumda o gün nafile tutmak caiz olur. Ancak, iftar ederse, kazası lâzım gelmez. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse şek gününde, bîr oruca niyyet eder ve şek günö-nün hangi aydan olduğu açıklık kazanırsa, o kimse hangi oruca niyyet eylemişse o sahih olur. Sahih olan bulur. Kâfî´de de böyledir.
Ancak, o günün, şabandan mt ramazandan mı olduğu açıklık kazanmazsa, o kimse vâcibâttan neye niyyet etmiş olursa olsun sahih olmaz. Bunda ihtilâf yoktur. Muhıyt´te de böyledir.
Fakat, bu kimse nafileye niyyet etmiş olursa, sahih olan kavle göre bunda bir beis yoktur. Eğer bu günün ramazandan olduğu ortaya çıkarsa, o kimse ramazan orucu tutmuş olur; Şaban ayından olduğu ortaya çtkmtş olursa, tuttuğu oruç nafile olur. Bu durumda orucunu bozarsa, kaza etmesi lâzım gelir. Çünkü bu oruca —açıkça— nafile nlyyetl ile başlamıştır. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimsenin şek gününde: «Ramazan İse îarz niyyeti ile, şaban İse nafile niyyeti ile...» diyerek muallak bir niyyetle oruç tutması mekruh olur. Şayet, bu günün şaban ayından olduğu anlaşılırsa, tuttuğu oruç nafile olur. Eğer, bu günün ramazandan olduğu meydana çıkarsa, tuttuğu oruç ramazan orucu olarak caiz olur. Muhıyt´te de böyledir.
«Eğer, yarınki gün ramazan ise, ben oruçluyum; değilse — yani şabandan bir gün ise— oruçlu değilim» diye niyyet eden kimsenin, bu nlyyetle tuttuğu oruç, oruç oîm&z. yünktr, tıiyyetmdo kesinlik yoktur.
Bir kimse : «Eğ-er yarınki gün ramazan ayından ise ben oruçluyum; eğer ramazandan değil de, şabandan ise bu oruç üzerime borç olan başka bir oruç olsun» di´ye n´iyyet ederse veya : «Yarınki gün ramazan ise, ben oruçluyum; eğer ramazan değilse orucum nafile olsun.» diye niyyet ederse, bu niyyeîi mekruh olur.
Eğer sonradan o günün ramazandan olduğu açıklık kazanırsa, tut-fjğu oruç her iki niyyet şeklinde de ramazan orucu sayılır. Şayet o günün şabandan olduğu açıklık kazanırsa, birinci niyyet şeklinde vacip sakıt olmaz; tuttuğu oruç nafile olur. Tebyîn´de de böyledir,
Şek günü, havanın bulutlu oîduğu ve otuzuncu gecede gökte bîr alâmet görülemediği gündür.
Veya bir kişi —hilâli gördüğüne— şehâdet eder ve onun şefoû-deti de reddedilirse, bu gün de şek günüdür.
Veya, fasık iki kişi —hâiâli gördüklerin-o— şehâdet ederler v<ı onların da şehâdeti reddedilirse, bu gön de şek günü olur.
Fakat, hava açık olduğu halde, hiiâl görülmezse, o gün şek gimîı değildir. Zâhîdî´de de böyledir
Âlimler, şek gününde, oruç tutmam mt. tutmamanın mı rj dâl olduğunda görüş ayrılığına dûşmfişlor ve; «Bir kimse şaban ayının tamamında oruç tutmuşsa vsya o gün. oruç tutmayı âdet edindiği bir gün ise, bu kimsenin böyle bir şok gününde da oruç tutması efdâldîr.» demişlerdir. İhtiyâr*da da böyledir.
Keza, şaban ayının son üç gününde oruç îviûn kimsenin, ş-şk gönünde de oruç tutması cidaldir. TebyîiTrfe de böyledir.
Şek (jünû, böyie, bir kimsenin oruçlu olduğu güne tevâfuk etmemişse, -y: durum hakkında ihtilâf edilmiştir. Muhtar olan, havas hakkında n.-JAe olarak oruç tutmaktır. Tehzîb´de de böyledir.
Avam hakkında verilen fetva ise şudur: Şek gününün ramazan ayından olma İhtimâli bulunduğu için o gün öğleye kadar beklemek uygund´-r. Ondan sonra is-s oruç yoktur. Sahih olan görüş budur. Fetâvâyj frh-İithn´ü;\ da böyledir.
Bu hususta havas: Şek günü ile ilgili niyyetlerl bilen kimseler demektir. Bunu bilmeyenler ise avam sayılırlar. Niyyet´e gelince : O gün daha önceden oruç tutmayı itiyâd edindiği güne rastlamıyorsa, nafileye niyyet etmek ve kalbine «eğer ramazan ise, ramazan orucu olsun» diye getirmemektir. Mi´râcü´d - Dirâye´de de böyledir.
Bir kimse, şek gününü bekliyerek sabahlasa, sonra da unutarak bir şey yese; daha sonra da o günün ramazan olduğu açığa çıksa ve oruca niyyet eylese fetvalarda: «Bu —oruç— caiz olmaz-, diye zikredilmiştir. Zahîriyye´de de böyledir. [18]
Oruç Tutmanın Mekruh Olduğu Gönler :
İki bayram günlerinde ve teşrik günlerinde oruç tutmak mekruhtur. Bir kimse, bu günlerde oruç tutarsa bize göre, — mekruh olmakla beraber— o kimsenin orucu caiz olur. Fetâvâyl Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse, bu beş günde oruca başlar ve bu orucu bozarsa, kaza etmesi gerekmez. Zâhirüy- rivâyede üç imamımızdan böyle nakledilmiştir. — Başka bir rivayette de— Şeyhayn : «Bu oruçların kaza edilmesi gerekir.» demiştir. Nehrü´I - Fâik´ta da böyledir.
İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)´ye göre, ister ayrı ayrı olsun, ister peşpeşe olsun şevval ayında altı gön oruç tutmak mekruhtur. İmâm Ebü Yûsuf (R.A.)´a göre ise, şevval ayında peşpeşe altı, gün oruç tutmak mekruhtur; ayrı ayrı tutulduğu zaman mekruh olmaz. Müteahhî-rîn´in tamamı ise, bunda bir beis görmemişlerdir. Bahrü´r - Râik´ta da böyledir.
Esahh olan kavil de, bunda bir beis olmadığı, bunun mekruh olmadığıdır. Serahsî´nln Muhıyt´inde de böyledir.
«Her hart- , ayrı ayrı iki gün olmak kaydı ile —şevval ayında — altı gün oruç tutmak müstehaptır. Zahîriyye´de de böyledir. [19]
Savm-ı Misal:
Savm-i visal do mekruhtur.
Savm-ı visal: Oruç tutmanın nehyedilmiş olduğu günlerde ds yememek üzere, senenin tamamında oruç tutmaktır.
Bir kimsenin, oruç tutmanın nehyedümiş bulunduğu günlerde oruç tutmaması şartı ile, senenin —kalan— bütün günlerini oruçlu geçirmesinde, muhtar olan kavle göre bir beis ve kerâhat yoktur Hulâsa´da da böyledir.
Bir kimsenin gece ve gündüz hiç bir şey yemeden arka arkaya oruç tutması mekruhtur. Sirâc´da da böyledir.
Efdâi öİan oruç — ramazan hâricinde — bir gün tutup nir gûn yemektir,. Hulâsa´da da böyledir.
Şemsü´l - Eimme Halvânî´ye göre: O günlere bir tazim nlyyeti olmaksızın, sadece cumartesi ve pazar günlerinde oruç tutmakta da bir beis yoktur Zehıyre´de de böyledir.
Novrûz´ve mîhrican günlerinde oruç tutmak mekruhtur. Ancak, bu günler daha önce oruç tutmayı Itiyad edinilen günlere rastlarsa, oruç tutmak mekruh olmaz; aksi halde mekruh olur. Bu günlerde oruç tutmanın efdâîiyeti hakkındaki söze gelince, bu mezkûr günlerden bir gün önce nafile oruç tutan kimselerin, o günlerde de oruç tutmalarının efdâl olduğu manasınadır. Fakat, bir kimse, bu günlerden bir gün önce oruç tutmamışsa, bu günlerde de oruç tutmaması efdâl-dir. Çünkü., o güne ta´zim kasdı ile oruç tutmak haram olur. Zahîriy-ye´de de böyledir- Muhtar olan görüş de budur, Serahsî´nin Muhıyt*-inde de böyledir.
Sükût orucu da mekruhtur. Sükût Orucu dernek, onjçlu iken konuşmamak demektir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Kocasının izni olmadan, bir kadının nâkile oruç tütmssi mekruhtur.
Ancak bir kadın, kocast hasta :se veya oruçlu ise yahut da hac veya umre için İhram!: bulunuyorsa, o zaman izin almadan nafile oruç tutabilir.
Köie ve câriyeier de. efendilerinden izin almadan nâî;!e oruç tutamazlar. Müdebbir olan kadın ve erkeklerle ümm-0 veled de böyledir.
Bunlardan-herhangi biri izm âlmadsn nafile nruç tutarsa, kocanın karısına, efendinin de kölesine — bu -~ oruçlarını bozdurma- hakkı vardır.
Kocası izm verirse veya ölürse, kadın —bu şekilde— bozmuş olduğu orucunu kaza eder. Köle ve câriye de, efendisi izin verirse veya azâd ederse —bu şekilde— bozmuş olduğu orucunu kaza eder. Koca hasta bulunur veya oruçlu olur veyahut da ihramiı olursa, karısını — nafile —oruç tutmaktan men´ edemez. Bu kadın, kocası nehyetmîs olsa bile oruç tutabilir.
Keza. köie ve cariyeleri, her hâlde efendileri nafile oruç tutmaktan men edebilirler. Cevheretü´n - Neyyire´de de böyledir,
Keffâret-i zıhar İçin tutmakta oldukları oruçları hariç olmak üzere, köle ve cariyelerin tutmaları îcabeden bütün oruçlar, nafile oruçlar gibidir. Hulâsa´da dıa böyledir.
Ecir (= ücretle çalışan bir kimse"- işçi), müste´cirinden (= kendisini ücretle çalıştıran kimseden = işverenden izin almadıkça nafile oruç tutamaz. Ancak böyle olabilmesi İçin, orucunun hizmetine tesir etmesi gerekmektedir. Eğer orucu, hizmetine mâni olmuyorsa, İzin aîmasıns ihtiyaç yoktur. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Bir kimsenin kızı, arvası ve bacısı nafile oruç tutmak için o kimseden ızîn almaya muhtaç değildir. Sirâcü´l - Vehhac´da da böyledir.
Oruç tutmak meşakkatli olduğu zaman, misafirin (= yolcunun) oruç tutması da mekruhtur. Fakat böyle olmazsa, yani yolcuya oruç tutmak zor gelmezse ve beraber yiyip içtikleri arkadaşları da yoksa o yolcunun oruç tutması daha efdâldir. Ancak, birlikte yiyip içtikleri arkadaşları varsa ve bunların nafakaları da ortaksa, bu yolcunun iftar etmesi (— oruç tutmaması) efdâl olur. Zahîre´de de böyledir.
Bir misafir, oruçlu olarak sabahlar, sonra da kendi şehrine veya bir başka şehre girer ve ikâmete niyyet ederse, bu kimsenle orucunu bozması mekruh olur. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir,
Üzerinde ramazan orucu kazası bulunan bir kimsenin nafile oruç tutması mekruh değildir. Mi´râcü´d - Dirâye´de de böyledir.
Eyyâm-ı bıyz´da oruç tutrmak müstehaptır. Eyyâm-i bıyz ise, her ayın on üç, on dört v© on beşinci günleridir, Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimsenin sadece cum´a günleri oruç tutması, — pazartesi ve perşembe günlerinde olduğu gibi— müstehaptır. Bahrüv Râık´ta da böyledir.
Haram ayların tamamında, perşembe, cum´a ve cumartesi gönleri oruç tutmak mDstehaptir. Haram ay´arı : Zilkade, zil-hicce, muharrem ve recep aylandır. — Görüldüğü gibi — bu ayların üçü birbirini takip eden aylardır; birisi iss tek basınadır.
Zil-hlcce´nin başında dokuz gün oruç tutmak müstehaptır. Sîrâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Eğer za´fa uğratacaksa. hacıların arefe günü oruç tutmaları mekruhtur. BahrüV- Râık´ta da böyledir.
Keza, hacıların tevriye gününde oruç tutmaları da aynı sebeple mekruhtur. Çünkü bu günlerde hacla ilgili fiiller yapılacaktır; oruç tutmakla bunları yapmaktan âciz kalınabilir.
Şu oruçlar merğûb olan (= beğenilen, sevilen ve rağbet edilen) oruçlardandır:
1- Muharrem orucu,
2- Recep orucu,
3- Şa´ban orucu,
4- Aşure orucu.
Ashâb-ı kiram´a ve âlimlerin tamamına göre, aşure orucu muharrem ayının onuncu günü tutulur. Zahîriyye´de de böyledir.
Aşure gününün orucunu, muharremin dokuzuncu günü ile birlikte tutmak sünnettir. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
0 Sadece aşure gününde oruç tutrrcak mekruhtur. Ssrahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
tt Günlerin uzun ve sıcak olmasından dolayı, ya2 günlerinde oruç tutmak nefsi tam ıslahtır, ^ahîyro´de de böyledir[20]
4- ORUCU BOZAN VE BOZMAYAN ŞEYLER
Orucu bozan şeyler iki nevidir :
1) Orucu bozup sadece kaza icâbettiren şeyler.
2) Orucu bozup hem kazayı, hem de keffâreti îcabettiren şeyler. [21]
Orucu Bozup Sadece Kazayı İcabettlren Şeyler :
Oruç tutan bîr kimse, unutarak yer, içer veya $mâ´ ederse, orucu bozulmaz. Bu hususta, orucun farz veya nafile olması arasında bir fark yoktur. Hidâye´de de böyledir.
Bir şey yemekte olan kimseye: «Sen oruçlusun» dense ve fakat o şahıs oruçlu bulunduğunu hatırlamasa, sahih olan kavle göre onun orucu bozulmuş olur. Zahîriyye´de de böyledir.
Unutarak orucunu yemekte olan bir şahsı gören bir kimse, şayet onun akşama kadar oruç tutacak kudrette olduğunu anlarsa, muhtar olan kavle göre o kimseye oruçlu olduğunu hatırlatmaması mekruh olur. Ancak, unutarak orucunu yemekte olan kimse zayıf veya yaşlı bir kimse İse, ona haber vermeme ruhsatı vardır. Zahîriyye´de de böyledir.
Orucu zorla yedirilmiş olan kimseye, ve hatâen orucunu bozmuş olan kimseye, sadece kaza lâzım gelir; keffâret lâzım gelmez. Fstâvâyî Kâdîhân´da da böyledir,
Bir kimse, oruçlu olduğunu bile bile, kasdı olmadan hata ile yer veya içerse, —sadece— kaza gerekir. Nehrü´l - Fâık´ta da böyledir.
Unutarak oruç yiyen böyle değildir. Nihâye´de de böyledir.
Unutarak yiyen, içen veya cima´ eden kimsenin orucu bozulmaz. Bu hususta farz ile nafile arasında bir fark yoktur. Hidâye´ds ds böyledir.
Mazmaza ve ıstinşak yapmakta iken karnına su giren bîr kimse, eğer bu durumda oruçlu olduğunu hatırlarsa, orucu bozulur ve onu kaza etmesi gerokir. Fakat, bu sırada oruçlu olduğunu hatırlamazsa, o kimsenin orucu bozulmaz-. Hulâsa´da da böyledir. İtimad bu kavil üzerinedir.
Bir kimse, oruçlu olan bir şahsın1 ağzına bir şey atsa ve o şey de, oruçlu kimsenin kanuna gitse, orucu bozulur. Bu durumda o şahıs hatâ eden kimse gibidir.
