TÜRK DİLİ 1
VI. ÜNİTE
TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞI
TÜRKÇENİN ANLATIM GÜCÜ
Bir dilin zenginliği ne sözcük sayısının çokluğuyla, ne o dili konuşan insan sayısının fazlalığıyla, ne de dilin konuşulduğu coğrafyanın genişliğiyle ilgilidir. Dillerin zenginliğinin başta gelen ölçüsü çeşitli duygu, düşünce ve kavramları anlatabilme gücüdür. Duygu, düşünce ve kavramları dile getirebilmek için sözcük sayısının çok olması önemli olmakla birlikte, bundan daha önemlisi dilin sözcük türetme ve soyutlama gücüdür. Dilin kurallarına ve yapısına uygun sözcük türetmek ve soyutlamalar yapmak insanların dil bilinciyle ilgilidir.
Ana dilinden başka bir dili öğrenme durumuyla karşılaşan bir kişinin beyni önceleri direnç gösterir; ancak zaman geçtikçe durumu kabullenir. Bu direnmenin nedeni de yine ana dilinin insan mantığını kendi yapısına göre kurgulamış olmasıdır.
Birey için de toplum için de son derece önemli ve vazgeçilmez olan millî dil, gerek kendi içyapısındaki gelişmelerle, gerekse dışarıdan gelen etkilerle zaman içerisinde anlatım incelikleri kazanır. Bu incelikler, insanların hem karşılıklı konuşmalarında hem de yazılarında kullanılır ve bu da dile doğal durumundan daha etkili bir anlatım imkânı sağlar. Dilin, imkânlarını ve inceliklerini yetkin bir biçimde kullanıp duygu ve düşüncelerini insanları etkileyebilecek bir üslupta aktarabilen kişiler, o dilin sanatçısı olurlar.
Sözcük, ilk ortaya çıktığında somut bir durum ya da kavramı karşılayan tek anlama sahiptir. Zaman ilerledikçe sözcüklerde anlam genişlemeleri olur. Anlam genişlemesiyle ortaya çıkan bu farklı anlamlar, bugünkü sözlüklerde maddeler halinde sıralanır. Bir sözcüğün çok anlamlı olması, o sözcüğün kullanılma sıklığıyla doğrudan ilgilidir. Bu anlam farklılıklarını bilerek dili kullanmak da o dille sanat eseri ortaya koymanın basamaklarından biridir.
Dil kullanımının dikkat edilmesi gereken bir diğer boyutu da mecazlı anlatımlardır. Bir dilin söz varlığının çeşitlenmesinde ve anlatım gücünün artmasındaki en başta gelen unsur o dilin mecaz dünyasıdır. Mecaz dünyasının zenginliği, yetenekli sanatçıların dili geliştirmesiyle ilgili olduğu gibi bu zenginlik, sanatçıların kendilerini daha iyi ifade etmelerinin de esasını oluşturur.
Bir dilin anlatma gücünü oluşturan temel özelliklerinden biri de o dilin deyim zenginliğidir. Dillerin bir normal sözlükleri, bir de deyim sözlükleri olur. Dilin deyim varlığından yeterince yararlanamayan bir sanatçı, kendi zamanını aşıp gelecek kuşaklara kalacak eser bırakamaz. Türkçenin son derece zengin bir deyim dünyası vardır.
İnsan çok değişik duygular üretebilen ve bu duyguları yansıtıp karşısındakini de etkilemek isteyen bir varlıktır. İnsanın duygularını aktarmasının çeşitli yolları olsa da en temel yol, dil kullanımıdır.
Deyimler
Deyimler anlatıma açıklık kazandıran ve renk katan söz varlığı ögeleridir. Her dilin söz varlığında deyimler vardır. Kimi deyimler belirli dillere özgü olsa da bunların benzerleri başka dillerde de görülebilir. Deyim kavramını karşılamak üzere Osmanlı Türkçesinde darbımesel, tabir, ıstılah, temsil vb. terimler kullanılmış; ancak darbımesel zamanla yalnız atasözü kavramı için kullanılır olmuştur.
