Evciler ve çevresinde ki ilk yerleşmeler, kesin olarak bilinmemekle birlikte, ele geçen eserlerin incelenmesi sonucunda Cilalı Taş devrinde başladığı tahmin edilmektedir. Günümüzde hala olduğu gibi korunmuş bulunan Kocahöyük adı verilen ve yapay olduğu anlaşılan tepede taştan yapılmış, kesici ve delici aletler, topraktan yapılmış eşya parçaları bulunabilmektedir. Ayrıca, 1970li yıllara kadar höyüğün doğu tarafında büyük bir zincirin bulunduğu anlatılmaktadır. Tarıma açılmış olan bu alanda, hala tarla aralarında (Anlıklarda) mermer sütun parçaları görülmektedir. Evciler ve çevresinde tarih boyunca bir çok devlet hakimiyet kurmuştur. Hakimiyet kuran ilk devlet Hitit (Eti) Devletidir. (M.Ö. 1800- M.Ö. 1200 tarihleri arasında) O dönemde önemli bir yerleşim alanı olarak görülmektedir.
M.Ö. 1200-700 yılları arasında Hitit Devletine son veren Friglerin bölgeye hakim olduğu görülmektedir. Bu dönemde yerleşim yerinin adı Lampe olarak görülmektedir. Frig Devletinin yıkılmasından sonra (M.Ö. 700- M.Ö. 546 yılları arasında) bölgeye Lidyalılar hakim olmuştur. Bu dönemden günümüze ulaşan ilk para örneklerine rastlanmaktadır. Lidyalıları bölgedeki hakimiyetine son verenler (M.Ö. 546), doğudan gelen Perslerdir ve bu hakimiyetleri M.Ö. 333 yılına kadar devam eder. M.Ö. 333 yılında Pers hakimiyetine son veren Büyük İskender bölgeyi Helen topraklarına katar. M.Ö. 30 yılına kadar devam eder. M.Ö. 30 yılında Roma İmparatorluğuna geçen bölge, Roma İmparatorluğunun parçalanması üzerine Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğuna bağlanır. Öküz Ören denilen mevkide kurulmuş olan yerleşim yerinde yapılan kazılarda Roma ve Bizans dönemlerinden kalma eserlere rastlanmaktadır. Bu taşlardan birisi Aloların Dibek denilen taştır ve yine Roma yazılarına sahiptir. Bir takım eserler de (Topraktan yapılmış kaplar ve kandiller vb.) Belediye tarafından koruma altına alınmıştır. Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğunun bu hakimiyeti Türklerin Anadoluyu fethine kadar devam etmiştir.26 Ağustos 1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolunun kapıları Türklere açılmış ve kısa sürede Anadolu bir Türk Yurdu haline getirilmiştir. Evcileri kuranlar da bu dönemde, diğer bütün Türk boyları gibi Anadoluya gelmişler ve yerleşmişlerdir. Ancak, bölge 1. Haçlı Seferinden sonra Bizans İmparatorluğu tarafından geri alınmıştır.