Keza, yıkanırken boğazına su kaçan Kimse de böyledir. Yani bu durumda onun da orucu bozulur. Strâcü´I - Vehhâc´da da böyledir
Uyuyan bir kimse su içse. orucu bozulur. O kimse_ unutan kimse gibi değildir. Çünkü uyuyan veya aklı giden kimsenin kestiği hayvanın eti yenmez. Unutanın kestiği ise yenir. Fetâvâyî Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse tas, toprak gibi kendisinden gıda alınmayan ve tedavi de kullanılmayan bir şeyi yutmuş olsa orucu bozulur, fakat kef-fâret lâzım gelmez, Tebyîn´de de böyledir
Oruç tutan bir kimse, çakıl, çekirdek, taş, kuru çamur, pamuk, kuru ot veya kâğıt yutmuş olsa, yine bü kimseye kaza lâzım gelir, kef-fâret lâzım gelmez. Hulâsa´da da böyledir,
Yetişmemiş ham ayva, pişmemiş ham ayva ve yaş ceviz yutmak da keffâreti gerektirmez. Nehrü´l - Fâık´ta da böyledir.
Kuru ve kabuklu ceviz, kabuklu kuru badem yutmak keffâ-retî gerektirmez.
Keza, kabuklu yumurta veya kabuklu nar yutmuş oian kimseye de keffâret gerekmez. Hulâsa´da da böyledir.
Yaş fıstık da ceviz gibidir. Fıstık eğer kuru ise ve içinde ta-nesi olduğu halde çiğnenirse, keffâret icâbeder.. Çiğnenmeden yutulurca keffâret gerekmez. Fıstığın kabuğunun yarılmış olması halinde de, âlimlerin ekserîsine göre yine keffâret gerekmez. Fetâvâyi Kâdîhân´-da da böyledir.
Oruçlu bir kimse, kuru karpuz kabuğu yemiş olsa, keffâret gerekmez. Fakat, karpuz kabuğu yaş olursa keffâret îcâbeder. Zahîriy-yefda de böyledir
Kuru pirinç, mercimek ve dan yemek de keffâreti îcabet-tirmez. Zâhidi´de de böyledir.
Baş yıkamakta kullanılan (ve kil denilen) çamuru yiyen oruçlu bir kimsenin orucu bozulur. Eğer bu kimse, çamuru yemeyi âdet haline getirmişse bu kimse için hem kaza ve hem de keffâret îcâbeder. Zâhîriyye´de de böyledir.
Oruçlu olan bir kimse, —geceden— dişleri arasında kalmış bulunan az bir şeyi yemiş olsa. orucu bozulmaz. Fakat, bu şey çok olursa orucu bozulur.
Bu hususta, nohut kadar veya ondan fazla bulunan şey çok; bundan aşağı olan ise azdır.
Bir kimse, dişlerinin arasında bulunan az.bir şeyi, ağzından çıkarıp eline aldıktan sonra, tekrar ağzına alıp yese orucu bozulur. Uygun olan kavil budur. Râfî´de de böyledir.
Bu kimseye keffâretin gerekip gerekmiyeceği hususunda ise pek çok kavil vardır. Fakîh ise bu hususta : «Esahh olan, bu kimseye keffâretin îcâbetmiyeceğidir.» demiştir. Hulâsa´da da böyledir.
Dişleri arasında kalmış bulunan susam tanesini yutmuş olan kimsenin orucu bozulmaz. Çünkü bu azdır. Eğer bu şeyi, dışardan alıp yutarsa, o kimsenin orucu bozulur. "Bu durumda, keffâret lâzım gelir.» diyenler de vardır. Ancak, muhtar olan, çiğnemeden yuttuğu takdirde keffâretin gerekmemesidir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir. Esahh olan da budur. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Oruç tutan kimse, bunu —sadece— çiğnerse orucu bozulmaz. Fakat, bunun tadını damağında hissederse, bu durumda yine orucu bozulur. Güzel olan budur. Az olan her şeyi çiğnemek halinde asıl olan — kaide — budur. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Bir kimse, kapçıklı olan bir buğday tanesini çiğnemiş olsa, orucu bozulmaz. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Başkasının çiğnemiş olduğu bir lokmayı yutmak, zâhir-İ rivayetle keffâret İcabettirmez. Vecîzü´l - Kerderî´de de böyledir,
Bir kimse, sahur yemeğinden ağzında kalmış olan lokmayı, fecir tulü´ ettikten sonra yutsa veya ekmek kırıntılarını yemek için voplasa da, —oruçlu olduğunu— unutarak onları çiğnemeye haşiasa we sonra durumu hatırlasa; oruçlu olduğunu bildiği halde bunları yutsa, bazı âlimler: «Eğer onu ağzından çıkarmadan yutmuş ise, kendiline keffâret lâzım gelir. Ancak, bu lokmayı önce ağzından çıkarmış jlur. sonra da tekrar ağzına alıp yutarsa,.o; kimseye keffâret lâzım gelmez» demişlerdir. Sahih olan da budur, ´f etâvâyi Kâdihân´da da
öyledir,
Bir başkasının lükrüğünü yutmuş olan kimseye —keffâret değil— kaza lâzım gelir. Ancak, dostunun tükrüğünü yutan kimseye ı keffâret lâzım gelir, Muhiyt´te de böyledir,
Bir kimse, kendi tükrüğünü eline çıkarır ve oradan da ahp yutarsa —keffâret değil— kaza lâzım gelir. Vecîzü´l - Kerderî´ de böyledir,
Konuşmak için dudaklarım —kendi— tükrüğö Üs ıslatan kimse, sonra da o tükrüğü yutsa, —zarurete binâen™ bu orucunu bozmaz. Zâhidî´de de böyledir
Bir kimse, arkası kesilmeden ağzından çenesine akan salyasını, geri ağzına çekip yutsa, o kimsenin orucu bozulmaz. Çünkü henüz salya çıkışını tamamlamamıştır. Ancak, salyanın arkası kesildikten sonra, ağza tekrar alınıp yutulsa, bu orucu bozar. Zahîriyye´de böyledir.
Huccet´de : «Hastalıklı Dİr adamın ağzından su çıksa, sonra tekrar girse ve boğazına gitse, o kimsenin orucu bozulmaz. Tatat-hâniyye´de de böyledir.
Mazmazadan arta kalan ıslaklığı, tükrüğö Us birlikte yutan
kimsenin orucu bozulmaz.
Başından burnuna sümük inmiş oian kimse, onu kasden boğazına çekse, bu tükrük menzilinde olduğu için, o kimsenin orucu bozulmaz. Serahsî´nin MuhıytMnde de böyledir.
Zahir-i rivayete göre, kan yutmuş olan kimseye de sâdece kaza lâzım gelir. Çünkü bu, insan tabiatının nefret ettiği bîr şeydir. Zahîrîyye´de de böyledir
Dişlerin arasından çıkan kan, boğaza girdiği zaman bakılır: Eğer bu kan îükrûkten az olursa, oruca bir zarar vermez; fakat kan tükrükten fazla ise oruç bozulur. Eğer kanla tükrük eşit miktarda olursa, yine orucun bozulmuş olduğuna hükmetmek güzeldir.
İpek işlerinde çalışmakta olan oruçlu bir kimsenin ağzına ipek gitmiş olsa ve bu ipeğin yeşil, kırmızı veya sarı renkteki boyası o şahsın tükrüğüne karışsa ve tükrük sanlaşsa, yeşilleşse veya kırmi-zılaşsa, sonra da o kimse, oruçlu olduğunu bile bile bu boyalı tükrüğünü yutmuş olsa, orucu bozulur. Hulâsa´da da böyledir.
Hindistan eriği emen bir kimsenin tükrüğü boğazına gitse, eriğin kendisi gitmedikçe o kimsenin orucu bozulmaz. Zahîriyye´de de böyledir.
Oruçlu bir kimse, şeker sorsa ve tadı boğazına gitse, bu kimseye hem kaza, hem de keffâret lâzım gelir. Serahsî´nin Muhiyt´İnde de böyledir.
Sinek gibi yenilmesi maksud olmayan ve kaçınılması da mümkün bulunmayan bir şey .oruçlu bir kimsenin ağzına girip boğazına kaçmış olsa, bu kimsenin orucu bozulmuş olmaz. Kîrmânî´nin fzâh´ında da böyledir.
Sineği kendi isteği ile alıp yiyen kimseye de —sadece— kaza lâzım gelir. Tahâvî Şerhi´nde de böyledir.
O Bir kimse esnerken başını yukarı kaldırsa ve bu esnada oluktan akmakta olan sudan bir damla, o kimsenin boğazına gitse, orucu bozulur. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
O Oruçlu bîr kimsenin boğazına yağmur veya kar tanesi girerse, orucu bozulur. Sahih olan budur. Zahîriyye´de de böyledir.
Oruç tutan bir kimsenin boğazına, bir değirmenin tozu veya bir ilacın tadı veya çırpılan ve benz-eri bir işleme tâbi tutulan bir şeyin tozu veya duman veya toz, rüzgâr veya hayvan sürüleri sebebi ile çıkan toz veyahud da bunlara benzer şeylerin kaçması ile orucu bozulmaz. Sirâcü´l-Vehhâc´da da böyledir.
Oruç tutan kimsenin ağzına, bir iki damla kadar az bir miktardaki göz yaşı girmiş olsa, o kimsenin orucu bozulmaz. Fakat göz yaşı çok olur, oruçlu kimse onun tuzluluğunu hisseder ve onu yutarsa orucu bozulur.
Keza, oruç tutan kimsenin yüzünün terido bu şekilde olursa, orucunu bozar. Huiâsa´da da böyledir.
Vücûda, mesanelerinden giren yağlar orucu bozmaz. IWec-ma´ Şerhi´nde de böyledir.
Suda yıkanan bir kimse; suyun serinliğini karnında hissetmiş oîsa, orucu bozulmaz. Nehrü´l - Fâık´ta da böyledir.
Göze damlatılan bir İlacın tadım, boğazında hisseden kimsenin orucu, bize göre bozulmaz.
Keza, tükürüğünde sürmenin eserini ve rengini gören kîmsenîn orucu da, âlimlerin ekserisine göre bozulmaz. Zehıyre´de de böyledir. Esahh üian. da budur- Tebyîn´de de böyledir.
Bîr kimse, ağız dolusu kussa veya kusturuisa veyahud da ağız dolusundan az kussa ve kusmuk kendiliğinden ağızdan geri dönüp karna gitse veya bu kimse tarafından geri çevrilse veyahud da dışarı çıkmış olsa, esahh olan kavle göre bu kimsenin orucu bozulur. Ancak, kusmuğu geri döndermek ve kasden kusmak hallerinde —orucun bozulması için— kusmuğun ağız dolusu olması şarttır. Nehrü´l-Fâık´ta da böyledir.
Bu hükümler, kusuntunun yemek, su veya acı su olması halindedir. Eğer kusmuk balgam olursa, İmâm-ı A´zam Ebû Hanîfe (R.AJ ve İmâm Muhammed [R.AJ´e göre, bu orucu bozmaz. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.) ise, buna muhaliftir. Oma göre, ağız dolusu olursa, bu da orucu bozar. Bu kavil daha güzeldir. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir. İğne vurunarî, burnuna veya kulağına yağ (= ilâç) damlatan kimsenin orucu bozulur; ancak bu kimseye keffâret gerekmez. Hîdâ-yede de böyledir.
Bîr kimsenin kulağına, kendi isteğinin dışında yağ girmiş olsa, o kimsenin de orucu bozulur. Serâhsî´nin. Muhıyt´inde de böyledir
Kulağına su damlatılmış olan kimsenin orucu bozulmaz. Hi-dâye´de böyledir Sahih olan da budur. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Hılîline (— zekerinin deliğine) yağ davlatılan kimsenin orucu, İmâm Ebü Hanîfe (R.A.) va İmâm Muhammed (R.A.)´e göre bozulmaz. Muhiyt´te de böyledir.
Damlatılan şeyin yağ veya su olması müsavidir İhtilâf, damlatılan şeyin, mesaneye ulaşıp ulaşmaması hususundadır. Damlatılan şey, eğer mesaneye ulaşmaz ve zekerin kamışında kalır ise, bu bil -icmâ´ orucu bozmaz. Tebyîn´de de böyledir,
Aktâr´da: «Kadınların ön taraflarına konulan şeylerin onların oruçlarını bozduğunda ihtilâf yoktur.» denilmiştir. Sahih olan budur. Zahîriyye´de de böyledir.
Gâife[22] ilâçları hakkında, âlimlerin ekseriyetine göre, konulan ´bu ilâcın karna veya dimağa ulaşıp ulaşmamasına itibar edilir. Bu ilâcın yaş veya kuru olmasına itibar edilmez. Meselâ : Bir kimse, böyle bir yaraya konmuş bulunan kuru bir ilâcın karna vasıl olduğunu bilirse, o kimsenin orucu bozulur. Veya, yaş bir ilâcın vâsıl olmadığını bilirse, bu durumda da orucu bozulmaz. ´Inâye´de de böyledir.
Bir kimse, bu ilâçlardan hangisinin vâsıl olduğunu bilmezse, bu . durumda ilâç yaş olursa, İmâm Ebû Hanîfe ER.AJ´ye göre âdeten vü-sûi vâki olmuş sayılır ye d kimsenin orucu bozulur. İmâmeyn´e göre ise, o kimsenin, ilâcın karnına veya dimağına yasıl olduğuna dair — kesin — bir bilgisi olmadıkça, şüphe ile orucu bozulmuş olmaz. Eğer, câifeye konan deva-i = ilâç) kuru ise, vâsıl olduğu bilinmedikçe, bil -ittifak orucu bozmaz. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Bir kimse süngülense veya ona ok isabet etse ve bunlar bir müddet içirde kalsa, o kimsenin orucu bozulur. Ancak, süngünün veya okun bir ucu dışarıda kalırsa, oruç bozulmaz. Tebyîn´de de böyledir.
Bir kimse, kemiğin üzerine yapışmış olan eti ağzına alsa sonra cis Bynı zamanda geri çıkarsa, o kimsenin, orucu bozulmaz; fakat çıkarmazsa, orucu bozulur. BedâTde de böyledir.
Bir kimse, bir ucu elinde bulunan ağaç parçasını yutsa ve sonra da geri çıkarsa, orucu bozulmaz. Ancak, bu ağaç parçasının tamamını yutarsa, orucu bozulur. Hulâsamda da böyledir.
O Parmağın, dübürüne sokan bir erkeğin veya parmağını fercl-ne sokan bir kadının orucu bozulmaz. Ancak, bu durumda, parmak ıs-iak veya yağlı olursa, o takdirde oruç bozulur. Çünkü, bu durumda suyun veya yağın vüsûlü söz konusudur. Zahîriyye´de de böyledir.
Bu hükümlerin hepsi, bir kimsenin oruçlu olduğunu hatırında bulundurduğu zamandadır. Ve bunlar güze! tenbihlerdir ve hafızada saklanıp, dikkâtle riâyet edilmesi gerekir.
Çünkü, bir kimse oruçlu olduğunu hatırladığı müddetçe, —yukarıda zikredilen durumların her birinde— orucu bozulur; ancak, oruçlu olduğunu unutarak bunları yapmış olursa, orucu ´bozulmaz. Zâhidî´de de böyledir.
Oruçlu bir kimsenin oturağı çıkmış olsa. onu tekrar yerine korken. İçeriye su gidip orucu bozulmasın diye, parmağına bir bez sararak, onu yerine koyması münâsip oiur. Bundan dolayıdır ki, bazı âlimler: «Oruçlu kimse, taharetlenirken, suyun içeriye girmemesi için, nefes almamalıdır.» demişlerdir. Serahsî´nin Muhiyt´inde de böyledir.
Oruçlu bir kimse, taharetlenirken fazla su kullanır ve su îçe-riye girerse, orucu bozulur. Bahrû’r- Râık´ta da böyledir,
O Ramazan´da, gündüz aktindo zorla ve ölüm tehdidi ile mü-câmatta bulunan kimseye, — keffâret doğîl — kaza lâzım gelir. Fö-tâvâyi Kâdshân´da da böyledir. Fetva da bunun üzerinedir.
