İlçemiz Bayat, Oğuzların 24 boyundan birisi olan Oğuz-Hanın büyük oğlu Gün Hanın Kayıdan sonra ikinci oğlu olan Bayattan almaktadır.
Bayat; Hüdavend ve Tanrı anlamına gelir. Türkiye, Azerbaycan ve Türkistan Türklerinin ataları olan Oğuz ya da Türklerin ilini meydana getiren 24 boydan biri olup, kendilerini Türkmenlerin en soylusu sayarlar. Bayat Boyu, Devleti ve Milleti Bol anlamına gelir. Bayat boyu Anadolu da Azerbaycan ve Türkmenistan da yayılmıştır. Ananeleri gereği yerleştikleri birimlere diğer Oğuz boyları gibi kendi boylarının (Bayat Boyu) ismini vermişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde tutulan resmi defterlerde Kuzey ve Orta Anadoluda 42 yerleşim biriminin Bayat adını taşıdığı tespit edilmiştir. Divan-ı Lügat-it Türkde Bayatın Bay-at kök eklerinden oluştuğu; Bay; Zengin, At; Unvan, Lakap anlamına geldiği belirtilmektedir. Yakut dili sözcüğünde Bayatın aynı ek ve kökten yapıldığı üzerinde durularak; Bay; Zengin ve Servet sahibi olan At; Unvan Lakap anlamına geldiği ve Bayatın Bay-attan oluştuğu belirtilmektedir.
Kuruluşu:
Bayatın kuruluş tarihini belirleyen yazılı bir belgeye şu ana kadar rastlanamamıştır. Ancak çevrede bilgisi ve manevi kişiliği ile halkın sevgi ve saygısını kazanmış; Hacı Bektaşi Velinin yanında yetiştikten sonra Bayat halkını aydınlatmakla görevlendirilen Hasan ÇELEBİnin İlçemiz Dere Mahalledeki mezar taşında ölüm tarihinin Hicri: 900 Miladi: 1494 yılı olduğu tespit edilmiştir. Fundalıklarla kaplı olduğu belirtilen İlçemiz Dere Mahalleye Kara Osman oğullarından Bahaddin adında bir oba reisinin ve İlçemiz Tepe Bayat Mahallesine ise Ezgendi oğullarından İran-Horasanlı Kara-Bayatların Anadoluya göçü sırasında Hasan Ağanın reisi olduğu küçük bir oymağın ilk yerleşen olduğu Hasan ÇELEBİnin de Kara Osman oğullarından olduğu söylenegelmektedir. 1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolunun Türkler tarafından fethi ile iskan edilişi 14.Yüzyılda Moğolların Maveraünnehir ve İranı fethetmeleri üzerine burada yaşanan Türk Bayat Boylarının Anadolu ve Suriyeye göçleri ve Hasan ÇELEBİnin ölüm tarihinden hareketle Bayatın 1071-1450 yılları arasında kurulmuş olabileceği sonucuna varabiliriz.
Bayatın Bucak ve İlçe Oluşu:
Birinci Dünya Savaşı sonrası, o yıllarda Çorum Sancağına bugün ise Çankırıya bağlı Alagöze nahiye (bucak) teşkilatını kurmakla görevlendirilen bir heyet Alagöze geçerken Bayat eşrafınca misafir edilirler. Bucak Teşkilatının Bayata kurulmasını ısrarla isterler ise de görevliler Alagöze giderler. Ancak bir süre sonra bizce bilinmeyen sebeplerden ve belki de Bayat eşrafının sıcak ilgisi ve ısrarlarına karşılık nahiye teşkilatı Alagözden Bayata taşınır. Cumhuriyet döneminde 40 yıl kadar Çorumun İskilip İlçesi Alagöz Nahiyesi olarak anılan Bayat 01 NİSAN 1958 tarihinde ilçe olmuştur. İlçemiz 5 merkez mahalle 39 köyden oluşmaktadır.
www.corumbayat.gov.tr'dan alıntıdır.