1176 Miryokefalon Savaşından sonra ise kesin olarak Türk hakimiyetine geçmiştir. Bir çok tarihçi, Miryokefalon Savaşından sonra 200.000 çadır Türkmenin Büyük Menderes havzasına yerleştiğini belirtmektedir. Bu yerleşenler içerisinde Evcileri kuranlarında olduğumuhakkaktır. Evcilerin kuruluşu konusunda çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Evci Aşireti bölgeye geldiğinde ilk defa Dinarın Yapalı Çerkezi denilen yere yerleşmiştir. Ancak, burası bataklık olduğu için hem kendileri hem de hayvanları sivrisineklerden zarar görmüşlerdir. Bunun üzerine kimilerine göre Bozdağ, kimilerine göre de bugünkü Gökçekin olduğu alana yerleşmişlerdir. Ovada hayvan otlatan çobanlardan birinin atının yaz sıcağında bir taş yığınını sürekli kokladığını ve eşindiğini görünce taşları açmışlar ve su kuyusu bulmuşlardır. (Bu kuyunun Kaymakçı lakaplı, Tahsin Kaymağın bahçesinde olduğu söylenmektedir.) Bir müddet sonra gidip gelmekten bıkanların ev yapması ile ilk yerleşme gerçekleşmiştir. Bu yere yerleşenlere diğerlerinin; Evcile geliyor. Evcile gidiyor. demesi ile köyün adı Evciler kalmıştır. Evciler, ovadaki ilk yerleşmedir. Bu rivayet, bizi Evcilerin kuruluş yıllarında Akdağ, Bozdağ ve Karadağ arasında yer alan bu bölgede başka bir topluluğun bulunmadığını göstermektedir. Şayet, bu alanda herhangi bir topluluk olsa bu kadar rahat hareket edemezler ve mutlaka bir takım olaylara sebebiyet verirlerdi. Bu olaylarda dilden dile aktarılır, yazılı olmasa da sözlü edebiyatta ki yerini alırdı. Böyle bir durum söz konusu değildir. Yani, Yapağılı Çerkezi, Bozdağ ve Karadağ üçgeninde herhangi bir insan topluluğubulunmamaktadır. Evcilerin ilk yerleşme olduğunu gösteren bir diğer önemli kayıtta, toprakları üzerinde Yorgalar (Altınova) ve Akyarma köylerinin kurulmuş olmasına rağmen hala bölgede en geniş topraklara sahip olmasıdır. Yaklaşık 210 km2lik bir alana sahip olan Evciler merkez ve köylerinde, 75 km2lik (yaklaşık %36) bir alan Evcilere aittir.
Evciler gerçekte bir 13. yüzyıl Selçuklu yerleşmesidir. Selçuklu dönemi yerleşmesi olduğunu gösteren önemli deliller bulunmaktadır. Öncelikle Uluyollar vardır. Uluyol, Selçuklu döneminin ticaret yollarıdır. Ayrıca, çevre köylere ulaşan yollar incelendiğinde Kayı yolu, Bayat yolu, Homa yolu gibi yollar bu gün birer tarla yolu halindedir. Özellikle Homa yolu önemlidir. Homa, Germiyanoğulları Beyliği döneminde ki bir nahiyedir ve büyük ihtimalle Evciler de bu nahiyeye bağlı bir köydür. Homa, bu özelliğini Osmanlı Devleti döneminde de devam ettirmiştir. (XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Lazıkiyye (Denizli) Kazası. Turan GÖKÇE. Ankara.2000) Kütahya Sancağına ait olan ve günümüze kadar ulaşmış bulunan Tahrir Defterinde Evcilerle ilgili kayıtlara da ulaşılacaktır. Bu döneme ait Osmanlı Arşivlerine ulaşıldığı ve tercüme edildiği zaman Evcilerin kuruluşu ile ilgili kesin bilgilere de sahip olunacaktır. Bir diğer konu Ulucami geleneğidir. Ulucamiler de genel olarak Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde yapılan camilere verilmiştir. En önemlisi de, halkın hala dilinden düşürmediği ve doymak bilmeyen, obur insanlara kullandığı Eynehan mısın? sözüdür. Eyne Han Bey, Germiyanoğulları Beyliği zamanında Sandıklı ve çevresinde yaşayan ve bu bölgenin Subaşılığını yapan kişidir. Afyon-Kışlacık ve Sandıklı-Alacamescit köylerinde onun tarafından yapılmış bazı yapıların kitabeleri günümüze kadar ulaşmış bulunmaktadır.(Anadolu Beylikleri. Prof. Dr. İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI) Ayrıca, bugün Eynegazi ve Eynehan adı altında Afyonkarahisara bağlı iki köy bulunmaktadır. (Afyon İli Tarihi. Cilt 1. Süleyman GÖNÇER. Cilt 1. İzmir. 