Kocası tarafından —bu iş için —zorlanmış olan kadının durumu da böyledir. Yani, bu şekildeki zorlama karşısında, o kadına da keffret gerekmez. Hulâsa´da da böyledir.
Bir erkek, fecrin tulûundan önce. zekerini kadının fercine soksa ve sabah oldu korkusu ile geri çıkrsa. sabah olduktan sonra da menisi dışarı çikmrş olsa, o kimsenin orucunu kraa etmesi gerekme
Unutarak cimâya başlayan bir kimse, oruçlu olduğunu hatirlasa ve derhüi zekerinier. çekse veya fecrin doğmasından önce zekerini îdhâl -etmiş olan şahıs. —vaktin geçmesinden korkarak— derakep geri çekse, sahih o´tan rivayete göre, bu kimselerin orucu bozulmaz. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bu durrmdakt bir kimse, eğer —2eker1ni hemen çekmez ve— az da olsa beklerse, o şahsa hem kaza, hem de keffâret lâzım gelir. Bedâi´de de böyledir.
Ramazanda karısının yüzüne veya fer-cine şehvetle, bir veya birkaç defa bakan kims öden inzal vâki o!sas orucu bozulmaz. Fethü´I - Kadîr´de d-e böyledir.
Keza, düşünmekte meni gelmiş oba. yine oruç bozulmaz. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir
Bir kimse, oruçlu iken karışım Öper ve inzal vâki olursa orucu bozulur; fakat keffârşt icâbetmez. Muhiyt´te de böyledir.
Keza, cariyesini, genç kimseyi veya hanımım Öpen bir kimse, kendisinde, bu sebeptep doiayı bir yaşlık görürse veyahut da yaşlık görmemesine rağmen bundan tad almış, zevk duymuş olursa; İmâm Ebû Yûsuf bu kimsenin orucu bozulur; İmâm Muhsmmed (R.A.)´e göre ise. bu kimsenin —bu durumlarda— orucu bozulmaz. Zahidi de de böyledir.
Hayvanı öpmesi sebebi ile kendisinden inzal vâki olan kimsenin orucu bozulmaz. Muhıytvtts de böyledir
Mübâşere (— etleri ~~çıplak olarak— birbirine dokundur mak), el sıkışmak ve kucaklaimak da öpmek gibidir. Bahrü´r - Rûık´ta da böyledir.
Kadına dokunmaktan vay a onun kilor (gibi rhahrem bir eşyasını) görmekten dolayı menisi cûdunun sıcaklığını hissetmiş orucu bozulmaz. Mi´râcü´d - Dir
gelmiş olan kimse, şayet kadsnın vij-oiursa orucu bozulur; aksi takdirde âıye´de de böyledir.
Bir kadın, kocasının manisi gelinceye kadar onu tutmuş olsa, bu durumda kocanın orucu bozulmaz. Ancak kadın, kocasını, onun teklifi ´ile tutmuş olursa, bu dlummda kocanın orucunun bozulup bozulmayacağı hususunda, âlimler arasında ihtilaf vâki olmuştur: «... Bozulur.» diyenler de vard´ır; *--. bozulmaz.» diyenler de vardır. Muhiyt´te de böyledir.
Bir kimsede, ´bir hayvanın fercinc dokunmaktan dolayı inzâ! vaki olsa, o kimsenin orucu bozulmaz. Sirâcü´i - Vehhâc´da da böyledir,
O Bir kimse, bir hayvana veya bir ölüye veyahut da bir kadının Ön ve arkasının haricine mücâmaatta bulunmuş olsa ve kendisinden inzal vuku´ bulmasa, oruç bozulmaz; şayet İnzal vâki olursa-, orucu bozulur fakat keffâret icâbeimez: kaza ermesi lâzım gelir. Fetâ-vâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Menisi gelene kadar, zekerin ilâç tatbik etmiş olan kimsenin, o orucu kaza etmesi gerkir. Muhter olan budur ve âlimlerin âmmesi böyle söylemiştir. Bahrü´r - Râik´tr.
Bir kimse, karısının elj ile, zc bepl-e de inzal vaki olsa, o kimsenin or da da böyledir.
Uyuyan veya geçici olarak c:. şeye —ifâkat halinde— oruca nfyyet
bulunulsa, imamlarımızdan yetine gör lan kimsenin orucu bozulur. Huiâsa´da
Birbirleri ile cima´ eden iki da böyledir. terine ilaç sürdürse ve bu se-ıcu bozulur. Sirâcü´I - Vehhâc´-net getirmiş bulunan bir kim-ettikten sonra, cima´ olunmuş i de, bu durumda cim´â olunu-da böyledir. kadından da înzâl vâki olmuş olsa, ikisinin de orucu bozulur. İnzâlfolmazsa. oruçları da bozulmaz. İnzal vâki olması hallerinde de kefaret lâzım gelmez. Fethü´l - Ka-dîr´de de böyledir. [23]
Orucu Bozup Kazayı Ve Hem De Keffâreti İcâbettiren Şeyler
Bir kimse kasden, iki yold kaza ve hem de keffâret lâzım gelir. an birine cima´ etmiş olsa, hem . Bu durumda, her iki tenasül uzvundan da meninin gelmesi şart değildir. Hidâye´de de böyledir.
Kendisine cima1 edilen kapın, buna razı ´olmuşsa, ona da hem kaza ve hem de keffâret îcâpeder. Ancak, cima, zoraki yapılmışsa, kadına keffâret Sazım gelmez: yalnız kaza etmesi gerekir.
Keza, kadın bu işe zoraki başisf; sonra da gönlü olursa, yine ona keffâret lâzım gelmez; yalnız kaza ^rmesi gerekir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da bu/Iedir.
Bir çocuk veya bir deli ile nefsini tatmin eden yahut zina eden kadına, bil İttifak ihern kaza !hem de keffâret gerekir. Zâhidî´de de böyledir.
Gıda veya deva olan bir şeyi kasden yiyen bir kimseye keffâret lâzım gelir. Ancak, gıdalanmak veya devâlanmak kasdı olmadan yenilen şeylerde — sadece kaza lâzım gelir. Hızânetü´l - Müftîn´-de de böyledir.
Oruçlu olan bir kimse, ekmek ve yemek yediği; su, yağ veya süt içtiği; meyve, misk, zâferan veya kâfur yediği zaman, bize göre !bu kimseye, hem kaza hem de keffâret lâzım gelir Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Keza; sirke, deve sütü; asfer, za´ferân. bakla, kavun, karpuz, üzüm, üzüm çubuğu ve şeker kamışı sularını içmek de, hem kaza ve ´hem de keffâret gerektirir.
Yağmur, kar ve dolu suyunu kasten yutan kimseye de, hem kaza ´hem de keffâret lâzım gelir.
Keza, tin-i ermeni denilen çamuru deva için yemek; yenilmesi âdet haline getirilmiş kuru bir çamuru yemek; yağ ile yuğrulmuş darı unu yemek; küçük ´bir karpuzu —tümüyle— yutmak da hem kazâys ve hem de keffâreti gerektirir.
Keza, çiğ et ve çiğ iç yağını yemek de, muhtar olan kavle göre keffâreti gerektirir. HızânetO´l - Müftîn´de de böyledir,
Kaynatılmış arpa yutan kimseye de, keffâret gerekir. Fakat, arpa kaynamış olmazsa, keffâret gerekmez. Çünkü, kaynatılmış arpanın yenilmesi âdettir; kaynatılmamış arpanın yenilmesi ise âdet değildir. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Yağa veya pekmeze katılmış darı ununu yemek de. keffâreti gerektirir- Buğday da böyledir. Huiâsa´da da böyledir.
Bir kimse, mısırın sömeğîni yerse, Zendûsî´ye göre, — onda tat olması ve yiyen kimsenin de. bu tattan lezzet alması söz konusu olduğundan— keffâret gerektirir. Sirâcü´I - Vehhâc´da da böyledir.
—Taze— üzüm çubuğu yaprağı gibi, yenilen cinsten olan, bir ağaç yaprağını yemek de, hem kazayı, hem de keffâreti gerektirir. Eğer yaprak, yenilen cinsten olmazsa, bu durumda, —keffâret değil— sadece kaza lâzım gelir. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Bütün otlar hakkındaki hüküm de böyledir. Yâni ,ot!ar yenilen cinsten olurlarsa, hem kazayı, hem de keffâreti icâbettirir; yenilen cinsten olmayan otlar ise, — keffârati değil, sadece — ka-zâyı gerektiril. Tebyîn´de de böyledir.
Bîr tek üzüm tanesini, çiğneyerek yiyen kimseye hem kaza hem de keffâret icâbeder.
Üzüm tanesini çiğnemeden yutan kimseye de, —-özümün çöpü olsa da, olmasa da—hem kaza, hem de keffâret gerekir. Bu hususta âlimlerin görüş birliği vardır. Ebû Süheyl ise; «Çöpü ile birlikte — çiğnenmeden— yutulan üzümden dolayı keffâret lâzım gelmez.» demiştir. Zâhîrîyye´de de böyledir
Taze, (yaş) badem yutan kimseye de k-effâret iâzim gelir. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Bademi veya cezivi, —ister taze olsun, ister kuru olsun —
çiğneyerek yutan kimseye ´keffâret gerekir, Mi´râcü´d - Dirâye´cte de böyledir,
Tuz yutmak keffâreti gerektirmez. Ancak, bunu âdet hâline getirmiş olan bir kimse, tuz yutarsa; ona keffâret gerekir Tebyîn´de de böyledir
Muhtar olan kavle göre. tuz yemek ise keffâreti gerektirir Sadrü´ş - Şehîd: «Bu görüş sahihtir.» demiştir. Ebi´I - Mekârİm´in Nikâye Şerhi´nde de böyledir. [24]
Bu Konu İle İlgili Bazı Mes´eleler
Ramazanda unutarak yeyip îçen veya clmâ" eden bir kimse, orucum bozuldu zannı ile — ve — kasden yerse, keffâret gerekmez Ebü Hanîfe (R.A)´ye göre, bu kimse unutarak yiyip içmenin orucu bozmadığını bilse bile, yine — o zan ile orucunu bozduğu için— bu kimseye keffâret gerekmez. Bu görüş sahihtir. Hulâsa´da 6a böyledir.
Oruçlu iken kusan bir kimse, orucum bozuldu zannr iîe yiyip içerse, kendisine keffâret lâztm gelmez. Fakat, bu kimse, kusmakla orucu yemenin gerekmiyeceğini bilerek yerse, bu durumda kendisine keffâret lâztm gelir. Bahrü´r - Râik´ta da böyledir.
Ramazan günü ihtiiam olan kimse, bu durumda orucunun bozulduğunu zannederek, kasden yer içerse, kendisine keffâret gerekmez. Muhıyt´te de böyledir.
Ancak, bu kimse bu durumda orucunun bozulmadığını bilmekte olduğu halde orucunu bozmuşsa, kendisine keffâret lâzım gelir. Zâhîriyye´de de böyledir.
Hacamat yaptırdıktan (kan aldırdıktan} sonra, orucu boztıidu zannı ile. kasden yiyip içen kimseye hem kaza hem de kefaret gerekir.
Ancak, bu kimseye, orucunun bozulduğu fetvası veri´miş olursa, İmâm Muhammed (R.A.Ve göre kendisine keffâret gerekmez
Keza, bu kimseye bu konuda bir hadîs söylenmiş olsa ve bu kimse ona itiınad etmiş bulunsa, yine kendisine keffâret gerekmez.
Ancak bunlara, İmâm Ebü Yûsuf (R.A.) muhaliftir. O´na göre, bu kimse eğer o hadisin te´v ilini biliyorsa kendisine keffâret gerekir. Hidâye´de de böyledir.
Bir kimse ramazan günü, sürme çekinse, yağlansa veya bıyığını yağlasa ve sonra orucum bozuldu zannı ile kasden birşey yiyip İçse, kendisine keffâret lâzım gelir.
Ancak, bu hususta bir bilgisi yoksa ve kendisine bu durumda yemesi hususunda fetva verilmişse, bu kimseye keffâret lâzım gei-mez= Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir misafir (yolcu), öğleden önce, hiç bir şey yeyip içmeden bîr şehre girse ve oruç tutmaya niyyet etse; sonra da kasden cima´ eylese, bu kimseye keffâret gerekmez.
Keza, bir mecnun zevalden önce iyileşse ve —hiç bir şey yememiş olduğu halde— oruca niyyet etse; sonra da cima´ etse. kendisine keffâret gerekmez, Sirâcü´I - Vehhâc´da da böyledir.
Bir kimse, geceleyin niyyet etmeyip, sabahleyin zevalden (yâni nehâr-ı şer´înin yansından] önce oruca niyyet etse ve sonra kasden orucunu bozacak olsa. bu kimseye yine sadece kaza lâzım gelir; keffâret lâzım gelmez. Keşfü´I - Kebîr´de de böyledir
Bir kimse orucunu bozsa ve sonra da oruç tutamayacak kadar hasta olsa, bize göre o kimseden keffâret düşer. Sahih olan budur. Fetâvâyi Kâdîhân´ds da böyledir. Zahîriyye´de; bu görüş esahhtır.» denilmiştir.
Bize göre bu hususta asıl kaide: Bir kimse gündüzün sonunda öyle bir hâl ve sıfatta bufunsa ki. gündüzün başında bu hal ve srfat üzere bulunmuş olsa idi; ortıe tutmaması mubah olacaktı; bu durumdaki kimseden keffâret sakıt otur. Fetâvâyî Kâdîhân´da da böyledir.
Ramazan gününde misvak kııllanmiş olan bir kimse, oruca bozuldu zanm^ie ve bilerek yeyip içse, kendisine hsm kaza ve hem de keffâret lâzım geiir. Hulâsa´da d.´- böyledir
Bir kimsenin kıybetini yaptığından dolay; orucu bozuldu zannı ile, iftar eden [= orucunu (bozan) kimseye de. hem kaza hem de keffâret gerekir Bu kimse, bir âlimden fetva almış veya bir hadîs-j şerifi teVil etmiş olsa bile, hüküm aynıdır. Bedâi´de de böyledir. Ulemânın âmmesi de böyle söylemiştir. Fetâvâyî Kâdîhân´da da böyledir*
Kasaen orucunu yedikten sonra havı olan veya oruç tutamıyacak kadar hastalanan bir kadına da keffâret lâzfm gelmez: sadece o oVucu kaza öder
Keza, orucunu kasden bozduktan sonra bayılan k;msenfn üzerinden de keffâret sakıt olur. Serahsî´nin Muhtyt´İnde de böyledir.
«Orucunu kasden bozduktan .sonra, kendisini kasden yaralamış olan kimsenin üzerinden ise keffâret sakıt olmaz.» denilmiştir Sahih oîan da budur. Zahfriyye´rie de böyledir.
Bir ´hayvanla veya ölü bir insanla möcamsntta bulunan bîr kimse, daha sonra da, —bu durumda kendisine keffâret gerekmediğini bile bile— kasden yerse, kendisine hem kaza, hem de keffâret lâzım gelir. Ancak, bu şahrs durumu ´bilmemekte ise, —- keffâret değil —. sadece kaza lâzım gelir
Keza, parmağını arkasına veya önüne ithal eden bir kimse, orucunun bozulduğunu zannedip, kasden yese veya kadının güzelliklerine bakan bir kimse, orucunun bozulduğunu zannederek kasden iftar etse, bu haller de kusma gibidir. Yani bu durumda bu hallerin hükmü, kusmanın hükmü gibidir Hulâsa´da da böyledir.
oauç
Lâşe (= pis olmuş hayvan eti) yiyen bir kimseye, eğer lâşe kurtlanmışsa sadece kaza; kurtlanrnamışsa, hem kaza hem de keffâret lâzım gelir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
O Ramazan günü, gündüz vaktinde idânı edilmeye götürülen oruçlu bir kimse, su istese; bir başka şahıs da su verse ve o adam suyu içse; sonra da affedl-Isc. Şeyhü´l - İmâm Zehlrüddln: "ö kimseye keffâret lâzım gelir.» demiştir.