Bayat; Hüdavend ve Tanrı anlamına gelir. Türkiye, Azerbaycan ve Türkistan Türklerinin ataları olan Oğuz ya da Türklerin ilini meydana getiren 24 boydan biri olup, kendilerini Türkmenlerin en soylusu sayarlar. Bayat Boyu, Devleti ve Milleti Bol anlamına gelir. Bayat boyu Anadolu da Azerbaycan ve Türkmenistan da yayılmıştır. Ananeleri gereği yerleştikleri birimlere diğer Oğuz boyları gibi kendi boylarının (Bayat Boyu) ismini vermişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde tutulan resmi defterlerde Kuzey ve Orta Anadoluda 42 yerleşim biriminin Bayat adını taşıdığı tespit edilmiştir. Divan-ı Lügat-it Türkde Bayatın Bay-at kök eklerinden oluştuğu; Bay; Zengin, At; Unvan, Lakap anlamına geldiği belirtilmektedir. Yakut dili sözcüğünde Bayatın aynı ek ve kökten yapıldığı üzerinde durularak; Bay; Zengin ve Servet sahibi olan At; Unvan Lakap anlamına geldiği ve Bayatın Bay-attan oluştuğu belirtilmektedir.
Kuruluşu:
Bayatın kuruluş tarihini belirleyen yazılı bir belgeye şu ana kadar rastlanamamıştır. Ancak çevrede bilgisi ve manevi kişiliği ile halkın sevgi ve saygısını kazanmış; Hacı Bektaşi Velinin yanında yetiştikten sonra Bayat halkını aydınlatmakla görevlendirilen Hasan ÇELEBİnin İlçemiz Dere Mahalledeki mezar taşında ölüm tarihinin Hicri: 900 Miladi: 1494 yılı olduğu tespit edilmiştir. Fundalıklarla kaplı olduğu belirtilen İlçemiz Dere Mahalleye Kara Osman oğullarından Bahaddin adında bir oba reisinin ve İlçemiz Tepe Bayat Mahallesine ise Ezgendi oğullarından İran-Horasanlı Kara-Bayatların Anadoluya göçü sırasında Hasan Ağanın reisi olduğu küçük bir oymağın ilk yerleşen olduğu Hasan ÇELEBİnin de Kara Osman oğullarından olduğu söylenegelmektedir. 1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolunun Türkler tarafından fethi ile iskan edilişi 14.Yüzyılda Moğolların Maveraünnehir ve İranı fethetmeleri üzerine burada yaşanan Türk Bayat Boylarının Anadolu ve Suriyeye göçleri ve Hasan ÇELEBİnin ölüm tarihinden hareketle Bayatın 1071-1450 yılları arasında kurulmuş olabileceği sonucuna varabiliriz.
Bayatın Bucak ve İlçe Oluşu:
Birinci Dünya Savaşı sonrası, o yıllarda Çorum Sancağına bugün ise Çankırıya bağlı Alagöze nahiye (bucak) teşkilatını kurmakla görevlendirilen bir heyet Alagöze geçerken Bayat eşrafınca misafir edilirler. Bucak Teşkilatının Bayata kurulmasını ısrarla isterler ise de görevliler Alagöze giderler. Ancak bir süre sonra bizce bilinmeyen sebeplerden ve belki de Bayat eşrafının sıcak ilgisi ve ısrarlarına karşılık nahiye teşkilatı Alagözden Bayata taşınır. Cumhuriyet döneminde 40 yıl kadar Çorumun İskilip İlçesi Alagöz Nahiyesi olarak anılan Bayat 01 NİSAN 1958 tarihinde ilçe olmuştur. İlçemiz 5 merkez mahalle 39 köyden oluşmaktadır.
www.corumbayat.gov.tr'dan alıntıdır.