1971) Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Beyazıt zamanında, 1390-1402 tarihleri arasında Osmanlı Devletine geçen bölge, 1402 Ankara Şavaşından sonra Timur tarafından Germiyan Beyliğine geri verilmiştir. 1429 yılında ise kesin olarak Osmanlı Devletine bağlanmıştır. Bu dönemde Hüdavendigar(Bursa) Vilayeti, Kütahya Sancağına bağlı bir köydür. (Bu durum Evcilerle ilgili bilgilerin yetersizliğinin de sebebidir. Kütahyaya ait eserlerde bölgeye hakim olunmuştur diye geçiştirilirken, Afyon kaynaklarında yetersiz bilgiden dolayı çok az bahsedilmektedir. Bölgenin merkezden uzak olması, eşkıyalık olaylarının en çok görüldüğü yerlerden birisi haline getirmektedir. 1683te İkinci Viyana Kuşatmasından sonra cepheden kaçan askerler, cezalandırılma korkusu ile Anadoluya dağılır ve eşkıyalık olaylarına başlar. Can güvenliği kalmayan Evcilerliler de çevredeki dağ köylerine sığınırlar. 1700 yıllarında bölgeye bazı Türkmen Aşiretlerinin yerleştirilmesi söz konusu olunca geri dönerler. Ancak, Büyük Süleymanlı Oymağından bir gurup 1702de Yorgalara(Buğralar) yerleştirilirler. (18.yyda Aşiretlerin İskânı-Yusuf HALLAÇOĞLU)
1853/54 yılına kadar Hüdavendiğar(Bursa) Eyaleti, Kütahya Sancağına bağlı olan Evciler ve çevresi bu tarihten sonra Hüdavendigar(Bursa) Eyaleti, Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Sancağı, Sandıklı Kazasına bağlanmıştır. (Anadolunun Kilidi Afyon. Afyon Valiliği Yayını.2004.Kaynak: B.A.MAD. nr.19505 Sayfa 1-5) Sandıklıdan sonra, 1874 yılında Geyikler (Dinar) kazasına bağlanan Evciler, 1955 yılında Belediye yönetimine ve hizmetine kavuşmuştur. 1959 yılında Dazkırıya bağlanmıştır. Evciler, 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanunla ilçe statüsü kazanmış ve nihayet teşkilatlanmasını tamamlayarak 08 Temmuz 1991 yılında ilçe merkezi haline gelmiştir.
www.evciler.gov.tr'dan alıntıdır.
M.Ö. 1200-700 yılları arasında Hitit Devletine son veren Friglerin bölgeye hakim olduğu görülmektedir. Bu dönemde yerleşim yerinin adı Lampe olarak görülmektedir. Frig Devletinin yıkılmasından sonra (M.Ö. 700- M.Ö. 546 yılları arasında) bölgeye Lidyalılar hakim olmuştur. Bu dönemden günümüze ulaşan ilk para örneklerine rastlanmaktadır. Lidyalıları bölgedeki hakimiyetine son verenler (M.Ö. 546), doğudan gelen Perslerdir ve bu hakimiyetleri M.Ö. 333 yılına kadar devam eder. M.Ö. 333 yılında Pers hakimiyetine son veren Büyük İskender bölgeyi Helen topraklarına katar. M.Ö. 30 yılına kadar devam eder. M.Ö. 30 yılında Roma İmparatorluğuna geçen bölge, Roma İmparatorluğunun parçalanması üzerine Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğuna bağlanır. Öküz Ören denilen mevkide kurulmuş olan yerleşim yerinde yapılan kazılarda Roma ve Bizans dönemlerinden kalma eserlere rastlanmaktadır. Bu taşlardan birisi Aloların Dibek denilen taştır ve yine Roma yazılarına sahiptir. Bir takım eserler de (Topraktan yapılmış kaplar ve kandiller vb.) Belediye tarafından koruma altına alınmıştır. Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğunun bu hakimiyeti Türklerin Anadoluyu fethine kadar devam etmiştir.26 Ağustos 1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolunun kapıları Türklere açılmış ve kısa sürede Anadolu bir Türk Yurdu haline getirilmiştir. Evcileri kuranlar da bu dönemde, diğer bütün Türk boyları gibi Anadoluya gelmişler ve yerleşmişlerdir. Ancak, bölge 1. Haçlı Seferinden sonra Bizans İmparatorluğu tarafından geri alınmıştır.
1176 Miryokefalon Savaşından sonra ise kesin olarak Türk hakimiyetine geçmiştir. Bir çok tarihçi, Miryokefalon Savaşından sonra 200.000 çadır Türkmenin Büyük Menderes havzasına yerleştiğini belirtmektedir. Bu yerleşenler içerisinde Evcileri kuranlarında olduğumuhakkaktır. Evcilerin kuruluşu konusunda çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Evci Aşireti bölgeye geldiğinde ilk defa Dinarın Yapalı Çerkezi denilen yere yerleşmiştir. Ancak, burası bataklık olduğu için hem kendileri hem de hayvanları sivrisineklerden zarar görmüşlerdir. Bunun üzerine kimilerine göre Bozdağ, kimilerine göre de bugünkü Gökçekin olduğu alana yerleşmişlerdir. Ovada hayvan otlatan çobanlardan birinin atının yaz sıcağında bir taş yığınını sürekli kokladığını ve eşindiğini görünce taşları açmışlar ve su kuyusu bulmuşlardır. (Bu kuyunun Kaymakçı lakaplı, Tahsin Kaymağın bahçesinde olduğu söylenmektedir.) Bir müddet sonra gidip gelmekten bıkanların ev yapması ile ilk yerleşme gerçekleşmiştir. Bu yere yerleşenlere diğerlerinin; Evcile geliyor. Evcile gidiyor. demesi ile köyün adı Evciler kalmıştır. Evciler, ovadaki ilk yerleşmedir. Bu rivayet, bizi Evcilerin kuruluş yıllarında Akdağ, Bozdağ ve Karadağ arasında yer alan bu bölgede başka bir topluluğun bulunmadığını göstermektedir. Şayet, bu alanda herhangi bir topluluk olsa bu kadar rahat hareket edemezler ve mutlaka bir takım olaylara sebebiyet verirlerdi. Bu olaylarda dilden dile aktarılır, yazılı olmasa da sözlü edebiyatta ki yerini alırdı. Böyle bir durum söz konusu değildir. Yani, Yapağılı Çerkezi, Bozdağ ve Karadağ üçgeninde herhangi bir insan topluluğubulunmamaktadır. Evcilerin ilk yerleşme olduğunu gösteren bir diğer önemli kayıtta, toprakları üzerinde Yorgalar (Altınova) ve Akyarma köylerinin kurulmuş olmasına rağmen hala bölgede en geniş topraklara sahip olmasıdır. Yaklaşık 210 km2lik bir alana sahip olan Evciler merkez ve köylerinde, 75 km2lik (yaklaşık %36) bir alan Evcilere aittir.
Evciler gerçekte bir 13. yüzyıl Selçuklu yerleşmesidir. Selçuklu dönemi yerleşmesi olduğunu gösteren önemli deliller bulunmaktadır. Öncelikle Uluyollar vardır. Uluyol, Selçuklu döneminin ticaret yollarıdır. Ayrıca, çevre köylere ulaşan yollar incelendiğinde Kayı yolu, Bayat yolu, Homa yolu gibi yollar bu gün birer tarla yolu halindedir. Özellikle Homa yolu önemlidir. Homa, Germiyanoğulları Beyliği döneminde ki bir nahiyedir ve büyük ihtimalle Evciler de bu nahiyeye bağlı bir köydür. Homa, bu özelliğini Osmanlı Devleti döneminde de devam ettirmiştir. (XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Lazıkiyye (Denizli) Kazası. Turan GÖKÇE. Ankara.2000) Kütahya Sancağına ait olan ve günümüze kadar ulaşmış bulunan Tahrir Defterinde Evcilerle ilgili kayıtlara da ulaşılacaktır. Bu döneme ait Osmanlı Arşivlerine ulaşıldığı ve tercüme edildiği zaman Evcilerin kuruluşu ile ilgili kesin bilgilere de sahip olunacaktır. Bir diğer konu Ulucami geleneğidir. Ulucamiler de genel olarak Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde yapılan camilere verilmiştir. En önemlisi de, halkın hala dilinden düşürmediği ve doymak bilmeyen, obur insanlara kullandığı Eynehan mısın? sözüdür. Eyne Han Bey, Germiyanoğulları Beyliği zamanında Sandıklı ve çevresinde yaşayan ve bu bölgenin Subaşılığını yapan kişidir. Afyon-Kışlacık ve Sandıklı-Alacamescit köylerinde onun tarafından yapılmış bazı yapıların kitabeleri günümüze kadar ulaşmış bulunmaktadır.(Anadolu Beylikleri. Prof. Dr. İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI) Ayrıca, bugün Eynegazi ve Eynehan adı altında Afyonkarahisara bağlı iki köy bulunmaktadır. (Afyon İli Tarihi. Cilt 1. Süleyman GÖNÇER. Cilt 1. İzmir. 1971) Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Beyazıt zamanında, 1390-1402 tarihleri arasında Osmanlı Devletine geçen bölge, 1402 Ankara Şavaşından sonra Timur tarafından Germiyan Beyliğine geri verilmiştir. 1429 yılında ise kesin olarak Osmanlı Devletine bağlanmıştır. Bu dönemde Hüdavendigar(Bursa) Vilayeti, Kütahya Sancağına bağlı bir köydür. (Bu durum Evcilerle ilgili bilgilerin yetersizliğinin de sebebidir. Kütahyaya ait eserlerde bölgeye hakim olunmuştur diye geçiştirilirken, Afyon kaynaklarında yetersiz bilgiden dolayı çok az bahsedilmektedir. Bölgenin merkezden uzak olması, eşkıyalık olaylarının en çok görüldüğü yerlerden birisi haline getirmektedir. 1683te İkinci Viyana Kuşatmasından sonra cepheden kaçan askerler, cezalandırılma korkusu ile Anadoluya dağılır ve eşkıyalık olaylarına başlar. Can güvenliği kalmayan Evcilerliler de çevredeki dağ köylerine sığınırlar. 1700 yıllarında bölgeye bazı Türkmen Aşiretlerinin yerleştirilmesi söz konusu olunca geri dönerler. Ancak, Büyük Süleymanlı Oymağından bir gurup 1702de Yorgalara(Buğralar) yerleştirilirler. (18.yyda Aşiretlerin İskânı-Yusuf HALLAÇOĞLU)
1853/54 yılına kadar Hüdavendiğar(Bursa) Eyaleti, Kütahya Sancağına bağlı olan Evciler ve çevresi bu tarihten sonra Hüdavendigar(Bursa) Eyaleti, Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Sancağı, Sandıklı Kazasına bağlanmıştır. (Anadolunun Kilidi Afyon. Afyon Valiliği Yayını.2004.Kaynak: B.A.MAD. nr.19505 Sayfa 1-5) Sandıklıdan sonra, 1874 yılında Geyikler (Dinar) kazasına bağlanan Evciler, 1955 yılında Belediye yönetimine ve hizmetine kavuşmuştur. 1959 yılında Dazkırıya bağlanmıştır. Evciler, 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanunla ilçe statüsü kazanmış ve nihayet teşkilatlanmasını tamamlayarak 08 Temmuz 1991 yılında ilçe merkezi haline gelmiştir.
www.evciler.gov.tr'dan alıntıdır.