Ramazan günü, gündüz vaktinde kasden karısı ile cima´ eden ´bir kimseyi, devlet başkanı zoraki ve mecburi bîr yoculuğa çıkarmış olsa bile, zâhırü´i - usûlde bu kimsenin üzerinden keffâret sakıt oirnaz. Zâh r yyG´d& de böyledir. [25]
5- ORUÇ TUTMAMAYI MUBAH KILAN ÖZÜRLER
1- Yolculuk:
Ramazanda yolculuğa çıkacak olan bir kimse, geceden oruca niy-yet etmiyebilir. Ancak oruca başladıktan sonra o gün yolculuğa çıkan kimse için, o ilk gün orucunu bozması mubah olmaz.
O Böyle bir durumda yolculuğa çıkmış olan kimsenin orucuna devam etmesi gerekir. Şayet, devam etmeyip; yolculuğa çıktıktan sonra iftar etmiş olursa; bu kimseye — keffâret değil— sadece kaza gerekir. Ancak, önce orucunu bozup, sonra yolculuğa çıkan kimsenin durumu böyle değildir. Bu durumda olan bir kimseye hem kaza ve ve hem de keffâret lâzım gelir. Serahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir.
Bir kimse, günün başlarında, kasden orucunu bozmuş olsa ve bundan sonra da devlet başkanı kendisini cebren sefere çıkarsa, zâhirü´r-rivâyede bu kimseden —bu durumda bile— keffâret sakıt
Bu kimse, bu durumda kendi isteği ile yolculuk yapmak istemiş olsa bile, kendisinden keffâretin sakıt olmıyacağı hususunda rivayetlerde., ittifak vardır Hulâsa´da da böyledir
Ramazan ayında yolcuiuğa çıkmış olan bir kimse, unuttuğu bir şeyi almak için evine geri dönmüş olsa ve orucunu bozduktan sonra tekrar yola çıksa, —kıyâsen— onun üzerine de keffâret îcap eder. Çünkü, bu kimse yolculuğu terk etmiş olmaktadır. Fakîhde: «Biz bunu kabul ederiz.» demiştir. [26]
2- Hastalık:
Oruç tutmamayı mübâh kılan özürlerden birisi de hastalıktır.,
Hasta, nefsinin telef olmasından veya bir azasını kaybetmekten korkarsa, bil - icmâ´ iftar eder (~ oruç tutmaz).
Hastalığının artmasından veya uzayıp geç iyi olmasından korkan kimse de, bize göre İftar edebilir. Yani oruç tutmayabilir. Bu durumlardan dolayı iftar eden (—orucunu bozan) kimseye, —keffâret değil— sadece kaza lâzım gelir. Muhiyt´te de böyledir.
Hastalık, bîr kimsenin —kendisinin— içtihadı ile belli o.ur. Bu hususta ictihad, mücerred vehm f= ihtimal) ile değil, hastalığın alâmetlerinden bu kimsede zann-ı galip meydana gelmesi ile mümkündür. Hastalık tecrübe ile veya fışkı zahir olmayan müsiüman bîr bîr doktorun haber vermesi ile de bilinebilir. Fethü´İ - Kadîr´de de böyledir,
Oruç tutması sebebi ile hasta olmakîan korkan bir kimse de hasta gibidir. Tebyîn´de de böyledir
Keza, ´ağır sıtma nöbetine tutulan kimse, —henüz sıtma zuhur etmeden — orucunu bozacak olsa, bunda bir beis yoktur. Fet-hü´I Kâdîr´de de böyledir.
Fakat, gün aşın sıtmaya tutulan kimse, mutad gününde sıtma nöbetinin gelmesi ile, kendisini zayıf düşüreceğini tevehhüm ederek orucunu boğduzu halde, —o gün— sıtma zuhur etmese kendisine keffâret de lâzım gelir, Hulâsa´da da böyledir. [27]
3- Hamilelik Ve Çocuk Emzirmek:
Oruç tutmamayı mubah kılan özürlerden biri de, kadının hamile olması veya çocuk emzirmekte bulunmasıdır
Hamile olan veya çocuk emziren kadınlar, kendi nefsinden veya çocuklarından korkarlarsa, oruç tutmayabilirler veya iftar edebilirler. Bu durumdaki kadınlara keffâret gerekmez; oruçlarını kaza «derler. Hulâsa´da da böyledir.[28]
4- Hayız Ve Nifas Hali:
Hayız ve nifas hallerinde bulunan kadınlar iftar ederler. Hî-dâye´de de ´böyledir.
Bir kadın hayız günü diye, başladığı orucu bozsa ve o gün hayız olmasa, zahir-î rivayete göre. bu kadına keffâret lâzım gelir, Zâhîriyye´de de böyledir.
Geceden temizlenmiş olan kadın, müteakip günün orucunu tutar. Bu hayzının müddeti on gün olanlar içindir. Hayzının müddeti on günden aşağı olan bir kadın, da gecenin yıkanacak kadar bir bölümüne yetişirse, orucunu tutar. Fakat, kadın yıkanma işini bitirene kadar, fecir doğarsa; bu kadın o gün oruç tutmaz. Çünkü, bu yıkanma müddeti, hayız müddetinden sayılır. Bu söylediğimiz husus ise, hayız müddeti on günden az olan kadınlar hakkındadır. Setahsî´nin Muhıyt´inde de böyledir. [29]
5- Şiddetli Açlık Veya Susuzluk :
Oruçlu ´bir kimse, açhktan veya susuzluktan dolayı helak olacağından veya aklına noksanlık geleceğinden —tecrübesine, bir alâmete veya müsiüman bir doktorun sözüne dayanarak— korkarsa, bu kimse, orucunu —daha sonra kaza etmek üzere— bozabilir.
Çalışmasından dolayt zayıf düşen ve oruç tutarsa helak olacağından korkan kimse de, iftar edebilir Aynı durumda olan. cariyeler hakkında da hüküm böyledir
Devlet başkam tarafından şîddetli sıcak günlerde çalışmaya götürülen kimse de, helak olmaktan veya aklına noksanlık gelmesinden korkarsa. İftar edebilir, Fethü´İ - Kadîr´de de böyledir. [30]
6- İhtiyarlık:
Oruç tutmaya gücü yetmeyen çok yaşlı kimselere «Şeyhî fânî» denir. Bu durumda olanı kimseler oruçlarını yerler ve ´her günün orucu İçin —keffârette olduğu gibi— bir fidye verirler yâni her günün orucu İçin bir fakirin karnını doyururlar, Hidâye´da de böyledir. Yaşlı kadınlar için de hüküm aynıdır
Şeyhi fânî, ölümüne kadar her gün kuvveti noksanlaşan kimselerdir ki, ´bunlar tekrar kuvvet bulamadan vefat ederler. Bahrü´r-Râık´ta da böyledir.
Bu durumda olan kimseler, fidyelerini dilerlerse ramazanın başlarında, bir defada verirler; isterlerse bunu ramazanın sonuna bırakırlar. Nehrii´l – Fâık’ta da böyledir.
Fidye verdikten sonra, oruç tutmaya gücü yeter hâle -gelen yeşlı ´bir kimsenin verdiği fidyenin hükmü batıl olur. Bu kimsenin önceden tutamamış olduğu oruçlarını kaza etmesi gerekir. Nihâye´ds de böyledir.
Bir kimsenin üzerinde yemin keffâreti orucu veya katil keffâreti orucu bulunsa ve bu kimse ihtiyarlığından dolayı oruç tutmaktan âciz bir halde olsa; bu kimsenin, mezkûr ´keffâretlere bedel olarak, fakirlere yemek yedirmesi caiz olmaz. Çünkü, fidyede aslolan — başka bir şeye bedel olan oruçlarda değil— bizzat tutulamıyan oruçlar için Verilmektedir. Yani, ancak tutulamıyan oruçlar için ve oruç tutabilme ümidi kalmadığı zaman fidye verilebilir. Bu durumda ise, tutulması gereken oruç, başka bir şeyin bedelidir; asıl oruçtan değildir. Bu sebeple, bunun yerine yemek yedirmek —oruç tutabilme ümidi kalmamış olsa bile— caiz değildir. Keza, yemin keffâreti de böyledir. Çünkü, bu da başka bir şeyden bedeldir.
Fakat, üzerinde zıhar keffâreti veya ramazan keffâreti bulunan bir kimse, eğer fakir olmasından dolayı köle aza d etmekten ve yaşlılığından dolayı da oruç tutmaktan âciz olursa; bu kimsenin bu durumda — bunlara bedel olarak— altmış fakiri doyurması caiz olur. Çünkü bunların oruçtan bedel olduğu nasla sabittir. Tahâvî Şerhi´nde de böyledir.
Hastalık veya yolculuk gibi bir özürden dolayı ramazan orucunu tutamayan bir kimsenin hastalığı veya yolculuğu ölünceye kadar devam etse; bu kimsenin —tutamadığı— bu oruçlarını kaza etmesi gerekmez. Ancak, bu kimsenin tutamadığı oruçları yerine, fakirlere yemek yedirilmesini vssiyyet etmesi sahih olur. Bu vasiyyett, malının üçte birinden yerine getirilir. Yani, —malının üçte birinden — fakirlere yemek yedirilir.
Fakat, ´bu kimse hastalıktan kurtulursa veya yolculuktan dönerse ve tutamadığı oruçlarını tutabilecek vakit de bulursa; bu şahsın, tutamadığı bu oruçlarının tamamını kaza etmesi gerekir. Ancak, bu oruçları tutmadan, ölüm gelirse, fidye verilmesini varislerine vasiy-yet eder. Bedâi´de da böyledir.
Bu durumda olan kimsenin velîsi, tutamadığı her oruç için, fakire yarım sa´ buğday veya bir sa´ hurma veya arpa verir. Bedâi´de de böyledir.
Bu durumda olan bir kimse, vesiyyet etmemiş olsa bile, varislerinin, —-bu fidyeler İçin— teberruda bulunmaları caiz olur. Ancak, vasiyyet yoksa, vârisler üzerine hiç bir şey lâzım gelmez. Yâni, varisler fidye vermeye zorlanmazlar. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bu durumda, ölen kimsenin yakınları, onun yerine oruç tutmazlar. Tebyîn´de de böyledir.
İyileşen ´hastalar ve yolculukları sona eren yolcular, sıhhat veya İkâmetleri sırasında, daha önce tutamadıkları oruçları kaza ederler. Bunda ihtilaf yoktur; âlimlerin ekserisinin görüşü budur. Sahih olan da budur. Sirâcü´I - Vehhâc´da da böyledir-
Bir kimsenin birinci ramazandan kaza borcu olduğu halde ikinci bir ramazan girmiş olsa, o kimse edayı kaza üzerine takdim eder. Yani, önce yeni giren ramazanın oruçlarını edâ etmesi gerekir.
Râzî, arkadaşlarımızın : «Nafile olan oruçlarda da, özürsüz olarak iftar etmek helâl olmaz.» dediklerini nakletmiştir. Kâfî´de de böyledir. Bu görüş sahihtir. Zahir-i rivayet de budur.
İmâm Ebû Yûsuf (R.A.) ve İmâm Muhammed (R.A.)´den gelen rivayetlere göre, — nafile oruçlar hakkında — ziyafet de bir özürdür. Zahir olan budur. «Bu -hususta takip edilmesi uygun oian yol şudur: Eğer, ziyafet sahibi bir kimsenin —ziyafette— hazır bulunmasrndan memnun olacak ve f3kat iftar etmemesinden üzüimeyeeekse, bu kimse iftar etmez. Ancak, iftar etmemesi hâlinde davet sahibi olan şahsın üzüleceğini bilirse, bu durumda iftar eder. Sonra daa bu orucu kaza eder.» demişlerdir.
Büyük âlim Şemsü´l - Eimme Halvânî: «Bu hususta söylenilen-İerin en güzeii : «Eğer o kimse, ileride bu orucu kaza edeceğinden emin olursa, din kardeşinden eziyyeti kaldırmak için iftar eder. Ve eğer, bu orucu kaza etme hususunda nefsinden emin olmazsa —iftar etmemesi ziyafet sahibine eza olsa bile— iftar etmez.» demiştir.
Bu hal, iftarın zevalden önce olacağına göredir. Eğer ziyafet zevalden sonra ise, —nafile oruç tutan kimse, bu ziyafet sebebi— ile ´İftar etmez. Ancak, bu durumda iftar etmemesi, ana ve babaya karşı gelmek şeklinde tezahür ederse, o kimse yine iftar eder. Muhiyt´te de böyledir.
Nafile oruçlarda —bir zıyafetde— misafir otmak özür sayıldığı ´gibi, ev sahibi olmak da özür sayılır. Vikâye´de de böyledir.
Ziyafet., vacip olan oruçlarda özür sayılmaz, Nihâye´de de böyledir.
Ramazan ayının ´bazı günlerinde iyileşen bir mecnûnun, — bu ramazanda, cinnetinden doiayi— tutmadığı oruçlarını kaza etmesi lâzım gelir. Ancak, cinnet hâli ramazan ayının tamamını kapsarsa, —-daha sonra iyileşse bile— bu kimsenin o oruçları kaza etmesi gerekmez. Cinnetin bulûğa ermiş veya bulûğ çağına yaklaşmış olan kimselere gelmesi arasında, zâhîr-i rivâyet´e göre bir fark yoktur,
Bîr mecnûn, Ramazan ayının son günü zevalden önce, iyileşmiş olsa da, kendisine kaza lâzım gelmez. Sahih olan görüş budur, Kifâye´de ve Nihaye´de de böyledir.
Ramazanın tamamını baygın geçiren kimse —daha sonra — onu kaza eder. Bu, bil - icmâ1-böyledir. Mî´râcü´tj - Dirâys´de de-böyİe-dir.
Bir kimse, güneş battıktan sonra bayılmış veya tecennî etmiş olsa ve hu hali de günlerce devam etse; bu şahsın, o gecenin gündüzüne ait oian orucu kaza etmosi gerekmez. Çünkü, eğer o craca niyyet etmiş olduğunu bilseydi, —durumu— açıktı. Bunu bilmiyorsa, açık olan hâli niyyettir; ve amel halin zahiridir. Meselâ : Bu kimse, ramazanda yolculuğa çıkmış olsaydı, iftar eder ve sonra da — bu orucunu— kaza ederdi. Çünkü, o şahsın hâlinin zahiri, niyyet edip etmediğine delâlet etmemektedir. Zâhidî´de de böyledir.
Ramazanda düşmanla savaşacağını bilen ve bu sebeple zayıf düşeceğinden korkan bir gazi, iftar edebilir. Serahsî´nin Muhryt´-İnde de böyledir.
Harbin olacağı kesin olarak belli olmasa bile, yine bu gâzi-ye keffâret gerekmez. Çünkü, savaşta kuvvetli bulunmak için iftarı öne almaya ihtiyaç vardır. Halbuki, hastalık böyle değildir. Zâhîriy-ye´de de böyledir.
Nafakasını — san´ati ile — kazanmrya muhtaç olan bir san´atkâr; oruçlu iken san´atı ile uğraşınca, zarara uğrayacağını bilirse, bu şahsın iftar etmesi de mubahtır. Kunye´de de böyledir. [31]
6- NEZİRLER (=ADAKLAR)
Şartsız nezir sahih olmaz.
Nezrin sahih olmasının şartları şunlardır:
1- Bir nezrin sahih olması için, şer´an, nezredilen bu şeyin cinsînden bir vecîbenin olması gerekir. Bu sebepten dolayı, meselâ : hasta ziyaretini nezretmek sahih olmaz.
2- Nezrediien şey, bizzat maksud olmalıdır; vesîle olmamalıdır. Bundan dolayıdır ki, abdest almayı veya tilâvet secdesini nezretmek sahih olmaz.
3- Nezredilen şey, hâi-i hazırda vecîbe olan bir şey olmamalıdır. Bunun içindir ki, meselâ : «Öğle namazını kılmayı veya başka bir farzı yerine getirmeyi nezretmek sahih olmaz. Nihâye´de de böyledir.
4- Nezredilen şey, nefsi itibariyle maslyet (— günah) olmamalıdır. Bahrü´r - Râik´ta da böyledir. Meselâ;
Bir ´kimse, «Allah rızası İçin, kurban bayramı günü oruç tutayım.» demiş olsa bile, o gün yer; başka bir gün kaza eder. Çünkü, bu nezir sahihtir. Oruç tutmak, binefsihî meşru´; —o gün tutmak jse— liğayrihî menhîdir. {= yasaklanmıştır.) Çünkü, —kurban bayramı günü oruç —tutmak— Allahu Teâlâ´nm dâ´vetine İcabeti terk etmektir. Ancak, —adağından dolayı— o gün oruç tutmuş olan kimsenin üzerinden, oruç borcu düşer. Yani adağı yerine gelmiş olur. Hidâye´de de böyledir.
5- Yerine getirilmesi mümkün olmayan bir şeyi nezretmenrek de nezrin sıhhatinin şartlarındandir. Meselâ: Bir kimse «dünkü gün oruç tutayım.» diye nezretmiş olsa, bu nezri sahih olmaz. «Bahrü´r Râik´ta da böyledir. Bir kimse : «Filan adamın geldiği gün, Allah rızası İçin oruç tutmak, üzerime nezir olsun.» diye adakta bulunsa; bu kimsenin orucunu yediği gün veya kad:nın hayz olduğu gün o adam gelmiş olsa; İmâm Muhammed (R.A.)´e göre, bu kimsenin yapacağı bir şey yoktur. Muhtar olan da budur. Strâcîyye´de de böyledir.
«Bu adam, zevalden sonra gelmiş olursa, o şahsın yapacağı bir şeyv yoktur. İmâm Muhammed (R.A.)´e göre böyledir.» denilmiştir. Hulâsa´da da böyledir.
Bir ftimse : «Filân adamın geldiği gün, Allah rızası için —o günün devamında— oruç tutayım.» diye nezretmiş olsa; o kimse de geç gelse, nezreden adama bir şey lâzım gelmez. Ancak, o adam zevalden önce gelmiş olursa ve nezreden kimse de, —o ana kadar — bir şey yememiş ´bulunursa; oruca niyyet eder. Serahsî´nin Muhıyt´-inde de böyledir.
Bir kimse : «Felan adamın geldiği gün, Allah rızası için devamlı oruç tutayım.» diye adamış olsa ve bu adam gelmeden de iftar etmiş bulunsa; bu kimsenin o gün oruç tutması lâzım gelmez. Fakat, o günü takip -eden günde oruç tutması -lâzım gelir. Sirâcü´I - Vehhâc´-da da böyledir.
Bir kimse : «Filan adamın geldiği gün ve filan adamın da, iyileştiği gün oruç tutayım.» diye nezretmiş bulunsa; —gelecek — şahsın geldiği gün, diğeri de iyileşmiş olsa, adak sahibi kimsenin
— sadece-— o gün oruç tutması gerekir; başka bir şey lâzım gelmez. Muhıyt´ts de böyledir.
Bir kimse : «Allah rizası için bir gün oruç tutayım» diye adamış oisa; bil - icmâ´ bu orucu —geciktirecek olsa bile— dilediğî gün tutar. Çünkü, hu şekilde adamakla, o şa!hsa —her hangi— bir gün oruç tutmak vacip o!ur.
«Allah rızası için, iki gün —veya üç gün, veyahut on gön— oruç — bu— sözü sahih değildir.
«Allah rızası için, iki gün —veya üç gün, veyahut on gön— oruç tutayım.» diye adakta bulunan kimsenin, bu oruçları tutması vacip olur Bu ´kimse, bu oruçları İstediği zaman tutar. Dilerse, bu oruçları arka arkaya tutar; dilerse bazan tutup bazan tutmayarak, aralarını açmak sureti ile tutar.
Fakat, bu kimse, bu oruçları adarken, arka arkaya tutmaya niyyet etmiş olursa, bu oruçları arka arkaya tutar.
Böyle, arka arkaya tutmaya niyyet etmiş olan bir kimse, bu günlerden birinde oruo tutmazsa; veya bu ´durumdaki bir kadın hayz olursa; bu oruçları —baştan başlayarak— yeniden tutar. Sirâcü´I - Veh-hâc´da da böyledir.
Bir kimse, ayrı ayrı günlerde oruç tutmayı adayarak bu şekli üzerine vacip kıldıktan sonra, bu oruçları arka arkaya tutmuş olsa; bu caiz oför. Feîâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse : «Allah rızâsı için. ard arda on gün oruç tuta-, yım.» diye adamış bulunsa ve bu kimse on beş gün oruç tutsa, fakat bu arada bir gün iftar etse ve oruç tutmadığı bu günün —ilk— on günde mi, yoks3 —son— beş günde mi olduğunu bilemezse; bu durumda bu şshıs, arka arkaya beş gün daha oruç tutar. Böylece, arka arkaya on gün oruç tutmuş olur, Zahîi-iyye´de böyledir.
Bir kimse : «Allah rızası için, gün ve gün oruç tutayım.» diye adakta bulunmuş oîaa; şayet bu şahıs niyyetî esnasında «ebediyyen- dememişse, — sadece — bir gün oruç tutar.
«Aliah rızası için oruç tutmak, adağım olsun» diyen kimsenin de, bir gün oruç tutması gerekir.
Bir kinişe: «Günl-erce oruç tutmak nezrim oIsutt.» demiş olsa, üç gün oruç tutar. Ancak .niyyeti esnasında daha fazla oruç tutmayı murad etmesi hâli müstesnadır.
Bir kimse: «Çok günlerin orucunu tutarım.» diye nezretmiş olsa ve fakat niyyeti esnasında gün sayısını belirtmemiş bulunsa, bu kimse İmâm Ebû Hanife (R.A.)´ye göre on gün, İmâmeyn´e göre ise yedi gün oruç tutar. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Gün sayısını, niyyeti esnasında belirtmeden : »Allah rızası için günlerce oruç tutmak nezrim olsun.» diyen kimsenin, on gün oruç tutması gerekir. İmâmeyn´e göre bu şahıs yedi gün oruç tutar. Sirâ-cîyye´de de böyledir.
Bir kimse: «(Bid´atü aşere yevmen =) On gün ilâ on dokuz gün oruç Tutayım.» diye adamış olsa; o kimse on üç gün oruç tutar. Fethü´I - Kadîr´de de böyledir.
Bir kimse: «Allah rızası için (keza keza yevmen =) şu kadar, şu kadar gün oruç tutayım.» diye adamış bulunsa, bu kimsenin on bir gün oruç tutması gerekir. Bu kimse, adadığı esnada sâdece (keza, keza´ =0 «şu kadar, şu kadar» demiş bulunsa yirmi bir gün oruç tutması lâzım gelir. Fetâvâyı Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse: «Cum´a orucu tutmak, üzerime nezrolsun.» demiş olsa; bu şahsın yedi gün oruç tutması gerekir. Fakat, bu kimse adaması esnasında «sadece cum´a günü» diye belirtmişse, bu durumda sâdace cum´a günü oruç tutar. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Cum´a günlerinde oruç tutmayı adamış olan kimse İmâm-ı A´zam Ebû Hanîfe (R.AJ´ye göre, on cum´a oruç tutar. İmâmeyrfe göre ise, bu şahsın ömrünün bütün cum´afarında oruç tutması gerekir.
Bir kimse: «Bu ayın cum´alarında oruç tutmak üzerime nezir olsun.» demiş olsa; o ay çıkıncaya kadar bütün cum´aları oruç tutar. Şemsü´l - Eimme Serahsî: «Sahih olan budur.» demiştir. Zahîriyye´-de de böyledir.
Bir kimse: «Allah için, perşembe günü oruç tutmak üzerime nezir olsun.» demiş bulunsa; ´bu kimse — sadece— kendisine en yakın olan perşembe günü oruç tutar. Gelecek perşembe günlerinln hepsinde oruç .tınması gerekmez. Ancak, -gelecek her perşembede oruç tutmaya» niyyet etmiş olması hâli müstesnadır.
Keza, bir kimse: «Sekiz gün cumartesi günü Allah rızası için oruç tutayım.» diye adamış olsa, bu kimsenin, iki cumartesi günü oruç tutması lâzım gelir. Fakat, bu kimse «yedi gün, cumartesini oruç tutayım.» diye nezretmiş olsaydı, yedi cumartesi günü oruç tutması gerekirdi. Çünkü, cumartesi yedi günün içinde bir tanedir; tekerrür etmez. Ve böyle diyen kimsenin sözü, öncekinin sözüne muhalif olarak, sayı üzerine hamledilir. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Bir kimse, bütün perşembe günlerinde oruç tutmaya niyyet etmiş olsa ve fakat bu perşembelerden birinde oruç tutmamış bulunsa, o kimsenin bu — tutmadığı — orucu kaza etmesi geretör. Muhiyt´-te´de böyledir.
Bir kimse, çeyh-i fâni oluncaya kacîar, kaza borcunu te´hir etmiş olsa veya ömrü boyunca oruç tutmayı adamış bulunan bir kimse, âciz kalıp bu adağını yerine getiremese veya san´atı İle meşgul olması sebebi ile. bunu yapması, kendisine meşakketli gelse, bu durumdaki kimseler, oruç tutmayıp, her gün bir fakiri doyururlar. Bu kimselerin, —zorluğundan dolayı— bunu yapmaya da güçleri yetmezse, Allahu Teâlâ´dan af dilerler. Şüphesiz ki Allah C.C.) bağışlayıcı ve merhamet edicidir.
Zamanın zorluğundan {sıcaklık gibi-..) dolayı oruç tutmaya gücü yetmeyen, —bu durumdaki— kimseler de, oruç tumayıp kışı beklerler ve kışın kaza ederler. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Bu hüküm, ömür boyu oruç tutmayı adamamış olan kimseler içindir. Hulâsa´da da böyledir,
Bir kimse : «Allah rızâsı için on gün oruç tutayım.» demeyi murad ettiği halde, ağzından «...Bir ay oruç tutayım.» sözü, çıkmış olsa; bu kimsenin bir ay oruç tutması gerekir. Çünkü, nezirde kasıd-la, kasdm dışındaki söz müsâvîdir
«AMah rızası için, bir ay oruç tutmak üzerime nezir olsun.» diyen kimsenin, otuz gün oruç tutması lâzım gelir. Burada ay otuz gün olarak belirlenir. Nezreder etmez, hemen oruca başlamak gerekmez. Burada orucu tehir etmekten dolayı günahkâr olunmaz. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
fetAvAyi hindîyye
Bir kimse : «Bu ayın orucunu tutmak, bana nezir olsun,» demiş olsa, bu kimse, o ayın kalmış bulunan günlerinde oruç tutar. Adarken, bir ay oruç tutmayı adamış olursa, bu niyyetini yerine ga-tirir. Muhıyt´te de böyledir.
Arka arkaya olmak üzere, bir ay oruç tutmayı adamış olan kimsenin, bu orucu arka arkaya —hiç ara vermeden— tutması gerekir.
Fakat, mutlak olarak bir ay oruç tutmayı adamış bulunan kimse, muhayyerdir: Dilerse peş peşe tutar; dilerse bazan yeyip, bazan tutarak otuz güne tamamlar. Bu durumdaki bir kimse, —belli bir — ayda oruç tutmaya başlasa da, arada bir orucu yemiş olsa, bu yediği orucu kaza eder; —baştan başlayıp, hepsini— yeniden tutması gerekmez. Bu durumda, tamamını iftar etmiş olan kimse de muhayyerdir r Kaza ederken, dilerse ayrı ayrı tutar; dilerse arka arkaya.tutar. Zâhidî´de de böyledir.
Bir kimse : «Şevval, zil-ka´de ve zil-hicce aylarında Alları rızâsı için oruç tutmak nezrim olsun.» demiş bulunsa, bu oruçları, mezkûr ayların hilallerine bakarak tutar. Zil-ka´de ve zil-hicce otuzar gün, şevval yirmi dokuz gün olursa, bu şahsın beş gün daha oruç tutması gerekir. Bu beş günün, bir günü /ramazan bayramı, dört günü de teşrıyk günlerinin yerinedir. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse, Allah rızası için üç ay oruç tutmayı adaşa ve bu üç ayı da şevval, zilkâde ve zil-hicce olarak belirlese bu durumda zil-kâde ile zil-hicce otuzar, şevval ise yirmi dokuz gün olsa, bu kimsenin altı günün orucunu kaza etmesi gerekir. Hulâsa´da da böyledir.
Bir kimse : «Allah rızâsı için, ramazan ayının misli (kadar) oruç tutmak, üzerime nezir olsun.» demiş olsa ve bunu arka arkaya tutmaya niyyet etmiş bulunsa, bu kimsenin, arka arkaya bîr ay orııo tutması gerekir.
Eğer bu kimse, «ramazan ayının misli» derken, buradaki benzetişi ile ramazan ayının, sayısı kadar oruç tutmayı kasdetmiş olursa veya bu ko;.uda hiç bir niyyeti bulunmazsa, bu şahsın otuz gün oruç tutması gerekir ve bunu isterse arka arkaya, isterse ayrı ayrı tutar. Muhıyt´te de böyledir, Nevâzîl´de : «Biz bunu kabul ederiz.» denilmiştir. Tatarhâniyye´de de böyledir.
Keza bu kimse «ramazanın misli- tabiri |le, onun farz oluşunu irâde eylemişse, yine ayrı ayrı tutar. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bîr kimse : «Allah rızası için bu sene oruç tutayım,* diye nezretmiş olsa; ramazan ve kurban bayramının —ilk— gönleri ila teşrıyk günlerini, sonradan kaza eder. Hidâye´de de böyledir.
Bu —hüküm— bu şahsın ramazan bsyramından önce, bu şekilde niyyet etmiş olması halindedir. Şayet, o kimse şevval ayında, bu şekilde söyliyerek niyyet etmiş olursa, ramazan bayramının — ilk— gününü kaza eylemez.
Keza, bu kimse teşrıyk günlerinden sonrar bu şekilde —söyliyerek— niyyet etmiş olursa, bayram ve teşrıyk günlerini kaza etmesi gerekmez. Gâyetü´l Beyân´da da böyledir.
Bir kimse : «Allah rızâsı için, bir sene oruç tutayım.» dese ve fakat ´bu senenin hangi sene olduğunu belirlemese, ayları ile tutarak seneyi tamamlar ve otuz beş günlük orucunu da kaza eder. Bu otuz ´beş günün, otuzu ramazan, beşi de bayram ve teşrıyk günlerinin yerinedir
«Allah için, arka arkaya bir senenin orucunu tutmak üzerime nezir olsun», diyen kimsenin —bu niyyeti ile— durumu, «Allah için — bi aynihî— şu seneyi oruçlu geçirmek nezrim olsun.» diyen kimsenin durumu gibidir. Bu kimsenin ramazan ayım kaza etmesi lâzım gelir Çünkü, ramazan ayı, arka arkaya bir yılın dışında değildir. Hu-(âsa´da da böyledir.
Bir kadın, —adamak sureti II«— belli bir seneyi oruçlu geçirmeyi üzerine vacip eylemiş olsa; fau kadın hayz olduğu günlerin orucunu sonradan kaza eder. Çünkü, hayızlı olduğu günler, —oruç tutmayı adadığı— senenin dışında değildir Sahih olan budur. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Oruç tutmanın adandığı sırada «dehren» denilmiş olsa; bu kelime burada «bir sene» veya «ömür boyu» manasına gelir. Fethü´l-Kadîr´de de böyledir.
Bir şarta ta´lik edilmiş (= bağlanmış) olan bir nezir, o şartın meydana gelmesinden önce edâ ediimez; edilmiş olsa bile caiz olmaz. Bu, bil-icmâ´ böyledir
Bir vakte izafe edilen, bîr nezir fse, o vakit gelmeden eda" edifa-bilir. Şöyle ki: Bir kimse, recep ayını oruçlu geçirmeyi nezretse de, onun yerine rebiüi-evvel ayını oruçlu geçirse; böyle yapması İmâm Ebû Yûsuf´un kavline göre caiz olur. Bu kavil, aynı zamanda İmâm-i A´zam Ebû Hanîfe´nin de kavlidir, imâm Muhammed´e göre ise, bu caiz olmaz. Muhıyt´te de böyledir.
«İyiieşirsem oruç tutarım.» diyen Dlr kimseye, "Allah rızesi İçin, oruç tutmak üzerime nezir oisun.» demedikçe, bir şey lâzım gelmez. Kıyasa uygun olan budur. İstihsanda ise : «Bu kimsenin oruç tutması gerekir.» denilmiştir. Fakat, bu kimse sözünü bir şarta ta´hk etmezse, o kimseye kıyâsen de, istihsânen ds, bir şey vacip olmaz. Zahîriyye´de de böyledir.
Bîr kimse, beiîi bir ayı oruçlu geçirmeyi nezrederek, o,ay oruç tutmayı kendisine vacip ey I ese, ancak o ay gelmeden bu kimse öise, bu kimsenin o ayın her bir gününün orucu için fakire yarım saT (= 520 dirhem) buğday ıt´âm edilmesini vasiyyet etmesi gerekir Ayın belirli bir ay olması ile olmaması arasında bir fark yoktur.
Hasta bir kimse : «Allah rızâsı için. bir ay oruç tutmak üzerime nezir olsun.» demiş oisa ve bu şahıs sıhhatine kavuşmadan ölse, -kendisine hie bir şey lâzım gelmez. Ancak, bu şahıs, bir tek gün bile, iyileşmiş olsa, ayın tamamını saviyyet etmesi gerekir. İmâm Muhammed (R.A.) ise: «Bu kimse, sıhhate kavuştuğu günler kadarını vasiyyet eder.´ demiştir. Hulâsa´da da böyledir.
«Allah rızası için, ayın başında ve sonunda peş peşe ıh gön; oruç tutmak üzerime nezir olsun.» diyen kimsenin, ayjn on beşinci ve on altıncı günlerinde oruç tutması gerekir. Fetâvâyl Kadı-hân´da da böyledir.
Bir kimse: «Allah rızası için, recep ayını oruç tutarak g* -çareyim.» diye adakta bulunduktan sonra, zfhar keffâreti oiarak arka arkaya İki ay oruç tutsa vs bu aylardan bîri de recep ayı olsa, bu «keffâret-i zıhari— caiz olur. Ancak, recep ayını -t-nezrinden.dolayı — sonradan kaza etmesi gerekir. Esahh olan budur, Zahîriyye´dc de böyledir. [32]
7- İ’TİKÂF
Bu bab, İ´tikâfın:
a) Manasını,
b) Kısımlarını,
c) Şart ve rükünleri,
d) Edeblerini,
e) Güzellik ve üstünlüklerini,
f) İ´tİkâfi bozan şeyleri ve
g) İ´tikâf için zararlı olan şeyleri, ihtiva etmektedir. [33]
a) İtikâfin Manası:
İ´tikâf: Bir mescid-i şerîfde veya mesci´d hükmündeki bir yerde, i´tikâf niyyeti ile ikâmet etmektir. [34]
b) İtirafın Kısımları:
İ´tlkâf:
1- Vacip,
2- Sünnet-î müekkede,
3- Müstehâb olmak üzere üç kısma ayrılır.
Bir şarta bağlı olarak veya bir şarta bağlı olmadan adanmış bulunan i´tikâf, vacip olan i´tikâftır.
Ramazan-ı şerifin son on günündeki i´tikâf İse (kifâye yolu ile) sunnet-i müekkededir.
Bu ikisi dışında, —başka zamanda— bir mesctdda ibâdet n;y yeti i!e yapılan i´tikâf ise, müstebab olan i´tikâftır. Fethü´I - Kadîr´do de böyledir. [35]
c) İtikâfın Şart Ve Rükünleri:
1- Niyyet: Niyyetsiz i´tîköf. h´.l - icmS" cûa olmaz. Mi´râ-cü*d - Dirâye´de de böyledir.
2- İ´tikâf mescidde yapılmalıdır: Ezan okunup, kamet getirilen her mescidde i´tikâf yapılabilir. Sahih olan budur. Huîâsa´da böyledir. [36]
Hangi İ´tikâf Daha Efdâldir
İ´tikâfin en efdali, Mescîd-i Hsrarn´da f= Beytullah´da = Kâ´be´de) yapılan i´tikâftır. Sonra, i´iikâfîar fazilet dereceleri i´tiba-riyle şöylece sıralanır: MescîcS-i Nebî´de {= Medînc-i Münevvere´-deki Ravza-i Muta-hnara´da), sonra Kudüs´teki Mcscid´i Aksâ´da, sonra camilerde ve sonra da cemâati çok olan mescid´erde yapılan i´ti-kâflar efdaldir. Tebyîn´de de böyledir.
Kadınlar, kendi evlerinin mescidinde (= namaz kıldığı odasında] i´tikâf yaparlar. Bu durumda, i´tikâf yaptıklar: yerler kadınlar hakkında cemaatin namaz kıldığı mescidfer gibi olur. Kadınlar, zaruri ve insani ihtiyaçları olmadıkça, — i´tikâf müridetînce —• buradan çıkmazlar, Mebsût Şerfıî´nde de böyledir.
Kadınların, dışarıdaki mescidlerde f´tifcâfa girmeleri caizdir ve fakat bu mekruhtur. Serahsî´nin Muhıyt´indo de böyledir.
Kadınların evlerinde i´tikâf yapmaları, mescidde Tîikâf yapmalarından; mah~İ!e mescidinde i´tikâf yapmaları da, büyük rnescid-de i´tikâf yapmalarından daha efdâldir. Evinde i´tikâf yapacak oian kadın, nama kılmaya tahsis edilmiş bir yer yoksa: evinde namaz kıldığı yerin hâricinde i´tikâf yapabilir
Bîr kadının evinde mescid yoksa, bir yeri mescîd ittiha edip, orada i´tiköf yapar. Zâhidî´ds de böyledir.
3- İtirafın şartlarından bîri de oruçtur: Oruçlu olmak, vacip olan i´tikâflar için şarttır ve lâzımdır. Zâhirü´r - rivây-ede, bu hususta İmâm Ebû H&nîfe (R.A.)´den bir rivayet vardır. İmâmeyn (R.A.)´in kavillerine göre : Nafile olan İ´tikâfîarda oruç şart değildir. Hatta, mescide girmiş bulunan bir kimse, ordan çıkıncaya kadar i´ti-kâfa nlyyet etmiş olsa, bu büe sahih olur. Tebyîn´de de böyledir.
Bir kimse, bir gece ve bir gündüz i´tikâf etmeyi nezretmiş olsa ve fakat o gün oruç tutmasa, bu —i´tikâfı— sahih olmaz.
Bir kimse, şayet: «Allah rızâsı için, oruçsuz olarak bir ay i´tikâf yapayım.» diye nezretmiş olsa; bu kimsenin hem i´tikâf yapması ve hem de oruç tutrnas; iâsım gelir. Zahîriyye´de de böyledir.
Orucun kendisinin bulunması şart kılınmıştır; i´tikâf yönünden oruç şart kılınmamıştır. Hatta, bir kimsenin ramazan i´tikâfını nezretmesi de sahihtir. Zshıyrs´a´e de böyledir.
—Ramazan i´tikâfını nezreden— bir kimse, ramazan orucunu tutsr da, i´tikâf yapmazsa; >bu kimsenin diğer bir ayda ard arda ol-. mak şartı ile i´tikâf yapması ve bu i´tikâf günlerinde de- oruç tutması gerekir. Mtslıtyt´te. de böyledir.
Bu kimse, eğer ikinci ramazan gelene kadar î´tikâfa girmez, ve bu gelen ramazanda i´tikâfa girerse, caiz olmaz (Nezri yerine gelmiş bulunmaz.) Çünkü, oruç o kimsenin zimmetinde borç olmuş olmaktadır.´Bunun, da vaktini zayi etmiş olduğu İçin, bu oruç binefsihî maksûd olmuş bulunmaktadır. Maksûd olan ise, başkası ile edâ olunmaz. Hatta, bir ay i´tikâfa girmeyi nezretmiş olan bir kimse, sonra da ramazanda i´tikâf yapsa, bu caiz olmaz. (Yani, nezri yerine gelmiş bulunmaz.) Bu kimse, oruç tutmasa ve o ayın orucu ile beraber, i´tikâfını da kaza etse, bu caiz olur. Çünkü kaza, edâ gibidir. Serahsî´-nîn Muhıyt´inde de böyledir.
Nafile oruç tutmaya niyyetli olarak sabaha erişen bir kimse, gündüzün bir bölümünde «Allah İçin i´tikâf yapmak üzerime nezir olsun.» dese, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)´nın kavline göre, o kimsenin î´tikâfı kıyâsa göre olmaz. Çünkü, —adanan bu,— İ´tikâf vaciptir. Bu da ancak vacip olan bir oruçla sahih olur. Halbuki, bir kimsenin —önceden niyyet etmiş olduğu— orucu nafile bir oruçtur ve onu vacip kılmak mümkün değildir. Muhiyt´te de böyledir. [37]
4- Müslüman Olmak, Akıllı Bulunmak, Cünüplükten, Hayız Ve Nifastan Temiz Bulunmak Da İ´tikâfın Şartlarindandir :
Çünkü : Müslüman olmayan, ibâdete ehil değildir. Mecnun (= deli), niyyete ehil değildir.
Cünüp, hayıziı ve nifaslı olanlar ise, mescidlere girmekten men edilmişlerdir.
Bulûğa ermek, i´tikâfm sıhhatinin şartlarından değildir. Yani, akıllı olan çocuğun yaptığı iîtikâf sahih olur.
I´tikâfın sahih oibasi için, erkek olmak ve hür olmak da şart değildir. Kadın, kocasının izni ile; köle de efendisinin izni ile i´tikâfa girebilir ve i´ti kaftan sahih olur. Bedâi´dü de böyledir.
Bir kimse, i´tikâf için hanımına izin verince, artık bundan dönemez ve hanımının i´tikâf yapmasını men etmesi sahih olmaz. Fakat, efendi, kölesine verdiği izinden dönebilir. Böyle yapmakla, efendi kötü bir iş yapmış ve günahkâr olmuş olur.
Mükâtep köle İse, efendisinden izin «İmadan i´tîkâf yapabilir. Efendisinin, mükâtep köleyi i´tikâftan men etme hakkı yoktur. Fetâ-vâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kadın, i´tikâf yapmayı —izinsiz olarak— adamış olsa, bu durumda da kocasının, o kadını i´tikâftan men etme hakkı vardır.
Keza, köle ve cariyeler de, i´tikâfi nezretmiş bulunsalar, efendileri onları —i´tikâftan— men edebilirler. Muhiy´te de böyledir.
Azad edilen köle ve baîne olan cariye, —nezredip yerine getiremedikleri— bu i´tikâflarını kaza ederler. Fethü´l - Kâdîr´de de böyledir.
Müntekâ´da : «Bir koca, karısına bir ay i´tikâfa girmesi için İzin vermiş olsa; kadın bu bir aylık i´tikâf süresinin ard arda olmasını istese,´bu durumda (kocası ayrı ayrı olmasını emredebilir. Ancak koca, biaynihî bir ay İ´tikâfa girmesi için karısına izin vermiş olsa, kadın da ard arda olarak i´tikâf yapsa, kocanın onu men etmeye hakkı kalmaz.* denilmiştir. Serâhsî´nin Muhıt´inde de böyledir. [38]
D)- İtikâfın Edebleri
i´tikâf esnasında, hayırdan başka bir şey söylenmemelidir.
Ramazan-t şerifin son on gönünde ve Harem-i Şerif gibi mescidlerin efdâl olanında i´tikâf yapılması daha efdâldir. Sirâcü´I • Vehhâc´da da böyledir,
Mu´tekif (= i´tikâf yapan kimse), Kur´ân ı Kerim okumaya, hadîs-i şerif okuyup öğrenmeye ve öğretmeye, Peygamber (S.A.V.) Efendimizin Siysrini ve diğer peygamberlerin siyerlerini okumaya, sâlih kişilerin haberlerini okumaya ve dînî vazifeleri yazmaya devam eder. Fethü´l - Kâdîr´de de böyledir.
Mu´tekifin, günâh olmayan sözleri konuşmasında da bir beis yoktur. Tahâvî´de de böyledir. [39]
E)- İ´tîkâfın Güzellik Ve Üstünlükleri
O Mu´tekif, i´tikâfta kendisini tamamen Aliahu Teâlâ´nin ibâdetine teslim eder. Onun maksadı, sadece Allah (C.C.Vın ri2âsına yakın olmaktır.
İ´tikâf sayesinde nefis, kulu Allah´a yakın olmaktan men eden dünya meşakkatlerinden uzak kaiır.
Mu´tekif, bütün vakitlerini namaza tahsis etmiş, her an namaza gark olmuş demektir. Çünkü, bil-fill namaz kılmadığı zamanlarda bile, mescidin içindedir ve cemâatle birlikte namaz kılmaya hazırdır; onu beklemektedir.
Mu´tekifler, Kurân-i Kerîmfde vasıfları şu şekilde zikredilmekte olan melekler gibidirler:
«Onlar (=: melekler), Aliahu Teâlâ´nın emrine katîyyen karşı gelmezler ve kendilerine emredilmiş olan şeyleri, harfiyyen yapıp, yerine getirirler.» [40]
«Onlar (o melekler) ki, geca gündüz Aliahu Teâlâ´yı tenzih ve takdis ederler ve onlar (bunları yapmaktan) asla usanmazlar.[41]
— Görüldüğü gibî — mu´teküer, melekler gibidirler.
Mu´tekifin oruçlu bulunmasının şart olması da, i´tikâfm gü-zelliklerindendir. — Çünkü—Oruçlu olan kimse ANahu Teâlâ´nın misafiridir. Nihâye´de de böyledir. [42]
F- İtikâfı Bozan Şeyler :
1- Mazeretsiz Mescidden Çıkmak:
Mu tekîf, bir zaruret olmaksızın, i´tîkâfa girdiği yerden gece veya gündüz vaktinde çıkmaz. Özürsüz olarak — bir saat bile — çıkmış olsa, İmâm-ı A´zam Ebû Hanîfe [R.A,)şye göre*, o kimsenin i´tikâfı bozulur. Muhıyt´te de böyledir.
Mu´tekîfin, i´tikâf yaptığı yerden, kasden veya sehven çıkmış olması da müsâvîdir, FeJâvâyİ Kâdîhân´da
İ´tikâf yapan kadınlar da, evlerinin mescidîerinden, —zaruret olmadıkça— dışarı çıkmazlar Serahsî´nîn Muhıyt´inde de böyledir.
O Mescidde i´tikâfa girmiş bulunan bir kadını, i´tikâfta İken kocası boşamış olsa, bu kadın evine gider ve kalan kısmı evinde tamamlar. Tebyîn´de de böyledir.
Büyük veya küçük abdest bozmak ve cum´a namazı kılmak için i´tikâf yerinden çıkılabilir. İ´tikâMı için bunlar —meşru — Özürlerdir. Abdest bozmak için çıkmış olan kimse, evine gidebilir. Sonra mescide döner; bunda bir beis yoktur.
Bu durumda, ihtiyacını giderînce hemen mescide dönmek gerekir. Hemen mescide dönmeyip, bir müddet oyalanan kimsenin İ´tikâfı imâm-ı A´zam (R.A.)´a göre bozulur. Muhıyt´te de böyledir.
Bir mu´tekifin, i´tikâfa girdiği mescidin yakınında, bir dostunun evi bulunsa; kazâ-i hacet için o eve gitmesi lâzım gelmez.
Mu´tekifin, biri i´tikâfa girdiği mescide yakın, diğeri ise uzak olan İki evi bulunsa; bazı âlimler; «Uzak olan evine gitmesi caiz olmaz;´şayet giderse î´tikâfı batıl olur.» demişlerdir. Slrâcü´l - Vehhâc´-da da böyledir.
İnsanî bir ihtiyaç için tnescîdden çıkmış olan mu´tekif yavaş yavaş yürür. Nihâye´de de böyledir,
Mu´tekif, i´tikaf yaptığı yerde yer içer ve uyur. Çünkü bunların mescidde yapılmaları mümkündür. Bunlar için dışarı çıkmaya İhtiyaç yoktur. Hidâye´de de böyledir.
İ´tikâfa girdiği rnescidde cum´a kılınmayan bir mu´tekif, eğsr câmî yakınsa, cum´a kılmak için, güneş zeval noktasına varınca çıkar. Bu zamanda çıkması için, zeval vaktini bekleyince, hutbeyi ve cum´ayı geçirtmemiş olmast gerekir. Eğer, bekleyince bunlara yetişe-miyecek olursa, bu durumda zeval vaktini beklemeden, — i´tikâf yaptığı mescidden,— camiye varıp dört rek´at namaz kılacak ve minberin yanma oturacak şekilde— çıkar.
Cum´ayı kıldıktan sonra ise, dört veya altı rek´at namaz kılacak kadar camide ´bekler. Böyle yapması, cum´anın sünnetindeki ihtilâf sebebi iledir. Kâfî´de de böyledir.
Mu´tekif, —cum´a kılmaık İçin— gittiği camide bir gündüz ve bir gece kalırsa veya i´ti kâfini orada tamamlarsa, bu durumda i´tikâfı bozulmuş olmaz. Ancak, böyle yapmak mekruhtur. Sirâcü´l - Veh-hâc´da da böyledir.
Mu´tekif, mescidin yıkılması veya oradan- zoraki çıkarılma gibi bir özür sebebi ile, —i´tikaf yaptığı— mescidden çıkacak olur ve hemen başka bir mescide giderse, i´tikâfı bozulmaz. Bu, istihsân-dır. Badâİ´de de böyledir.
Nefsinin veya malının helak olacağından korkan mu´tekif de mescid´den çıkabilir. Tebyîn´de de böyledir.
Büyük veya küçük abdest bozmak için, mescidden çıkmış bulunan bir mu´tekifi, alacaklısı bir süre hapsetmiş olsa, İmâm-ı A´zam (RA)´a göre bu kimsenin i´tikâfı bozulur. İmâmeyne göre İse, bu durumda, o mu´tekifin i´tikâfı bozulmaz. İmâm Serahsî: «İmâmey-nin kavilleri müslümanlar için bir kolaylıktır.» demiştir. Hulâsa´da da böyledir.
Mu´tekif hasta ziyareti .için, İ´tikâf yerinden çıkamaz, Bah-rû´r-Râık´ta da böyledir.
Cenaze için çıkmış bulunan mu´tekifin de, i´tikâfı bozulur.
Mu´tekif, kendisinden yardım isteyene yardım etmek, boğulmak-. ta olan birini ´kurtarmak, yanmakta olan bir şeyi söndürmek, cihâda gitmek veya şâhidlik yapmak için —mescidden— çıkmış olsa, yine İ´tikâfı bozulur. Tebyîn´de de böyledir.
Mu´tekif, hastalığından, dolayı, bir saat dışarı çıkmış olsa, yine i´tikâfı bozulur. Zahîriyye´de de böyledir.
İ´tikâfı nezrederken (= adarken), ´hasta ziyaretini, cenaze namazını kılmayı veya ilim meclislerinde bulunmayı şart koşan bir mu´tekifin, bunları yapması caiz olur. Tatarhâniyye´de de böyledir.
Bir mu´tekif caminin minaresine çıkmış olsa; bu minarenin kapısı da mescidin dışında bulunsa, yine o mu´tekifin i´tikâfı bozulmaz. Bedâi´de de böyledir.
Bu durumda, mu´tenkifin müezzin olması veya olmaması arasında da bir fark yoktur. Sahih olan budur. FetâvâyI Kâdîhân´da da böyledir.
Mu´tekifin, ehline başını yıkatmak İçin, mescidden çıkmasm-da da bir beis yoktur. Tetarhâniyye´de de böyledir.
Yukarıdaki mes´elelerin tamamı, vacip olan İ´tikâflarla İlgilidir. Nafile olan i´tikâflarda, zahirü´r- rivâyede, bir özür bulunsun veya bulunmasın, mescidden dışarı çıkmakta bir beis yoktur Tuhfe´de: «Hasta ziyareti için ve cenaze namazı için çıkılmasında bir beis yoktur» denilmiştir. Nikâye´de de böyledir. [43]
2- Cima´ Ve Cimâ´ın Davetçileri De İtikâfı Bozar:
Mu´tekifin cima1 etmesi ve onun da´vetçilerini yapması haramdır. Cimâ´m davetçiierl derken, mübaşeret, öpmek, tutmak, boynuna sarılıp kucaklamak, fercinin haricinde cima´ yapmak gibi şeyler kastedilmektedir. Bu hususta gece ile gündüz müsavidir.
Cima´, kasden olsun, sehven olsun; gece olsun, gündüz olsun İ´tikâfı bozar. Cima´ esnasında inzal vâki olsa da, olmasa da, i´tikâf bozulur. Ancak, cimâ´m haricindeki şeylerde Inzâl vaki olursa, i´tikâf bozulur; olmazsa bozulmaz. Bedâi´de de böyledir.
Düşünmekle veya bakmakla meni çıkmış olsa, i´tikâf bozulmaz. Tebyîn´de de böyledir.
Ihtilâm olmakla da İ´tikâf bozulmaz. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Mescidde gusletmek imkânı varsa, mescidi kirletmemek şartı ile, orada yıkanmakta bir beis yoktur. Aksi takdirde, mu´tekif çıkıp başka yerde yıkanır ve mescide döner. Mescidde abdest almak da, aynen böyledir. Mescid kirlenecekse, mu´tekif abdestini de dışarıda alır. Fetâvâyi Kâdîhân´da ela böyledir. [44]
3- Bayılmak Ve Cinnet Getirmek De İtikâfı Bozar:
İ´tikâfı esnasında, bir kaç gün baygınlık veya cinnet arız
olan bir mu´tekifin i´tikâfı bozulmuş olur. Bu şahıs iyileşince, yeniden i´tikâfa başlar. Hatta, bu hal devam etse de, senelerce sonra zail olsa, bu şahsın yine i´tikâfını kaza etmesi gerekir. Bedâi´de de böyledir.
Ancak, hemen gelip geçen baygınlık ve cinnetten dolayı, —bunlar aralıklarla, böyle tekrar etse bile — i´tikâf bozulmaz.
İ´tikâf esnasında bunayan ve sonra da iyileşen kimsenin de, İ´tikâfını kaza etmesi vâclp olur. FetâvâyI Kâdîhân´da da böyledir. [45]
5- İtikafın Mekruhları:
i´tikâf esnasında, ibâdet itikadı ile susmak mekruhtur. Tebyîn´de de böyledir.
Fakat, susmayı, bir ibâdet telakki etmezse, bir yakınlık İtikadı olmazsa, bu durumda susması mekruh olmaz. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Günâh olan sözlerden dili susturmak, İbâdetlerin en bü-yûklerindendir. Cevheretü´n- Neyyire´de de böyledir.
Sövüşmek ve çekişmek, l´tikâfı bozmaz. —Ama bunlar mekruhtur.— Hulâsamda da böyledir.
Mu´tekif, unutarak, gündüz bir şey yemiş olsa, l´tikâfı bozulmaz. Çünkü, bir şey yemenin haram oluşu oruç içindir; i´tikâf için değildir. Nihâye´de de böyledir,
Burada aslolan: Özellikle i´tikâflı için yasaklanmış olan şey, İ´tîkâfa zarar verir; -—sadece— oruçlu için yasaklanmış olan şey ise, i´tikâfa zarar vermez. Bunda ihtilâf yoktur. Gece.veya gündüz; kasten veya sehven, cima´ veya özürsüz mescidden çıkmak gibi şeyler i´tikâfa zarar verir. Oruca zarar veren şeylerin, kasden veya sehven; gündüz veya gsce yapılmaları halinde ayrı ayrı hükümleri vardır. Bedâi´de de böyledir.
Mu´tekifin yiyeceği şeyleri alıp satmasında bir beis yoktur. Bu hususta bir tereddüd de yoktur. Fakat, bunları ticâret kasdı İle yapması mekruhtur. Fetâvâyi Kâdihân´da ve Zehıyre´de böyledir. Sahih olan da budur. Tebyîn´de de böyledir.
Mu´tekifin evlenmesi va müracaatı[46] caiz olur. Cevhe-reîü´n - Neyyire´de de böyledir.
Mu´tekif temiz elbiseler giyinmelidir. Koku sürünmesinde ve başını yağlamasında bir beis yoktur. Hulâsa´da da böyledir.
Mu´tekif, geceleyin sarhoş olsa, i´tikâfını bozmaz. Çünkü bu dinin zararlı gördüğü şeylerden olmakla birlikte, ayrıca, i´tlkâfın mahzurlarından değildir. Başkasının malını yemek de, bunun gibidir. Fetâvâyî Kâdîhân´da da böyledir.
Vacip olan bir i´tîkâf bozulduğu zaman, onu kaza etmek vâ-clp olur. Bir kimse, biaynihî bir ay i´tikâfa girmiş ve fakat bîr gününde oruç tutmamışsa, —sadece —o günü kaza eder. Fakat, bu ayın i´tikâfı biaynihî değilse, bu durumda i´tikâfa baştan başlayarak, onu kaza eder. Bu durumda, mu´tekifin i´tikâfını; kendi isteği ile özürsüz olarak, mescidden çıkmak, cima´ etmek, gündüz yemek yemek gibi sebeplerle bozması ile; hastalanmak, ´hayız, cinnet ve uzun süreli baygınlık gibi bir özür sebebi ile veya kendi sun´unun dışında h;r sebeple çıkması arasında bir fark yoktur. Fethu´l - Kadîr´de de böyledir. [47]
İtikâflâ İlgili Diğer Bazı Meseleler :
Nefsine i´tikâfı vacip kılacak olan (— İ´tikâfa girmeyi adayacak) olan kimse, buna yalnız kalbi ile niyet etmekle yetinmemeli; bu niyetini dili ile de söylemelidir. Şemsü´l - Eimme´ye göre, sadece kalb ile niyyet, i´tikâfm vacip olması için kâfî değildir. Münasip olan da budur. Nihâye´de de böyledir.
İ´tikâfa niyyet eden kinişe, i´tikâf edeceği günlerin sayısını cemi1 (= çoğul) sıygası ile vb tesniye (= ikiye delalet eden) sıygası ile söylemişse, bu günlerin gecelerinde veya bu gecelerin gündüzlerinde de i´tikâfta kalması gerekir. Kâfî´de de böyledir,
Üç gün veya daha fazla i´tikâf nezretmiş olan kimse; iki gün i´tikâf nezretmiş olan kimse; üç gece veya daha fazla — gece— i´tikâf nezretmiş olan kimse; veya iki gece i´tikâf nezretmiş olan kimse, bu nezrettiği günleri gece gündüz i´tikâfta geçirir. Sadece gündüzleri zikretmiş olduğu durumda, o gündüzlerin gecelerini; sadece geceleri zikretmiş olduğu durumlarda da, o gecelerin gündüzlerini de İ´tikâfta geçirmesi gerekir. Ancak, böyle yapması için, sadece gece veya sadece gündüz için özellikle bir niyyeti olmaması gerekir.
Şayet, gündüzleri gündüz, geceleri ise gece olarak, özellikle nly-yetinde belirtmiş olursa, bu niyyeti (ne uyması da) sahih olur. Bu durumda, sadece gündüzleri veya sadece geceleri i´tikâfa girer. Be-dâi´de de^böyledir.
Bir kimse, bir gün i´tikâf yapmayı adamış bulunsa, bu bir gündüz demek olur ve ona .gece dâhil edilmez. Fethü´I - Kadîr´da de böyledir.
Vücûbunda gece dâhil olmayan i´tikâfları ayrı ayrı günlerde yapmak caiz olur. Vücûbunda gece ve gündüz dâhil olan i´tikâfları İse, arka arkaya yapmak gerekir. Bedâi´de de böyledir.
Bir ay veya belirli bir ay veytıut otuz gün i´tikâf yapmayı nezretmiş olan kimse, bu i´tikâfını arka arkaya —hiç bir gün ara vermeden •— yapar.
Bir ay i´tikâf nezredîllr ve fakat bu nezir esnasında tevali (= ara vermemek) kasdedilmezse (ve ay da belirtilmemiş olursa); bu durumda nezir sahibi dilediği gibi yapar. [Yani dilerse, peş peşs bir ay i´tikâfta kalır; dilerse ayrı ayrı günlerde l´tikâf yapar.) Zâhîrly-ye´de de böyledir.
l´tikâfa gece ve gündüz dahil olduğu zaman, mu´tekif l´tikâf yapmaya geceden (güneşin gurubundan) başlar. Çünkü, bütün gecelerin, kendisinden sonra gelen gündüze tâbi olması asıldır. Kâfı´do de böyledir.
Bir kimse: «Allah rızâsı için, iki gün İ´ttkâf yapmak üzerime nezir olsun.» demiş olsa; İ´tikâf için. mescide güneş battıktan sonra girer. O geceyi ve o gecenin gündüzünü ve İkinci geceyi ve bu ikinci gecenin gündüzünü de o mescidde geçirir. Güneş battıktan sonra mescidden çıkar.
Günlerce (Üçden fazla) i´tikâf nezretmlş olan kimseler de, l´tikâfa güneş battıktan sonra başlarlar. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir kimse, bayram günü i´tikâfa girmeyi adamış bulunsa, bunu başka bir gün kaza eder. Eğer yemin ederek, buna niyyet etmiş olursa, yemininin keffâretini verir. Şayet, bayram günü İ´tikâf yapmış olsa, bu caiz olur; fakat böyle yapmak kötü bir şeydir. Hulâ-sa´da da böyledir.
Üzerine vacip olmayan bir i´ti kâfi yapmakta olan kimse mescidden çıkmış olsa, bir şey gerekmez. Zâhîriyye´de de böyledir.
Belli bir gün veya ayda i´tikâfa girmeyi adamış olan kimse, bu zamandan önce i´tikâf yapsa; veya Mescid-i Harâm´da i´tikâfa girmeyi adamış olan kimse başka bir mescidde i´tikâfa girse, caiz olur. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Bir kimse, bir ay i´tikâf adadıktan sonra, Irtidâd etse (= islâm Dininden çıksa), sonra da tekrar müslüman olsa, bu kimseye bir şey lâzım gelmez. Serahsî´nin Muhıyt´İnde de böyledir.
Bir kimse, bir ay i´tikâfa girmeyi mezrettikten sonra Ölmüş olsa, eğer vasiyyet etmişse, bir fakire her gün için yarım sa´ buğday veya hurma veyahut da bir sa´ arpa ıt´am edilir. Sirâciyye´de de böyledir.
Bu kimsenin, bu şekilde vasiyyet etmesi, üzerine vacip olur. Bedâî´de de böyledir.
Bu şahıs vasiyyet etmemiş olsa ve fakat varisleri bunu verseler; bu da caiz olur.
Hasta olan bir kimse, bir ay i´tikâfa girmeyi nezretse ve fakat bu hastalıktan iyileşmeden ölse, buna bir şey lâzım gelmez.. Fakat, bir gün sıhhatine kavuştuktan sonra ölmüş olursa, nezretmiş bulunduğu bir ayın tamamı için, her gününe bir fidye verilir. Sirâciyye´do de böyledir. [48]
Oruçla İlgili Bazı Mes´eleler
Bir kimse, (hicri) 559 yılının ramazan ayında oruç tutmasa; tutmadığı bu senenin orucunu kaza niyyeti ile —sonradan— bir ay oruç tutup bilahare kazaya kalan orucunun 551. yılın orucu olduğunu anlasa İmâm Ebû Halîfe (R.A.)´ye 9öra tuttuğu bu oruç caiz olmaz, Zshîriyye´de ve Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bir gayr-i müslim, dâr-ı harpte müslüman olsa ve orucun farziyetini bilse, bakılır; eğer orucun farz olduğunu ramazandan sonra öğrenmşise,.o kimsenin geçen ramazan oruçlarını kaza etmesi gerekmez. Fakat, ramazan ayı İçinde, orucun farz olduğunu bilmekte ise; bu kimsenin durumu —ramazanda ifâkat bulmuş olan— mecnunun durumu gibidir. Zâhidî´de de böyledir.
Bu kimse, dâr-ı islâmda İhtida etmiş (=: müslüman olmuş) olursa, ihtida ettiği günden sonraki ramazan oruçlarını kaza etmesi gerekir. (Çünkü, islâm yurdunda bu gibi cehalet özür sayılmaz.) Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Bu kimse, zevalden önce mûslûman olmuş olsa ve o vakte kadar da hiç bir şey yememiş bulunsa, o gün nâfîle olarak oruç tutar. Zffhirü´r-rivâye´de bu böyledir. Bu kimsenin tuttuğu bu oruç, nafile olarak sahih olmaz. Çünkü, bu kimsenin o günün evvelinde oruca ehliyeti yoktu. (Yani ona oruç —günün evvelinde— farz değildi.) (Günün sonunda farz olmuşsa da) oruç parçalara bölünmez, Serâhsî-nin Muhıyt´İnde de böyledir.
Zevalden önce bulûğa erişen kir çocuk, şayet o vakte kadar bir şey yememişse, oruca niyyet eder. Bu çocuğun bu orucu da nâ-file olur. Esahh olan budur. Sirâcü´l - Vehhâc´da da böyledir.
Râzî: «Gücü yetecek duruma gelince, çocuğa oruç tutması emredilir.» demiştir.
Ebû Ca´fer, Belh´li âlimlerin bu tfıussutakl görüş ayrılıklarım nakletmiş ve : «Eğer oruç çocuğun vücuduna zarar vermiyorsa, esahh olan, ona oruç tutmasını emretmektir. Eğer oruç, çocuğun vücuduna zarar veriyorsa, emredilmez. Emredildiği halde, çocuk oruç tutmazsa, onu kaza etmesi de gerekmez.
Ebû H af s´den soruldu :
- On yaşına geldiği halde, oruç tutmayan çocuk dövülür mü O, şu cevabı verdi:
- Bu mes´ele ihtilaflıdır. Sahih olan ise bunun da namaz gibi olduğudur. (Yani, — hafifçe —dövülür.) Zâhidî´de de böyledir.
Ramazan günlerinden birinin evvelinde, oruç tutmaya mâni bîr hali olup da, sonra o (hali zail olan :her şahıs veya oruç tutmamayı mubah kılan bir hali bulunup da sonradan o ´hali yok olan her şahıs, — ki bu halleri günün evvelinde zail olmuş olsaydı, kendilerine oruç tutmak farz olacaktı — bu gibi şahısların, günün geride kalan kısmı-nı imsak etmeleri (aynen oruçlu gibi geçirmeleri) vacip olur. Bunlar ramazan gününde bulûğa eren çocuk, müsîüman olan gayr-i müslüm, Ifâkat bulan mecnun, tıayızdan temizlenen kadın ve ikâmete ehil olacak şekilde gelen misafir gibi şahıslardır ki, yukarıda söylediğimiz kaideye tabidirler.
Keza, günün evvelinde orucun kendilerine farz olmasının sebepleri bulunan ve oruç tutmaya ehliyeti olan kimseler, kasden orucu yemiş olsalar ve sonradan da pişmanlık duysalar veya şek gönünda iftar etseler de, sonradan o günün ramdan olduğunu anlasalar veyahut da fecir doğmadı zannı ile sahur yemeği yeseler de, sonradan — yemek yedikleri esnada — fecrin doğmuş olduğunu anlasalar; bu gibi kimseler de günün geride kalan kısmında imsak ederler. Bunu oruçluya benzemek îçin yaparlar. Bedâi´de de böytedir.
Keza, nüneş battı diye yiyen ve sonra da güneşi gören kimse; hatâen veya zor karşısında orucunu yiyen kimse de günün kalan kısmında imsak eder. «Bu İmsak vâcfp değil, müstehaptır» denilmiş ise de, sahih olan bu imsakin vacip olduğudur. Fethü´I - Kadîr´de de böyledir.
Hayızlı, nifaslı, hasta ve misafir (= yolcu) olan kimselerin oruçluya benzemelerinin vacip olmadığında ise icmâ´ vardır. Hulâsa´-da da böyledir,
Hayızlı açıktan yiyebilir mi «Hayızlı gizlice yer.» de denilmiştir; açıktan yiyebilir.» de denilmiştir.
Misafir ve ftssta olanların «açıktan yiyebilecekleri» ne dair bîr rivayet vardır Sirâcül - V&hhâc´da da böyledir.
Nafile bir oruca başlayan kimse, sonradan bu orucunu yese, kaza etmesi gerekir. Hİdâye´de de böyledir.
Bu kimsenin, bu orucu kendi isteği îie veya isteği olmadan bozmuş olması da müsâvîdir. Hatta, nafile oruç tutmakta olan bir kadın hayız olsa, o orucunu sonra kaza etmesi vacip olur. Bu konudaki iki rivayetin esahh olanı budur. Nİhâye´de de böyledir.
Âlimlerimiz, zan ile başlanmış cian oruç hakkında İhtilâf ettiler. Şöyle ki: Bir kimse, özerinde -—´borç olarak— var diye bir oruca veya ıbir namaza başlamış olsa, sonradan bunun o şahıs üzerinde — borç olarak— olmadığı, açjğa çıksa ve bu orucu, o şahıs kasden yese; âlimlerimizden üçü: «O şahıs üzerine kaza lâzım gelmez.» dediler. Fakat, efdâî olan, —bozulan— bu, orucu —sonradan tekrar-— tutmaktır. Bu ihtilâfa görer bir kimse, keffâret orucuna başlayıp onu tutsa ve tamamlasa ve fazla olduğunu anladığı orucu kasden bozsa, efdâl olan, bu kimsenin bu orucu, kaza etmesidir. Bedâi´de de böyledir.
Bir kimse, fecrin doğmasından sonra, kaza orucuna nîyyei etse; bu oruç kaza orucu olarak sahih olmaz; nafile bir oruç olarak sahih olup olmayacağı hususunda da görüş ayrılığı vardır. İmâm Ne-sefî: «Bu oruç nafile olarak sahih olur.» demiştir. Bu kimse, bu orucu bozarsa, kaza etmesi gerekir. Hulâsa´da da böyledir,
Ramazanın tamamında, oruç tutmaya veya tutmamaya niy-yet etmemiş olan bir kimsenin, bu ramazan oruçların» — sadece — kaza etmesi gerekir. HMâye´de de böyledir.
Ramazan orucundan başka, tîiç bir orucun bozuîmasmdan dolayı keffâret gerekmez; kaza gerekir. Kenz´de de böyledir.
Ramazan orucu keffâreti ile zıhar keffâretl aynıdır. Vö bu keffâretler için, mü´min olsun., kâfir olsun «bir köle azâd edilir.
Buna gücü yetmiyen kimse ise, arka arkaya altmış gün oruç tutar.
Buna gücü yetmiyen kimse, altmış fakiri doyurur. Sunun için her fakire, bir sa´ hurma veya bir sa´ arpa veya yarım sa´ buğday verilir.
Ancak, bütün keffâretlerde, keffâret verecek ´kimseye keffâretin vacip olduğu zamana değil, keffâreti vereceği zamandaki hâline i´ti-bar olunur. Eğer keffâreti verirken fakir olursa, —vacip olduğu sırada (her ne kadar zengin ise efe— oruç tutması caiz olur. Hulâsa´da da böyledir.
Bir kimse, bir ramazan içinde tekrar tekrar — keffâretl gerektirecek şekilde— cima´ yapmış olsa, bu şahıs için bir keffâret lâzım gelir ve kâfî olur. Fakat, bu şahıs cima´ edip, keffâreti yerine getirdikten sonra, tekrar cima1 etmiş olsa, kendisine ikinci bir keffâret daha lâzım gelir. Zâhir´ür- rivâye´de böyledir. Fethü´l - Kadîr´de de böyledir.
Keza, bir ´kimse ramazanda —keffâret gerektirecek şekilde— bir gün orucunu bozup, —keffâret olarak— bir köle azâd etse, sonra yine aynı şekilde, bir orucunu bozup bir köle azad etse, bundan sonra üçüncü bir defa daha —aynı şekilde— orucunu boz-sa yine bir köle daha azad etmesi "gerekir. Ancak, köle azad etmeden önce, kaç gün — keffâret gerektirecek şekilde— orucunu bozarsa bozsun keffâret olarak bir köle azad eder. Ayrıca, yediği günlerin sayısı kadar, orucunu kaza eder.
Bir kimse, ayrı ayrı iki ramazanda cima´ eylemiş olsa da, birinci ramazanda yaptığı cimâ´nın keffâretini yerine getirmemiş bulunsa; bu şahsa her cima´ için ayrı ayrı keffâret lâzım gelir. Zahirde böyledir. Bedâi´de de böyledir.
Sultan´a keffâret lâzım gelirse, o bu keffâreti helâl malı ile yerine getirir, —Kendi malı olmayan—foir köleyi azad etmesi Ne. keffâreti yerine getirmiş oimaz. Bahrü´r- Rfiık´ta da böyledir,
Ramazanın İlk günü perşembeye gelse, [kurban bayramının) arefe günü de bunun.-gibi perşembeye gelse, bu gün —görüldüğü uauç gibi — «refe günü olur; kurban bayramı günü olmaz. Har. Ali (R.A.)´-nin : «Kurban kestiğimiz gün, oruç tuttuğumuz gündür.» mânasında-ki sözüne dayanıp, bu günde, kurban -kesmek caiz olmaz. Çünkü, bu söz; devamlı, —bütün zamanlar İçin geçerli olarak— söylenmiş değildir; bilakis, bu sözün, söylenmiş bulunduğu yılla ilgili olma ihtimâli vardır. Fetâvâyi Kâdîhân´da da böyledir.
Farz olan oruçlar 13´tür. Bunlardan 7´sinde tetâbû´ (= arka -arkaya tutmak) gereklidir.
1- Ramazan orucu,
2- Katil keffâreti orucu,
3- Zıhar keffâreti orucu,
4- Yemin keffâreti orucu,
5- Kasden bozulmuş bulunan Ramazan orucuna keffâret olarak tutulan oruç,
6- Muayyen olan nezir orucu,
7- Muayyen olan yemin orucu, Şu sayacağımız altı oruçta ise tetâbu´ gerekmez :
8- Ramazan orucunun kazası için tutulan oruç,
9- Mut´a orucu,
10- Keffâret-i ıhalk (= tıraş) için tutulan oruç t´Hacc´da)
11- (Hacc´da) avlanmaktan dolayı ceza olarak tutulan oruç,
12- Mutlak olarak (= zaman belirtilmeden) adanmış bulunan oruç,
13- «Yemin olsun ki, muhakkak bir ay oruç tutarım.» şeklinde yemin eden kimsenin orucu. Bahrü´r - Râık´ta da böyledir.
Ramazan ayında tutamadığı oruçları, kaza etmekte olan kimsenin, bunları arka arkaya tutması müstehabtır. Çünkü, böyle yapmakla, ´borcundan bir an önce kurtulmuş olur. Sirâcü´l - Vehhâc´da da
böyledir.
Kadir gecesini aramak müstehaptir. Çünkü, Kadir Gecesi, senenin geceleri arasında en efdâl olan gecedir. Mi´râcü´d - Dirâye´-de böyledir.
îmâm-ı A´zam £bO Hanîfü İHA.): «Kadir gecesi, ramazanın cindedir. Fakat, onun hangi gece olduğu bilinmez; bazen ileri geçer, oazen geri kalır.» demiştir.
Imâmeyn´e göre de. Kadir gecesi ramazanın içindedir; fakat, o gece muayyen f= ta´yin olunmuş = belirli) bir gecedir; ileri geçmediği gibi, geri de kalmaz. Fethü´i - Kadîr´in İ´tikâf Babı´nda da böyledir,
Kölesine : «Sen Kadir Gecesi hürsün,ı> diyen bir kimse, eğer bu sözü ramazan girmeden önce söylemlşse, bu köle ramazan çıkınca azad ölmüş o!ur. Bu sözü, eğer ramazan girdikten bir gece sonra söylemişse, bu köle, gelecek senenin ramazan ayı çıkmadan azad olmuş sayılmaz. Bu durum, İmâm-ı A´zam Ebö Hanîfe (RAVye göredir. Çünkü, ona göre. Kadir Gecesinin, gelmiş bulunan ramazan ayının .geçmiş oian o bir gecesi İle gelecek olan ramazan ayının son gecesi olması caizdir. İmâmeyn´e göre ise, bu köle, gelecek ramazanın ilk gecesi geçince azad olmuş olur. Kâfî´de de böyledir.
İVîüîteka´l - Bihâr´da : «Ebû Hanîfe´nin kavli tercih ediür.» denilmiştir. Mi´râcü´d- Dîrâye´de böyledir.
Fetvâ´da buna göredir. Serahsî´nin Muhiyt´inde de böyledir.
Halkın çoğunluğu, sâlih kimselerin kabirlerinin yanında nezirde (—adakta) bulunuyorlar. Onun —kabrinin— örtüsünü´kaldırarak : «Ey Efendim............ (filan), eğer İsteğim yerine gelirse, benden sena......... şu kadar altınvar.» diyorlar. Bu, bil-icmâ bâtıldır.
Ancak-, bu gibi kimseler, eğer: «Ey Aüahım, Sen {hastama - hastalığıma) şifâ verirsen; neşrediyorum ki, (bu) büyük zatların kapılarındaki fakirlere ikramda bulunacağım-,.» veya «mescidine örtü alacağım..,», «lambasına gaz alacağım...», «bakıcısına paralar vereceğim...» der veya bunlara benziyen sözlerle adakta bulunursa yâni nezir Allah (C.C.) için; nezredilen şeyin faydası da fakirler için olursa —ve bu şeyhin ismi sarf mahallinde zikredilmiş bulunur ve nezredilen şey hak sahibi olan fakirlere verilirse — bu şekilde nezir (= adak) caiz olur .Ancak, nezredilen şey, fakirlere barcanmadıkça, helâl oİ-maz. İlim sahiplerine, fakirliklerinden dolayı değil de, ilimlerinden dolayı —nezrediîmiş bulunan ve fakirlerin hakkı olan— bu şeyler verilmez. Nezredilen şeyin, bir kimseye, fakir olduğu için değil de şeyhh; yanında bulunduğu için verilmesi doğru olmaz. Bu niyyetie para veya benzeri şeyler veren kimselerin — niyyetleri biliniyorsa — verdikleri de alınmaz.
Ona yakınlık kazanmak maksadı ile, evliyanın kabrinin başına kurbanlık götürmek ve benzen şeyler yapmak haramdır. Ancak, sağ olan fakirlere harcamak kasdı ile, bu gibi yerlere, bu gibi şeyler götürülebîlir.
Gerçekten insanlar, bu gibi yanlış yerlere mübteîâ oldular, Bah-rü´r-Râık´ta da böyledir.
Müeâhid: «Ramazan geldi; ramazan gitti.» demeyi kerih görmüş ve şöyle demiştir: «—Kesin olarak— bilmiyorum; ama. Ramazan lafzının Allahu TeâSâ´nın isimlerinden olması ´umulur,., Ramazan ayı geldi demekte bir sakınca yoktur.»
Ramazan geldi.» demenin mekruh olduğu söylenmiştir. İmâm Muhammed (R.A.), Mücâhld´İn — bu— sözünü reddetmiştir. Esahb olan İse, böyle söylemenin, mekruh olmadığıdır. Serahsî´nin Muhıyt´-înde de böyledir. [49]
--------------------------------------------------------------------------------