Adlandırılmasındaki çeşitlilik gibi, deyim tanımında da çeşitlilik söz konusudur. Konuyla ilgili çalışma yapanların açıklamalarından yola çıkarak deyim şöyle tanımlanabilir: İki veya daha fazla sözcükten oluşan, anlatım gücünü artırmak için az çok mantık dışına kayan, gerçek anlamından uzak, ilgi çekici bir anlam yüküne sahip, bazı sözcükleri değişmeyip bazıları değişebilen, toplum tarafından ortaklaşa benimsenen kalıplaşmış söz gruplarıdır. Deyimler, sözcükler gibi, sözlük maddesi olan anlam birimleridir.
Deyim ve Atasözü Arasındaki Fark
Deyimler ve atasözleri zaman zaman birbirine karıştırılmaktadır. Bu iki kalıplaşmış yapı arasında biçime ve anlama bağlı birtakım farklar vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Deyimler yargı bildirmezler. Bir durumu, olayı ya da varlığı betimlemek, açıklamak, ifade etmek amacıyla etkili anlatımından yararlanılan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Atasözü ise bir gözlem ve tecrübenin sonucunda ortaya çıkmış ve zamanla herkesçe benimsenmiş bir yargıyı dile getirir.
2. Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış ifadelerdir. Ancak kalıplaşmanın biçiminde bazı farklılıklar vardır. Atasözlerindeki kalıplaşma deyimlere göre daha sıkıdır. Deyimlerde yer alan kelimeler başta, ortada ve sonda birtakım değişiklikler gösterebilir.
3. Deyimler amaç bakımından da atasözlerinden farklıdır. Deyimlerin amacı bir durumu ya da kavramı özel bir kalıp içinde çekici ve etkili bir anlatımla belirtmek iken; atasözleri öğüt verme, yol gösterme ya da tecrübe aktarma amacı güderler. Bu yönüyle bazı kalıp sözler her iki grupta da yer alabilir.
Deyimler ve Birleşik Sözcükler
Deyimlerle birleşik sözcükler yapı bakımından birbirine benzedikleri için zaman zaman karıştırılabilmektedir. Bu karışma daha çok iki sözcükten oluşan deyimlerle birleşik sözcüklerde olmaktadır. Deyimler ve birleşik...
VI. ÜNİTE
TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞI
TÜRKÇENİN ANLATIM GÜCÜ
Bir dilin zenginliği ne sözcük sayısının çokluğuyla, ne o dili konuşan insan sayısının fazlalığıyla, ne de dilin konuşulduğu coğrafyanın genişliğiyle ilgilidir. Dillerin zenginliğinin başta gelen ölçüsü çeşitli duygu, düşünce ve kavramları anlatabilme gücüdür. Duygu, düşünce ve kavramları dile getirebilmek için sözcük sayısının çok olması önemli olmakla birlikte, bundan daha önemlisi dilin sözcük türetme ve soyutlama gücüdür. Dilin kurallarına ve yapısına uygun sözcük türetmek ve soyutlamalar yapmak insanların dil bilinciyle ilgilidir.
Ana dilinden başka bir dili öğrenme durumuyla karşılaşan bir kişinin beyni önceleri direnç gösterir; ancak zaman geçtikçe durumu kabullenir. Bu direnmenin nedeni de yine ana dilinin insan mantığını kendi yapısına göre kurgulamış olmasıdır.
Birey için de toplum için de son derece önemli ve vazgeçilmez olan millî dil, gerek kendi içyapısındaki gelişmelerle, gerekse dışarıdan gelen etkilerle zaman içerisinde anlatım incelikleri kazanır. Bu incelikler, insanların hem karşılıklı konuşmalarında hem de yazılarında kullanılır ve bu da dile doğal durumundan daha etkili bir anlatım imkânı sağlar. Dilin, imkânlarını ve inceliklerini yetkin bir biçimde kullanıp duygu ve düşüncelerini insanları etkileyebilecek bir üslupta aktarabilen kişiler, o dilin sanatçısı olurlar.
Sözcük, ilk ortaya çıktığında somut bir durum ya da kavramı karşılayan tek anlama sahiptir. Zaman ilerledikçe sözcüklerde anlam genişlemeleri olur. Anlam genişlemesiyle ortaya çıkan bu farklı anlamlar, bugünkü sözlüklerde maddeler halinde sıralanır. Bir sözcüğün çok anlamlı olması, o sözcüğün kullanılma sıklığıyla doğrudan ilgilidir. Bu anlam farklılıklarını bilerek dili kullanmak da o dille sanat eseri ortaya koymanın basamaklarından biridir.
