Atatürk Hakkında Özbekistan'da Yayınlanan Bir Kitap: "Türk Halkının Büyük Evladı Atatürk"
Uzman Ali Tuna
ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 41, Cilt: XIV, Temmuz 1998
--------------------------------------------------------------------------------
Ulu Önder Atatürk Türkiye dışında yaşayan aynı soydan gelen dış Türklerle bağların koparılmamasına çok önem vermiştir. Ama bu ilgi de bir Hitler ve Mussolini’nin milliyetçiliği gibi olmamıştır. O bu konuda yani Türk soydaşlar konusunda çeşitli vesilelerle beyanlarda bulunmuştur. Atatürk Türk soydaşlar için düşüncelerini şöyle ifade etmiştir. “Türk milleti kurtuluş savaşından beri, hatta bu savaşa atılırken bile mahkum milletlerin hürriyet ve bağımsızlık davalarıyla ilgilenmeyi, o davalara yardım etmeyi benimsemiştir. Böyle olunca kendi soydaşlarının hürriyet ve bağımsızlıklarına kayıtsız davranması elbette uygun görülemez. Fakat milliyet davası şuursuz ve ölçüsüz bir dava şeklinde mütalaa ve müdafaa edilmemelidir. Milliyet davası siyasi bir mücadele konusu olmadan önce şuurlu bir ülkü meselesidir. Şuurlu ülkü demek müspet ilme, ilmi usullere dayandırılmış bir hedef ve gaye demektir. O halde propagandalarda müspet usullere müracaat etmek şarttır. Hareketlerin imkan sınırlan ve sıralan mutlaka hesaba katılmalıdır. Türkiye dışında kalmış olan Türkler, ilkin kültür meseleleriyle ilgilenmelidirler. Nitekim biz Türklük davasını böyle bir müspet ölçüde ele almış bulunuyoruz. Büyük Türk tarihine, Türk dilinin kaynaklarına, zengin lehçelerine, eski Türk eserlerine önem veriyoruz. Bay kal ötesindeki Yakut Türklerinin dil ve kültürlerini bile ihmal etmiyoruz.”1
Atatürk 1933 yılında henüz Cumhuriyetin 10. yılı kutlanırken söylediği şu sözleriyle de hem ileri görüşlülüğünü hem de Dış Türklere olan ilgisini göstermiştir: “Bu gün Sovyetler Birliği, dostumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ihtiyacımız vardır. Fakat yarın ne olacağını kimse bu günden kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalanabilir. Bu gün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlarından kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. îşte o zaman Türkiye ne yapacağını bilmelidir... Bizim bu dostluğumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek değildir. Hazırlamak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır? Manevi köprülerini sağlam tutarak. Dil bir köprüdür... inanç bir köprüdür... Tarih bir köprüdür...
...Köklerimize inmeli ve olayların böldüğü tarihimizin içinde bütünleşmeliyiz. Onların (Dış Türkler’in) bize yaklaşmasını bekleyemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gerekli...”2
Türk dünyasına bu kadar ilgi gösteren ulu önder Mustafa Kemâl Atatürk yeni bağımsızlığına kavuşan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri tarafından da hak ettiği değere ulaşmaktadır. Bu ülkelerden Özbekistan da ilk defa Özbekçe olarak “ÖZ-SİLM” Özbek-Türk Liseleri Genel Müdürlüğü tarafından “Türk Halkının Büyük Evladı” adlı bir kitap yayınlanmıştır.
Bu konuda Özbek diliyle yazılan ilk kitap olma özelliğine sahip olan bu eser, Özbekistan Cumhurbaşkanı islâm Kerimov’un şu önsözüyle başlıyor: “Sadece kardeş Türk halkının değil, belki tüm Türk halklarının büyük evladı ve gururu olmuş Mustafa Kemâl Atatürk... Dünyadaki ünlü politikacılardan biridir. O, 29 Ekim 1923’te Türk Devleti’nin yeni yönetim biçimi olan Cumhuriyeti ilan etti. Ülkenin kalkınması için devlet yönetimi tamamen değiştirildi. Politika, ekonomi ve kültürün tüm alanlarında reformlar yaptı.
Atatürk reformlarının anlamı ve amacı ulusal geleneklere zarar vermeden ülkeyi dünyanın ileri ülkeleri düzeyine çıkarmaktı. Atatürk eserlerinde, konuşmalarında yaşamın tüm alanlarındaki gelişmeleri derin bir şekilde analiz etmiş, uzun dönemli önlemler ve yapılması gerekenleri açıkça belirtmiştir.”
Kitapta Özbek-Türk Liseleri Genel Müdürü Mahmut Bal’ın “Atatürk Ata Yurdunda” adlı makalesi de yer almaktadır.
Kitabın ilk bölümü “Mustafa Kemâl Atatürk’ün yaşamı, ilkeleri ve reformları” olarak adlandırılıyor. Bu bölümde Mustafa Kemâl’in yaşamı ve yaptıkları açıkça anlatılıyor, ikinci bölümde Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinden 1919-1924 yılları arasındaki olayların anlatıldığı bölümler veriliyor. Kitabın üçüncü bölümünde Atatürk’ün demokrasi, devlet, inkılâp, dış politika, din, eğitim, ekonomi, kadın, basın konularındaki görüşlerine yer veriliyor. Kitabın dördüncü bölümünde dünya politikacılarının Atatürk ile ilgili görüşleri yer alıyor. ABD’li politikacılar Rooswelt, Truman, Dawight Eisenhover, Kennedy, Fransa Cumhurbaşkanı De Gaulle, Endonezya Cumhurbaşkanı Sukarno, Irak Cumhurbaşkanı Arif, Pakistan Cumhurbaşkanı Eyüp Han, İngiltere Kraliçesi ikinci Elisabeth, Iran Şahı Pehlevi ve diğer bir çok ülke lideri bunlar arasında bulunuyor. Bu görüşlerle Atatürk’ün 20. yüzyılın en büyük devlet adamlarından biri olduğu kabul ediliyor.
Bu kitap Özbek basını tarafından da büyük ilgi ile karşılanmıştır. 22 Nisan 1998 tarihinde çıkan gazetelerde bu habere şu şekilde yer verilmiştir. “Atatürk adını insanlar iyi biliyor. Ama bizim buralarda bu isim yeterince tanınmadı. Ancak Atatürk, Amerika’dan Almanya’ya, İngiltere’den Fransa’ya, İran’dan Pakistan’a, yani eski Sovyetler Birliği halkları dışında, dünyanın tüm insanları tarafından ülkü bir isim olarak tanınıyor. Türk halkı, Atatürk’ü büyük hizmetlerinden dolayı daha ölümünden önce O’nu Türk’ün atası, yani Atatürk (1934) olarak adlandırdı. Atatürk giderek gerileyen ülkeyi kurtardı. Onun amacı, Türkiye’yi çağdaş, ileri bir kültür düzeyine ulaştırmaktı. Atatürk, batının deneyimlerine dayandı. Ama Türklüğü inkar eden, ulusçuluğa zarar veren düşünceleri kabul etmedi. Ulusal kalkınmada, çağdaşlıkta batıyı bir araç olarak gördü. Türkiye’yi gelişmiş ülkeler arasında görmek onun arzusuydu. Atatürk yeni Türk devletinin esaslarını belirledi. Türkiye’yi yeni bir yoldan götürdü, işte bu ulu insan adına yazılan kitap “Türk Halkının Büyük Evladı Atatürk” adıyla ilk kez Özbekçe’ye çevrildi.” Gazetede yer alan yazıda dikkati çeken bölümlerden biri de şöyle yer almaktadır: “En ilginç noktalardan biri de, 20. yüzyılda totaliter rejimin kurucusu olan Lenin ve onun ardından gelen Kruscev, Kosigin gibi isimler de Mustafa Kemâl’den övgüyle söz ediyorlar. Ne yazık ki Atatürk’ün özgürlük, ulus-severlik konusundaki görüşleri bizden gizlenmiştir. 20’li ve 30’lu yıllarda Özbek halkının asıl ulussever kişileri “ulusçu”, “yabancı ülke ajanı”, “pan-Türkist” gibi siyasi suçlarla birlikte “Kemalci”, “Atatürkçü” diye hapse atıldılar. Fakat bağımsızlıktan sonra bu suçlamaların asıl anlamı ortaya çıktı. Tutuklanan kişilerin vatansever, ulussever oldukları anlaşıldı.”
Görülüyor ki Atatürk soydaşları tarafından sahiplenilmektedir. Bu ve bu gibi kitapların yayınlanması ulu önderin tanınmasına daha da katkıda bulunacağı kuşkusuzdur. Böylece Atatürk sağlığında sürekli olarak ilgilendiği soydaşlarınca tam olarak tanınacak, onun Türkiye Cumhuriyeti için yakmış olduğu meşale soydaş Türkleri de aydınlatacak ve onlara önlerindeki zorlu günlerde rehber olacaktır. Bu kitap ve benzerleri, Atatürk’ün sadece Türkiye’nin değil, tüm Türk dünyasının ve mazlum milletlerin örnek alması gereken bir lider, bir ilham kaynağı olduğunu bir kere daha ispat etmektedir.
--------------------------------------------------------------------------------
1 Abdülkadir İnan, Türk Kültürü Dergisi, Sayı: 13, 1963, s. 115.
2 İsmet Bozdağ, Atatürk’ün Sofrası, Kervan Yayıncılık, İstanbul 1975.
----------------------
* Atatürk Araştırma Merkezi -
- ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 41, Cilt: XIV, Temmuz 1998
Uzman Ali Tuna
ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 41, Cilt: XIV, Temmuz 1998
--------------------------------------------------------------------------------
Ulu Önder Atatürk Türkiye dışında yaşayan aynı soydan gelen dış Türklerle bağların koparılmamasına çok önem vermiştir. Ama bu ilgi de bir Hitler ve Mussolini’nin milliyetçiliği gibi olmamıştır. O bu konuda yani Türk soydaşlar konusunda çeşitli vesilelerle beyanlarda bulunmuştur. Atatürk Türk soydaşlar için düşüncelerini şöyle ifade etmiştir. “Türk milleti kurtuluş savaşından beri, hatta bu savaşa atılırken bile mahkum milletlerin hürriyet ve bağımsızlık davalarıyla ilgilenmeyi, o davalara yardım etmeyi benimsemiştir. Böyle olunca kendi soydaşlarının hürriyet ve bağımsızlıklarına kayıtsız davranması elbette uygun görülemez. Fakat milliyet davası şuursuz ve ölçüsüz bir dava şeklinde mütalaa ve müdafaa edilmemelidir. Milliyet davası siyasi bir mücadele konusu olmadan önce şuurlu bir ülkü meselesidir. Şuurlu ülkü demek müspet ilme, ilmi usullere dayandırılmış bir hedef ve gaye demektir. O halde propagandalarda müspet usullere müracaat etmek şarttır. Hareketlerin imkan sınırlan ve sıralan mutlaka hesaba katılmalıdır. Türkiye dışında kalmış olan Türkler, ilkin kültür meseleleriyle ilgilenmelidirler. Nitekim biz Türklük davasını böyle bir müspet ölçüde ele almış bulunuyoruz. Büyük Türk tarihine, Türk dilinin kaynaklarına, zengin lehçelerine, eski Türk eserlerine önem veriyoruz. Bay kal ötesindeki Yakut Türklerinin dil ve kültürlerini bile ihmal etmiyoruz.”1
Atatürk 1933 yılında henüz Cumhuriyetin 10. yılı kutlanırken söylediği şu sözleriyle de hem ileri görüşlülüğünü hem de Dış Türklere olan ilgisini göstermiştir: “Bu gün Sovyetler Birliği, dostumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ihtiyacımız vardır. Fakat yarın ne olacağını kimse bu günden kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalanabilir. Bu gün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlarından kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. îşte o zaman Türkiye ne yapacağını bilmelidir... Bizim bu dostluğumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek değildir. Hazırlamak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır? Manevi köprülerini sağlam tutarak. Dil bir köprüdür... inanç bir köprüdür... Tarih bir köprüdür...
...Köklerimize inmeli ve olayların böldüğü tarihimizin içinde bütünleşmeliyiz. Onların (Dış Türkler’in) bize yaklaşmasını bekleyemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gerekli...”2
Türk dünyasına bu kadar ilgi gösteren ulu önder Mustafa Kemâl Atatürk yeni bağımsızlığına kavuşan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri tarafından da hak ettiği değere ulaşmaktadır. Bu ülkelerden Özbekistan da ilk defa Özbekçe olarak “ÖZ-SİLM” Özbek-Türk Liseleri Genel Müdürlüğü tarafından “Türk Halkının Büyük Evladı” adlı bir kitap yayınlanmıştır.
Bu konuda Özbek diliyle yazılan ilk kitap olma özelliğine sahip olan bu eser, Özbekistan Cumhurbaşkanı islâm Kerimov’un şu önsözüyle başlıyor: “Sadece kardeş Türk halkının değil, belki tüm Türk halklarının büyük evladı ve gururu olmuş Mustafa Kemâl Atatürk... Dünyadaki ünlü politikacılardan biridir. O, 29 Ekim 1923’te Türk Devleti’nin yeni yönetim biçimi olan Cumhuriyeti ilan etti. Ülkenin kalkınması için devlet yönetimi tamamen değiştirildi. Politika, ekonomi ve kültürün tüm alanlarında reformlar yaptı.
Atatürk reformlarının anlamı ve amacı ulusal geleneklere zarar vermeden ülkeyi dünyanın ileri ülkeleri düzeyine çıkarmaktı. Atatürk eserlerinde, konuşmalarında yaşamın tüm alanlarındaki gelişmeleri derin bir şekilde analiz etmiş, uzun dönemli önlemler ve yapılması gerekenleri açıkça belirtmiştir.”
Kitapta Özbek-Türk Liseleri Genel Müdürü Mahmut Bal’ın “Atatürk Ata Yurdunda” adlı makalesi de yer almaktadır.
Kitabın ilk bölümü “Mustafa Kemâl Atatürk’ün yaşamı, ilkeleri ve reformları” olarak adlandırılıyor. Bu bölümde Mustafa Kemâl’in yaşamı ve yaptıkları açıkça anlatılıyor, ikinci bölümde Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinden 1919-1924 yılları arasındaki olayların anlatıldığı bölümler veriliyor. Kitabın üçüncü bölümünde Atatürk’ün demokrasi, devlet, inkılâp, dış politika, din, eğitim, ekonomi, kadın, basın konularındaki görüşlerine yer veriliyor. Kitabın dördüncü bölümünde dünya politikacılarının Atatürk ile ilgili görüşleri yer alıyor. ABD’li politikacılar Rooswelt, Truman, Dawight Eisenhover, Kennedy, Fransa Cumhurbaşkanı De Gaulle, Endonezya Cumhurbaşkanı Sukarno, Irak Cumhurbaşkanı Arif, Pakistan Cumhurbaşkanı Eyüp Han, İngiltere Kraliçesi ikinci Elisabeth, Iran Şahı Pehlevi ve diğer bir çok ülke lideri bunlar arasında bulunuyor. Bu görüşlerle Atatürk’ün 20. yüzyılın en büyük devlet adamlarından biri olduğu kabul ediliyor.
Bu kitap Özbek basını tarafından da büyük ilgi ile karşılanmıştır. 22 Nisan 1998 tarihinde çıkan gazetelerde bu habere şu şekilde yer verilmiştir. “Atatürk adını insanlar iyi biliyor. Ama bizim buralarda bu isim yeterince tanınmadı. Ancak Atatürk, Amerika’dan Almanya’ya, İngiltere’den Fransa’ya, İran’dan Pakistan’a, yani eski Sovyetler Birliği halkları dışında, dünyanın tüm insanları tarafından ülkü bir isim olarak tanınıyor. Türk halkı, Atatürk’ü büyük hizmetlerinden dolayı daha ölümünden önce O’nu Türk’ün atası, yani Atatürk (1934) olarak adlandırdı. Atatürk giderek gerileyen ülkeyi kurtardı. Onun amacı, Türkiye’yi çağdaş, ileri bir kültür düzeyine ulaştırmaktı. Atatürk, batının deneyimlerine dayandı. Ama Türklüğü inkar eden, ulusçuluğa zarar veren düşünceleri kabul etmedi. Ulusal kalkınmada, çağdaşlıkta batıyı bir araç olarak gördü. Türkiye’yi gelişmiş ülkeler arasında görmek onun arzusuydu. Atatürk yeni Türk devletinin esaslarını belirledi. Türkiye’yi yeni bir yoldan götürdü, işte bu ulu insan adına yazılan kitap “Türk Halkının Büyük Evladı Atatürk” adıyla ilk kez Özbekçe’ye çevrildi.” Gazetede yer alan yazıda dikkati çeken bölümlerden biri de şöyle yer almaktadır: “En ilginç noktalardan biri de, 20. yüzyılda totaliter rejimin kurucusu olan Lenin ve onun ardından gelen Kruscev, Kosigin gibi isimler de Mustafa Kemâl’den övgüyle söz ediyorlar. Ne yazık ki Atatürk’ün özgürlük, ulus-severlik konusundaki görüşleri bizden gizlenmiştir. 20’li ve 30’lu yıllarda Özbek halkının asıl ulussever kişileri “ulusçu”, “yabancı ülke ajanı”, “pan-Türkist” gibi siyasi suçlarla birlikte “Kemalci”, “Atatürkçü” diye hapse atıldılar. Fakat bağımsızlıktan sonra bu suçlamaların asıl anlamı ortaya çıktı. Tutuklanan kişilerin vatansever, ulussever oldukları anlaşıldı.”
Görülüyor ki Atatürk soydaşları tarafından sahiplenilmektedir. Bu ve bu gibi kitapların yayınlanması ulu önderin tanınmasına daha da katkıda bulunacağı kuşkusuzdur. Böylece Atatürk sağlığında sürekli olarak ilgilendiği soydaşlarınca tam olarak tanınacak, onun Türkiye Cumhuriyeti için yakmış olduğu meşale soydaş Türkleri de aydınlatacak ve onlara önlerindeki zorlu günlerde rehber olacaktır. Bu kitap ve benzerleri, Atatürk’ün sadece Türkiye’nin değil, tüm Türk dünyasının ve mazlum milletlerin örnek alması gereken bir lider, bir ilham kaynağı olduğunu bir kere daha ispat etmektedir.
--------------------------------------------------------------------------------
1 Abdülkadir İnan, Türk Kültürü Dergisi, Sayı: 13, 1963, s. 115.
2 İsmet Bozdağ, Atatürk’ün Sofrası, Kervan Yayıncılık, İstanbul 1975.
----------------------
* Atatürk Araştırma Merkezi -
- ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 41, Cilt: XIV, Temmuz 1998