Dil kullanımının dikkat edilmesi gereken bir diğer boyutu da mecazlı anlatımlardır. Bir dilin söz varlığının çeşitlenmesinde ve anlatım gücünün artmasındaki en başta gelen unsur o dilin mecaz dünyasıdır. Mecaz dünyasının zenginliği, yetenekli sanatçıların dili geliştirmesiyle ilgili olduğu gibi bu zenginlik, sanatçıların kendilerini daha iyi ifade etmelerinin de esasını oluşturur.
Bir dilin anlatma gücünü oluşturan temel özelliklerinden biri de o dilin deyim zenginliğidir. Dillerin bir normal sözlükleri, bir de deyim sözlükleri olur. Dilin deyim varlığından yeterince yararlanamayan bir sanatçı, kendi zamanını aşıp gelecek kuşaklara kalacak eser bırakamaz. Türkçenin son derece zengin bir deyim dünyası vardır.
İnsan çok değişik duygular üretebilen ve bu duyguları yansıtıp karşısındakini de etkilemek isteyen bir varlıktır. İnsanın duygularını aktarmasının çeşitli yolları olsa da en temel yol, dil kullanımıdır.
Deyimler
Deyimler anlatıma açıklık kazandıran ve renk katan söz varlığı ögeleridir. Her dilin söz varlığında deyimler vardır. Kimi deyimler belirli dillere özgü olsa da bunların benzerleri başka dillerde de görülebilir. Deyim kavramını karşılamak üzere Osmanlı Türkçesinde darbımesel, tabir, ıstılah, temsil vb. terimler kullanılmış; ancak darbımesel zamanla yalnız atasözü kavramı için kullanılır olmuştur.
Adlandırılmasındaki çeşitlilik gibi, deyim tanımında da çeşitlilik söz konusudur. Konuyla ilgili çalışma yapanların açıklamalarından yola çıkarak deyim şöyle tanımlanabilir: İki veya daha fazla sözcükten oluşan, anlatım gücünü artırmak için az çok mantık dışına kayan, gerçek anlamından uzak, ilgi çekici bir anlam yüküne sahip, bazı sözcükleri değişmeyip bazıları değişebilen, toplum tarafından ortaklaşa benimsenen kalıplaşmış söz gruplarıdır. Deyimler, sözcükler gibi, sözlük maddesi olan anlam birimleridir.
Deyim ve Atasözü Arasındaki Fark
Deyimler ve atasözleri zaman zaman birbirine karıştırılmaktadır. Bu iki kalıplaşmış yapı arasında biçime ve anlama bağlı birtakım farklar vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Deyimler yargı bildirmezler. Bir durumu, olayı ya da varlığı betimlemek, açıklamak, ifade etmek amacıyla etkili anlatımından yararlanılan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Atasözü ise bir gözlem ve tecrübenin sonucunda ortaya çıkmış ve zamanla herkesçe benimsenmiş bir yargıyı dile getirir.
2. Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış ifadelerdir. Ancak kalıplaşmanın biçiminde bazı farklılıklar vardır. Atasözlerindeki kalıplaşma deyimlere göre daha sıkıdır. Deyimlerde yer alan kelimeler başta, ortada ve sonda birtakım değişiklikler gösterebilir.
3. Deyimler amaç bakımından da atasözlerinden farklıdır. Deyimlerin amacı bir durumu ya da kavramı özel bir kalıp içinde çekici ve etkili bir anlatımla belirtmek iken; atasözleri öğüt verme, yol gösterme ya da tecrübe aktarma amacı güderler. Bu yönüyle bazı kalıp sözler her iki grupta da yer alabilir.
Deyimler ve Birleşik Sözcükler
Deyimlerle birleşik sözcükler yapı bakımından birbirine benzedikleri için zaman zaman karıştırılabilmektedir. Bu karışma daha çok iki sözcükten oluşan deyimlerle birleşik sözcüklerde olmaktadır. Deyimler ve birleşik...
Moderatör tarafında düzenlendi:
